محیط دانشگاهها مناسب نیست، چه راهکارهایی را برای آشنا نمودن دوستان دانشجویم با اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله ـ و اندیشه انقلابی مفید می‌دانید؟
در مورد دانشجویان دو بحث وجود دارد یکی بحث محتوایی و دیگری بحث روش‌شناختی.
الف) شناخت محتوای دین
دین اسلام و همچنین انقلاب اسلامی از یک محتوای عقلانی، فطرت پسند و جذاب برخوردار است. همین محتوای والا و زیبا سبب ماندگاری اسلام در طول اعصار و قرون شده است. اما متأسفانه به نظر می‌رسد که در دانشگاهها نگرش خاصی نسبت به دین وجود دارد. این نگرش از دو عامل ناشی می‌شود:
عامل اول؛ منابع درسی دانشگاه: مجموعه اساتید و دانشجویان در دانشگاه تمامی اطلاعات علمی را از کتب و منابع خارجی می‌گیرند. این اطلاعات عمدتا علمی، امروزی، ترقی‌بخش و کارآمد تلقی می‌شوند. در حالیکه کتب و منابع دانشگاهی عمدتا به صورت سکولار و بدون توجه به دین نوشته شده‌اند و در آنها نوعی سکوت و بی‌توجهی نسبت به دین وجود دارد. اگر در مواردی به دین توجه هم می‌شود نوعی استفاده دنیایی از دین است. یعنی دین را باعث سلامت روانی و آرامش اجتماعی می‌داند. اما به جنبه واقعی و اخروی دین توجهی نمی‌شود. لذا دانشگاه اعم از دانشجو و استاد نگرش خاصی نسبت به دین پیدا می‌کند.
عامل دوم؛ مقایسه دین اسلام با مسیحیت: تاریخ قرون وسطی در غرب و مسایلی که دستگاه کلیسا و پاپ به وجود آورد، خواسته یا ناخواسته مورد توجه دانشجویان قرار می‌گیرد. لذا یک مقایسه بین وضعیت آنروز غرب و امروز دنیای اسلام صورت می‌گیرد. در این مقایسه تفاوت بین ماهیت دین اسلام و مسیحیت و همچنین سوء برداشت‌ها و استبدادگری‌های که کلیسا داشت همه مغفول می‌ماند. در نهایت همانطور که کلیسا مانع پیشرفت تلقی می‌شد، دین اسلام نیز با همان خصوصیت شناخته می‌شود. لذا یک نگرش منفی نسبت به دین در دانشگاه شکل می‌گیرد.
افزایش شناخت دانشگاه از محتوای واقعی دین
1ـ نقش توصیه‌های اسلامی در پیشرفت: توسعه و پیشرفت در دنیای امروز به عنوان یک ارزش بسیار مهم شناخته می‌شود. گاهی به طور ناخودآگاه دین اسلام ناسازگار با پیشرفت و ترقی در نظر گرفته می‌شود. همین امر باعث می‌شود که نگاه نسبت به دین منفی باشد. اما اگر دین اسلام به خوبی شناخته شود، توصیه‌های آن در کسب دانش، تفکر و تعقل، سفارش‌های آن در شناخت عالم خلقت مورد توجه قرار گیرد، به خوبی روشن می‌شود که دین اسلام نه تنها مانع پیشرفت و توسعه نیست بلکه با دستورات علم‌جویانه و حقیقت‌طلبانه خود پیشرفت و توسعه را تسهیل می‌کند.
2ـ کاربرد اعمال عبادی: دانشجو نیاز دارد که از اثر واقعی اعمال عبادی بر روح و روان انسان آگاهی پیدا کند. اعمال و مناسک اسلامی را صرفا امور تقلیدی، غیر ضروی و بی‌روح تلقی نکند، بلکه اهمیت آنها را در زندگی فردی و اجتماعی خود درک کند. دانشجو نیاز دارد که درک کند این اعمال تا چه حد می‌توانند روح و ضمیر انسان را برای کسب دانش آماده سازند، رضایت و آرامش را در زندگی انسان بر قرار سازند. آنان نیاز دارند که بدانند دینداری از انحرافات، سوء استفاده‌ها، بی‌مسئولیتی و کمکاری جلوگیری می‌کند. جلوگیری از این امور چقدر زمینه پیشرفت فرد و کشور را فراهم می‌سازد.
به طور خلاصه اگر محتوای غنی و زیبای دین اسلام وانقلاب اسلامی برای دانشجویان روشن شود، آنان به دینداری روی می‌آورند.
ب) روشهای مؤثر آشنایی دانشجویان با محتوای دین
روش‌شناسی و بررسی شیوه‌های دعوت، در نظام تعلیم و تربیت و اخلاق اسلامی جایگاهی ویژه دارد. در واقع دعوت و راهنمایی دیگران به اصول و ارزشهای اسلام و آشناسازی آنان با اندیشه انقلابی، آنگاه به بار می‌نشیند که در قالب شیوه‌های درست و مناسب به اجرا در آید. از این رو پیشنهاد می‌شود متناسب با وضعیت دانشگاه و دانشجویان از روشهای زیر استفاده شود:
1. بیشتر با عمل و ارایه الگوی رفتاری، دوستان خود را به اسلام دعوت نمایید.
یکی از اساسی‌ترین روش‌هایی که در اسلام به آن تأکید شده و شما می‌توانید با استفاده از آن دوستان خود را به اصول و ارزشهای دینی آشنا سازید، بکارگیری روش الگویی است. ساختمان وجودی انسان به گونه‌ای است که تأثیر رفتار بر او بسیار بیشتر از تأثیر گفتار و دعوت لفظی است، تحقیقات روان‌شناختی نیز این مسأله را به اثبات رسانده است.[1] بنابراین شما می‌توانید با رعایت مسایل دینی و مذهبی و اخلاق اسلامی، نمونه‌ای شایسته برای دوستان خود باشید. سعی کنید با رفتار خود آنها را به اسلام علاقمند نمایید، به شخصیت آنها احترام بگذارید،[2] در مسایل درسی و… با آنها همکاری کنید، همیشه با گشاده‌رویی برخورد نمایید. علاوه بر آنکه در روابط اجتماعی با آنها و دیگران مسایل اخلاق اجتماعی را رعایت می‌کنید، بکوشید که در مسایل فردی و عبادی خویش نیز کاملاً پایبند به اسلام باشید، وقتی آنها شما را اینگونه ببینند، به شما علاقه‌مند می‌شوند، شما را می‌پذیرند، توجه داشته باشید منظورم این نیست که شما رفتار تصنّعی از خود نشان دهید، بلکه قطع نظر از دعوت آنها، وظیفه شما به عنوان یک جوان مؤمن و متعهد این است که به اصول و ارزشهای اسلامی پایبند باشید.
روشی که پیامبران و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ در دعوت مردم به دین خدا و اسلام بکار می‌بردند نیز همین روش الگویی بود.[3]
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ خود بیش از هر چیز در دعوت مردم از روش عملی سود می‌جست. وجود آن حضرت و رفتارش برای مردم درسی بود. امیر مؤمنان خود نمونه والا در تربیت عملی بود. آن حضرت می‌فرماید: ای مردم! من شما را به طاعتی بر نمی‌انگیزم جز آنکه خود پیش از شما به گذرادن آن بر می‌خیزم. و شما را از معصیتی باز نمی‌دارم جز آنکه پیش از شما آن را فرو می‌گذارم. [4]
2. با استدلال و منطق و نرمی دوستان خود را دعوت کنید
پس از آنکه با احترام گذاشتن به شخصیت آنها و نشان دادن اخلاق شایسته از خود، توانستید علاقه و توجه مثبت آنها را به خود جلب کنید، و شما را پذیرفتند، زمینه پذیرش نظرات شما هم فراهم می‌شود، اما سعی کنید هیچگاه با تندی و خشونت برخورد نکنید، صریحاً نگویید که نظر و عقیده شما باطل است، چون ممکن است به آنها بر بخورد. بلکه با استدلال، منطق و نرمی با آنها صحبت کنید؛ خداوند در این باره می‌فرماید: «ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»[5] یعنی با حکمت و موعظه دیگران را به راه خدا دعوت نمایید.
3. با اساتید خود در این زمینه مشورت کنید
اگر می‌بینید که حرف شما را نمی‌پذیرند یا درباره موضوعی که می‌خواهید برای آنها بیان کنید، اطلاعات کافی ندارید، بهتر است از صحبت در آن موضوع صرف‌نظر نموده و با یکی از اساتید دانشگاه که تسلط کامل در آن موضوع دارند و احتمالاً مورد تأیید و پذیرش دوستان شما هم هستند، مسأله را در جریان بگذارید تا ایشان در آن باره توضیح دهد.
4. تشکیل جلسات بحث دوستانه: در فضای صمیمانه و نه به شکل میز گرد و مباحثات رسمی، موضوعی را محور بحث قرار دهید. تا هم دوستان شما نظر بدهند و شریک در گفتگو شوند و هم شما لغزشگاه ها و نقاط مبهم افکار آن ها را در مورد دین، بیابید. البته باید خود را مسلح به دانش و اطلاعات نمایید. و به اصطلاح کم نیاورید. البته فضا را فضایی دوستانه نمایید و در صدد تعیین فاتح و شکست خورده نباشید.
5. در همین بحث های دوستانه ولی علمی، به شبهات و سوالات بی جوابی می رسید. با مشورت همدیگر، می توانید از یک کارشناس مسائل دینی و یا روحانیون دانشگاه و … برای پاسخ گویی دعوت نمایید.
6. ارتباط با مراکز پاسخگو: می توانید فرصت ارتباط دوستانتان را با مراکز پاسخگو به شبهات دینی، (مانند نهاد رهبری یا همین مرکز و …) فراهم نمایید.
7. کتب شناسی: جستجو و مطالعه کتبی که در موضوع خاصی شبهه شناسی و پاسخ گویی کرده بسیار مفید است و شما را مجهز می‌کند. مثلا در موضوع حجاب، کتاب شهید مطهری و حجاب شناسی چاپ همین مرکز، یا شبهات امروزی مربوط به عاشورا آیت الله مصباح یزدی و غیره.
8. نرم افزار ها و محصولات فرهنگی دینی: با تهیه یا معرفی محصولات و CD های سخنرانی، فیلم و … که جذاب و درس آموز باشد می توانید، به آنان کمکی کرده باشید.
9. اجرای طرح سیر مطالعاتی: مثلا سیر مطالعاتی کتب شهید مطهری را می توانید در زمانبندی مناسبی، به شکل دوستانه و با هم، اجرا نمایید که بسیار مفید است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مصطفی دلشاد تهرانی، روشهای تربیت در نهج‌البلاغه، انتشارات دریا، چاپ اول، 1379.
2. احمد لقمانی، شیوه جذب جوانان در تبلیغ، نشر عطر سعادت، چاپ اول، 1380.
پی نوشت ها:
[1] . سیف، علی‌اکبر؛ تغییر رفتار و رفتار درمانی، نشر دوران، چاپ چهارم، 1379، فصل 16، ص362ـ351.
[2] . ر.ک: عبدوسی، محمدتقی؛ بیست و پنج ا صل از اصول اخلاقی امامان،دفتر تبیلیغات اسلامی، چاپ هفتم، 1375، ص15ـ9.
[3] . اسحاقی، سیدحسین، سلوک علوی، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1381، ص75ـ67.
[4] . نهج‌البلاغه، ترجمه محمدجواد شریعت، انتشارات مشعل، چاپ اول، 1360، ص424.
[5] . نحل/ 125.
