برای قویترشدن اعتقادات و معلومات یک طلبه چه توصیهای دارید؟
اعتقاد از ریشه عقد به معنی پیوند وگره میباشد. گرچه اعتقاد تقاوتهای ظریفی با ایمان دارد ولی در بیشتر مواقع مترادف هم به کار رفتهاند.[1]در آثار بزرگانی همچون شهید مطهری و …[2] نیز ایمان و اعتقاد مترادف هم به کار رفتهاند. ما نیز در این نوشتار راههای تقویت معلومات و شیوههای تقویت ایمان و اعتقادات را بیان میکنیم.
راههای تقویت ایمان و اعتقاد
ایمان و اعتقاد یک فرایند پیچیده است که عوامل مختلف روی آن تأثیر میگذارد. این عوامل را میتوان به طور کلی به سه دسته شناختی، عاطفی و رفتار تقسیم نمود. با اینکه هر کدام از دستههای مصادق بسیاری زیادی میتوانند داشته باشند، اما در اینجا به چند تا از مهمترین آنها اشاره میگردد:
الف) راهکارهای شناختی
شناخت و علم مقدمه ایمان است.[3] و تقویت علم راهی برای تقویت ایمان و اعتقاد میباشد.[4] پس برای تقویت ایمان نخست باید شناخت خود را بیشتر نموده و عمق بخشید. اقدامات زیر میتوانند این جنبه را تقویت نمایند.
1 ـ مطالعه زندگینامه علما: انسان معمولا تحت تأثیر دیگران قرار میگیرد. خصوصا اگر دیگران افراد شاخص و برجسته باشند. علمای بزرگ از نظر عملی و پایبندی به دین الگو بودند. مطالعه زندگینامه و سیره آنها تأثیر زیادی روی انسان میگذارد.
2ـ شرکت در جلسات اخلاق: شرکت در جلسات اخلاق تأثیر انکار ناپذیر در تقویت روحیه دینداری افراد دارد.
3ـ مطالعه کتابهای اخلاقی: همانطور که جلسات اخلاق تأثیر دارد کتابهای اخلاقی که بزرگان حوزه نوشتهاند. نیز در تقویت روحیه دینداری افراد تأثیر چشمگیر دارند.
4ـ مطالعه آیات و روایات: آیات و روایات استدلالها، تأکیدهای دارند. هر کس به صورت مداوم با آنها سر و کار داشته باشد. به طور ناخودآگاه باورهای دینی او تقویت میشود.
5ـ تفکر عبرت آموز: تفکر میتواند جوانب بسیار زیادی داشته باشد. مثلا تفکر در باره پیچیدگیهای عالم خلقت و توجه به این مسأله که این اسرار و رموز بدون خالق توانان شکل نمیگیرند. تفکر در باره سرگذشت افراد بیدین که چگونه از این دنیا رفتهاند. تفکر در باره زندگی، مرگ و انسانیت همگی میتواند باورهای دینی را تقویت کند.
6ـ توجه به فواید دینداری: اصل دینداری برای سرای آخرت است. اما در دنیا نیز فواید، برکات وآثاری دارد که نباید آنها را فراموش کرد. به عنوان مثال روانشناسان به تأثیرات مفید دینداری بر روان انسان اشاره کردهاند. تحقیقات آنها نشان دادهاند که دینداری سبب آرامش روان، سلامت روان، رضایت از زندگی و شادکامی در زندگی میشود. توجه به این جوانب و فواید دیگری که فرد در افراد دیندار مشاهده میکند، میتواند روحیه دینباوری را تقویت کند.
7ـ یافتن دلایل برای اعتقادات خود: برای چیزهایی که به آنها اعتقاد و ایمان دارد دلایل و مستنداتی روشنتر و متقنتر پیدا نماید و آنها را فرا بگیرد و شک و شبهه ها را برطرف نماید.
8ـ عدم غفلت از آموختههای خود: به مواردی که به آنها شناخت پیدا کرده، توجه بیشتری مبذول دارد و پیوسته آنها را مدّ نظر قرار دهد تا از خاطرش نرود.[5] این کار برای طلاب که در فضایی معنوی، تحصیل میکنند و به اساتید برجسته در رشتههای مختلف دسترسی دارند، چندان سخت نیست.
ب) راهکارهای عاطفی
ایمان یک بخش عاطفی نیز دارد که خیلی در تکمیل ایمان تأثیر دارد. راهکاری زیر میتوانند این بخش را تقویت کنند:
1ـ یادمرگ: بیشتر اوقات افراد به این دلیل از دینداری فاصله میگیرند که هوسها، شهوتها آروزی دراز بر او غلبه میکند. یاد مرگ آبی است که بر آتش شهوت و هوس ریخته میشود و به راحتی آنها را خاموش میسازد. به همین دلیل است که خداوند تاریخ مرگ آدمها را نامشخص قرار داده است. تا همیشه انسان این احتمال را بدهد که همین امروز ممکن است روز آخر عمرش باشد. این توجه میتواند روحیه دینداری را تقویت کند.
2ـ یادخدا: غفلت از خدا یکی از عوامل فاصله گرفتن از دینداری است. هر چه انسان بیشتر با خدا انس داشته باشد، محبت خدا را بیشتر در ذهن خود احساس میکند. انس با خداوند ناشی از این است که انسان مدام قلب و زبان خود را با نام او مزین نماید. در آیات و روایت یاد خدا و یاد مرگ مکررا سفارش شده است.
3ـ علاقه نشان دادن به خداوند: انسان میتواند به خدا علاقه نشان دهد. مثلا بگوید خدایا تو چقدر خوبی، چقدر به من کمک کردی، تو چقدر توانایی که هر کمکی از دستت ساخته است. خدایا تو چقدر آگاهی که از همه چیز اطلاع داری. اگر انسان به چیزی علاقه هم نداشته باشد ولی علاقه نشان دهد. کم کم علاقه او افزایش مییابد.
4ـ شرکت در مجالس روضه: شنیدن روضه و گریه دل را نرم میکند. و برای دینداری دل یک امر ضروری است. بسیاری از افراد به دلیل اینکه قلبشان سخت شده است. دچار ضعف دینداری گشتهاند.
5ـ شرکت در مجالس دعا و مناجات: مجالس دعا و مناجات بیشتر از ذکر انفرادی دل را نرم و ارتباط با خدا بیشتر برقرار میشود. و یک حالت عاطفی بین انسان و خدا به وجود میآید.
ج) راهکارهای عملی
ایمان انسان تنها با شناخت و عاطفه کامل نمیشود، عمل رکن اصلی آن است. در روانشناسی میگویند وقتی فرد به دانستههای خود عمل نکند. دچار ناهماهنگی شناختی میشود و به تدریج اعتقادش نیز عوض میشود.
1ـ انجام واجبات و اعمال دینی: انجام اعمال صالح موجب تقویت ایمان و اعتقاد میگردند. اعمال صالحی که از شخص مؤمن صادر میشود در عین حال که از ایمان و اعتقادش مایه میگیرد به نوبه خود بر قوت و ثبات ایمان میافزاید و زمینه کارهای نیک دیگر را فراهم میسازد[6] و برعکس ترک واجبات و ارتکاب محرمات، ریشه ایمان را ضعیف و گاهی به خشکیدن آن منتهی میشود.[7] به عبارت روشنتر اصل ایمان موجب یک سری اعمال و رفتار میشود و آن اعمال و رفتار باعث افزایش ایمان و اعتقاد خواهد شد.[8]
2ـ ترک گاه: چنانکه انجام کار زشت نیز سلب ایمان را به دنبال میآورد.[9] گناه دل انسان را قسی میکند. در آن صورت ذکر و دعا و مناجات لذت واقعی خود را ندارد و طرف هیچ احساس خوشایندی از آنها نخواهد داشت.
تقویت معلومات
برای یک طلبه لازم است که در جوانب مختلف، دانستههای ضروری را کسب نماید. معلومات و دانستههایی را که برای طلبه لازم است به دو بخش تقسیم میکنیم: 1. دانستههای دینی و یا مرتبط با مسائل دینی. 2. دانستهها و معلومات عمومی.
یکی از اهداف طلبه شدن، کسب دانش و علوم دینی میباشد. روش کسب دانش و علوم دینی، درس و تحقیق و مطالعه و سؤال کردن است و پس از آن نیز تمرین و تکرار آموختهها تا فراموش نشوند و همیشه در خودآگاه و سطح توجّه ذهن بمانند.[10]
همین روش متداول حوزوی یعنی درس و بحث یکی از روشهای کسب دانش دینی میباشد. البته شرط اساسی در تمامی این مراحل، اخلاص میباشد. کسب دانش دینی بدون اخلاص فایدهای ندارد و ممکن است موجب گمراهی گردد.
برای کسب دانستهها و معلومات عمومی نیز باید مطالعه جنبی داشته باشیم. مستندهای علمی تلویزیون، مطالب مفید روزنامهها و مجلات مفید علمی، سؤال پیرامون مطالب مختلف و … در کسب معلومات عمومی کارسازاند.
پی نوشت ها:
[1] . آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی، فارسی، نشر نی، 1379، ص 18 و 449.
[2] . جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، (معرفت شناسی در قرآن)، مرکز نشر اسراء، 1379، جلد 13، ص 277.
[3] . مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسه امام ـ رحمه الله علیه ـ ، 1377، ج1، ص 181.
[4] . به سوی او، ص 216.
[5] . به سوی او، ص 216، همان.
[6] . مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، (دوره سه جلدی)، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات، 1377، ص 454.
[7] . آموزش عقاید، ص 456.
[8] . همان.
[9] . اخلاق در قرآن، جلد1، ص 153.
[10] . مصباح یزدی، محمّد تقی، به سوی او، انتشارات مؤسسه امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ ،1382، ص 224.