گناهان کبیره چیست؟ و چه تفاوتی با گناهان صغیره دارد؟ و چه گناهانی جزو گناهان کبیره محسوب می شود؟

در این که مراد از گناهان کبیره چیست؟ معنای گناهان کبیره و صغیره روشن است، گناهان کبیره یعنی گناهان بزرگ، و گناهان صغیره یعنی گناهان کوچک، با توجه به معنای لغوی کبیره و صغیره، تردیدی نیست جمیع گناهان از این جهت که معصیت خدای متعال بزرگ و عظیم است، زیرا وقتی اراده خدای متعال عصیان می شود، نظر به این که اراده حق سبحانه معصیت شده بزرگ است. ولی وقتی گناهان بعضی نسبت به بعض دیگر سنجیده می شود بعضی بزرگ تر از بعض دیگر اند، به این اعتبار و نگاه گناهان به دو قسم تقسیم می شود: گناهان صغیره و گناهان کبیره.

معیار گناهان کبیره از صغیره
چه معیاری برای تمیز گناهان کبیره از صغیره وجود دارد؟ معیارهایی برای تمیز گناهان کبیره از گناهان صغیره ذکر شده است:
هر گناهی که در قرآن و احادیث به کبیره بودن آن تصریح شده است.
هر گناهی که در قرآن کریم و روایات معتبره وعده آتش دوزخ بر ارتکاب آن داده شده باشد، مثل قتل مومن که در قرآن کریم آمده است: وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظیما.[1] هر کسی مومنی را از روی عمد به قتل برساند سزای او آتش است که جاویدان در آن خواهد و مورد غضب خداوند و لعنت او خواهد بود، و خداوند عذاب بزرگی را به او وعده می دهد.
هر گناهی که در قرآن کریم و سنت معتبر نبوی و یا ائمه معصومین از گناه کبیره بزرگتر شمرده شده است، مثل فتنه (ایجاد آشوب و سلب آسایش عمومی و یا فردی مردم، ایجاد دو دستگی میان مردم و یا ایجاد اختلاف میان دو شخص) که در قرآن کریم شدید تر از قتل دانسته شده است، وَ الْفِتْنَهُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْل‏.[2] فتنه بد تر از قتل است. همان گونه که در معیار دوم ذکر شد قتل جزو گناهان کبیره است، واضح است وقتی گناهی از کبیره بزرگتر شمرده می شود آن گناه نیز جزو کبائر است.
هر گناهی که نزد متدینین بزرگ شمرده شود به گونه ای که یقین حاصل شود این گناه از زمان ائمه معصومین تا زمان کنونی به عنوان گناه بزرگ در نزد مسلمانان و متدینان تلقی شده است، چنین گناهی نیز جزو گناه کبائر شمرده می شود. مثل انداختن قرآن در مکان نجس.[3] اصرار بر گناهان کبیره نیز جزو گناهان کبیره است، مقصود از اصرار بر گناه صغیره آن است انسان پس از انجام گناه کوچک پشیمان نشود و قصد انجام آن را کما کان داشته باشد، و یا این که گناه صغیره را کوچک بشمارد، و یا بر انجام آن خوشحالی نماید و یا آن را به صورت آشکار انجام دهد.[4]

تفاوت گناهان صغیره و کبیره
هر یک از گناهان کبیره و صغیره آثاری دارد، به طور کلی می توان آثاری را برای گناهان کبیره ذکر کرد که گناهان صغیره مشروط به این که اصرار بر آن نشود آن آثار را ندارد، آثار گناهان کبیره عبارتند از:
گناهان کبیره همان گونه که در بحث معیار گناهان کبیره گذشت آثار اخروی دارد یعنی وعده عقوبت الهی بر آن ها داده شده است، در حالی که چنین وعده عقوبت اخروی در مورد آنها وجود ندارد، بلکه وعده عفو الهی داده شده است.
گناهان کبیره موجب شکسته شدن عدالت انسان می شود، و کسی که مرتکب کبیره شود عادل نیست در نتیجه نمی تواند به عنوان شاهد در دادگاه شهادت او مورد پذیرش قرار گیرد، و نمی تواند به عنوان امام جمعه و یا جماعت قرار گیرد. اما گناهان صغیره این اثر را ندارد.
ارتکاب گناهان کبیره موجب حد و یا تعزیر می شود، کسی که این گناهان را مرتکب شود باید حد و یا تعزیر شود، در حالی که این اثر بر گناهان صغیره مترتب نمی شود.[5]

گناهان کبیره
در این که چه گناهان جزو گناهان کبیره است، روایاتی بسیار روشنی در این مورد آمده است که گناهان کبیره را مشخصا ذکر می کند، البته بعض روایات تعدادی از گناهان را ذکر کرده است و روایات دیگر تعداد دیگری را ذکر کرده است که مجموع این روایات دقیقا گناهان کبیره را معین می کند:
در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده است که حضرت فرمود: آنها در کتاب علی ـ علیه السّلام ـ هفت تا است: 1. کفر به خدا؛ 2. آدم کشی؛ 3. نافرمانی پدر و مادر؛ 4. خوردن ربا بعد از دانستن؛ 5. خوردن مال یتیم به ناحق؛ 6. فرار از جهاد؛ 7. مسلمان راضی باشد که در بلاد کفر و جایی که دسترسی به احکام اسلام ندارد، وطن و سکنی گزیند (تعرب بعد از هجرت)[6] در روایتی دیگر از حضرت عبدالعظیم الحسنی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ گناهان زیر جزو گناهان کبیره شمرده شده است: 1. بزرگترین گناهان کبیره شرک به خداست؛ 2. نومیدی از خدا؛ 3. ایمنی از مکر (عذاب و مهلت) خدا؛ 4. عقوق والدین؛ 5. قتل نفس؛ 6. متهم کردن زن پاکدامن به زنا؛ 7. خوردن مال یتیم؛ 8. فرار از جهاد؛ 9. رباخواری؛ 10. سحر؛ 11. زناکاری؛ 12. سوگند دروغ بر تبهکاری؛ 13. خیانت در غنیمت جنگی؛ 14. بازداشتن از پرداخت زکات واجب؛ 15. شهادت دروغ و نهان کردن شهادت؛ 16. شرابخواری؛ 17. نماز یا واجب دیگر خداوند را ترک کردن؛ 18. پیمان شکنی؛ 19. قطع رحم.[7] در روایت دیگر از امام صادق گناهان زیر را به عنوان گناهان کبیره شمرده است: 1. شرک به خداوند؛ 2. قتل نفس محترمه؛ 3. عقوق والدین؛ 4. فرار از جهاد با دشمنان؛ 5. خوردن مال یتیم؛ 6. ربا خواری؛ 7. نسبت ناروا دادن به زنان پاکدامن؛ 8. زنا؛ 9. لواط؛ 10. سرقت؛ 11. خوردن مردار؛ 12. خوردن خون؛ 13. خوردن گوشت خوک؛ 14. خوردن گوشت حیوانی که هنگام ذبح نام خدا در آن برده نشده است؛ 14. خوردن به ناحق؛ 15. کم فروشی؛ 16. قمار بازی؛ 17. شهادت ناحق دادن؛ 18. نومیدی از رحمت الهی؛ 19. ایمن دانستن خویش از مکر الهی؛ 20. یاری نکردن مظلومان؛ 21. تکیه کردن بر ظالمین؛ 22. قسم دروغ؛ 23. منع کردن حقوق مردم و یا خدا؛ 24. تکبر ورزیدن؛ 25. دروغ گویی؛ 26. اسراف؛ 27. تبذیر؛ 28. خیانت؛ 29. استخفاف به حج؛ 30. جنگیدن با اولیای الهی؛ 31. لهو و لعبی که مانع یاد خدا شود مانند غنا و تار نواختن؛ 32. اصرار بر صغائر.[8]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. گناهان کبیره، مرحوم آیت الله دستغیب.
2. بحار الانوار، علامه مجلسی، ج76.
3. کتاب کافی، ج 3، باب کبائر، مرحوم ثقه الاسلام کلینی.
4. تفسیر المیزان، محمد حسین طباطبایی، ج4، ص 345 ـ 355، دارالکتب الاسلامیه، 1372.
5. تعلیق و تحقیق حول کتاب القضاء، محمد هادی معرفت.

پی نوشت ها:
[1] . نساء: 93.
[2] . بقره: 191.
[3] . دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، یازدهم، 1376ه.ش، ج1،ص31-32.
[4] . دستغیب، گناهان کبیره، ج2،ص262-264.
[5] . نجفی، محمد علی، معاصی کبیره، قم، بوستان کتاب، 1378ه.ش، اول، ص41.
[6] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ح 8.
[7] . صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا، قم، انتشارات جهان، 1378ه.ش،اول، ج1، ص286-287.
[8] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج76، ص11-12.