معنای عبادت و عبودیت را توضیح دهید؟

در مورد معنای عبادت و عبودیّت و تفاوت های لغوی آن اظهار نظرهای گوناگونی شده است. راغب اصفهانی در مفردات می گوید: عبودیّت اظهار تذلل و عبادت غایت تذلّل است.[1] در مجمع آمده: «العباده فی اللّغه هی الذلّه» عبادت در لغت همان ذلّت است. و راهی را که با رفتن هموار شده گویند: «طریقٌ معبّد» و برده را بواسطه ذلّت و انقیادش، عبد گویند.
در صحاح نیز گفته شده است: «اصل العبودّیه الخضوع الذّلٌ… والعباده الطاعه» عبودیت خضوع و ذلّت است و عبادت طاعت است.
عبارت قاموس چنین است: «العبودیه والعبوده والعباده: الطّاعه که هر سه را به معنای طاعت گرفته است. در اقرب الموارد آمده: العباده: الطاعه و نهایه التعظیم الله تعالی». عبادت طاعت و نهایت تعظیم برای خداوند متعال است.
معنای جامع این کلمات همان تذلّل و اطاعت است.
درباره خداوند دو گونه عبادت داریم: یکی اطاعت از فرامین او و این که در زندگی روزمرّه راجع به حلال و حرام از دستورات خداوند و دین او پیروی می کنیم. این عبادت به معنای طاعت و فرمانبری است. به احتمال قوی آیات «ایاک نعبد و ایاک نستعین[2]» و «و من الناس من یعبدالله و حرفٍ[3]» «و ما خلقت الجن والانس إلّا لیعبدون[4]» «فا عبدنی و اقم الصلوه لذکری[5]» شامل این عبادت هستند.
دیگر تذلّلی است توأم با تقدیس؛ یعنی بنده نهایت خضوع و ذلّت را در برابر حق اظهار می دارد و در عین حال او را از تمام نقائص پاک و به تمام کمالات دارا می داند و در زبان می گوید: «الله اکبر، سبحان لله، الحمدلله، ایّاک نستعین» و با بدن ، رکوع و سجود می کند. یعنی معبود من حتّی بزرگتر از توصیف است، او پاک و منزّه است، همه حمدها مال اوست و از وی یاری می جوئیم[6].
عبودیّت نهایت اوج تکامل یک انسان و قرب او به خداست. عبودیت اطاعت بی قید و شرط و فرمانبرداری در تمام زمینه هاست و بالاخره عبودیت کامل آن است که انسان جز به معبود واقعی یعنی کمال مطلق نیندیشد و جز در راه او گام بر ندارد و هرچه غیر اوست فراموش کند.
و معنی عبادت و پرستش آن قدر وسیع است که حتی گوش دادن به سخن کسی به قصد عمل کردن به آن را نیز شامل می شود و نیز قانون کسی را به رسمیّت شناختن، یک نوع عبادت و پرستش او محسوب می شود.
از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ چنین نقل شده «کسی که به سخن سخنگویی گوش فرا دهد (گوش دادن از روی تسلیم و رضا) او را پرستش کرده. اگر این سخنگو از سوی خدا سخن می گوید، خدا را پرستیده است و اگر از سوی ابلیس سخن می گوید ابلیس را عبادت کرده است[7].
یک معنایی به نظر لطیف تر از همه معانی گذشته این است که «عبادت ارتکاب طاعت است که انجام دهی آنچه را که خدای می پسندد و عبودیت آن است که پسندی آنچه خدای کند» و راضی به رضای او باش.
و عرفا گفته اند: «که عبادت آن است که دنیا را نزد تو قدری نباشد و عبودیت آنکه از عقبی نیز در دل تو اثری نماند.

پی نوشت ها:
[1] . خسروی حسینی، سید غلامرضا، ماده «عبد»، انتشارات مرتضوی، ص 504.
[2] . فاتحه الکتاب/ 4.
[3] . حج/ 11.
[4] . ذاریات/ 56.
[5] . طه/ 14.
[6] . قرشی، سید علی اکبر، قاموس القرآن، دارالکتب الاسلامیه، ج 4، ص 279.
[7] . شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، نشر آستان قدس رضوی، ج 3، ص 85ـ84.