آیا عملی که امروزه به نام صلوه( نماز)، در میان مسلمانان معروف شده، همان نمازی است که توسط پیامبر (ص) تشریع شده است؟ عبارت صلوه در قرآن به چه معنایی می باشد؟
ما معتقدیم که تردیدی نیست، عمل عبادی با نام صلوه، همانگونه که امروز میان مسلمانان وجود دارد زمان پیامبر(ص) وجود داشته و از آغاز بعثت تشریع شده است و در موارد فراوانی مقصود از صلوه در قرآن کریم، همین معنا می باشد و دلایل و شواهد فراوانی بر تشریع آن توسط پیامبر (ص) وجود دارد.
1. اجماع و اتفاق مسلمانان در طول تاریخ مبنی بر اینکه این عمل عبادی با افعال و اقوال خاصی، توسط پیامبر (ص) تشریع شده است و در طول تاریخ اسلام کسی یافت نمی‌شود که این امر را انکار کرده باشد و این اتفاقی است که نسل اندر نسل به دست ما رسیده است و واضح است چنین اجماع همگانی با توجه به اهتمام ائمه ـ علیهم السلام ـ و مردم به امر دین، نمی‌تواند ناشی از توافق آنان بر یک امر کاذب باشد، به خصوص اینکه چنین کذبی جز عقوبت اخروی، هیچ منفعت دنیوی به دنبال ندارد.
ائمه ما برای حفظ اسلام تا سرحد شهادت به پیش رفتند و اگر چنین چیزی صحت نداشت اعتراض آنان در این مورد به دست ما می‌رسید و این دلیل به اعتقاد ما قوی‌‌ترین دلیل بر تشریع این عمل خاص توسط پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ است و هر انسان منصفی به آن اعتراف می‌کند.
2. دلایل تاریخی: کتب تاریخی که از آن زمان و زمان‌های اندکی متأخرتر از آن به دست ما رسیده، وجود چنین عملی را در زمان پیامبر(ص) تأیید می‌کند و لازم است به کتب مختلف تاریخی نگارش یافته در قدیم و جدید درباره تاریخ اسلام مراجعه نمایید، در آن صورت به حقیقت این امر اعتراف می‌کنید، حتی ویل دورانت که در تاریخ تمدن خود به وجود این امر در زمان پیامبر (ص) اعتراف می‌کند.[1]
3. دلایل روایی: روایات و احادیث متواتر از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ در کتب روایات شیعی و سنی وجود دارد که دلالت می کند بر این که: چنین عبادتی توسط پیامبر تشریع شده است و کافی است در این باره به کتب حدیثی و روایی شیعه و نیز اهل سنت رجوع شود.
4. دلایل قرآنی: در متن قرآن کریم آیاتی وجود دارد که نمی‌توان آنها را جز بر معنای صلوه، به معنای معروف آن حمل کرد؛ مثلاً در آیه 102 سوره نساء آمده است: «آنگاه که در میدان جنگ میان آنان باشی و بخواهی صلوه را اقامه کنی باید دسته‌ای از آنان با تو به صلوه برخیزند و سلاح‌های خود را با خود برگیرند و هنگامی که سجده کردند باید به میدان نبرد برگردند، آنگاه باید دسته دیگری که مشغول پیکار بوده و نماز را به جا نیاورده بیایند و صلوه را به جا آورند.»
این آیه که اشاره به کیفیت نماز در حین جنگ دارد نمی‌توان آنرا به معنای صلوه به معنی دعا گرفت، زیرا کلمه سجده، با صلوه به معنای دعا سازگار نیست، بلکه باید آیه را حمل بر معنای معروف صلوه کرد.
و در آیه 55 سوره مائده درباره حضرت علی ـ علیه السّلام ـ آمده است «آنانیکه ایمان آورده و نماز بر برپا می‌دارند و در حال رکوع صدقه و زکوه می‌دهند». اگر صلوه در اینجا به معنای دعا باشد، رکوع وجهی ندارد و این جز با صلوه به معنای متعارف میان مسلمانان سازگار نیست. و دهها آیه دیگر وجود دارند که مراد از صلوه در بسیاری از آیات، همان صلوه متعارف میان مسلمانان است.
بله در آیاتی مراد از صلوه دعا است و از قرائن می توان آن را فهمید: مثلاً در آیه 56 سوره احزاب آمده است «ای مؤمنان بر پیامبر صلوه فرستید و سلام بگویید» واضح است مراد از این صلوه نماز خواندن نیست، بلکه درود فرستادن است اما آنچه به عنوان عبادت تشریع شده و بر مسلمانان واجب گردیده است. همان صلوه متعارف است و روایات این مطلب را تأیید می‌کند و نمازی است که قبل از آن برای داشتن طهارت در حین نماز، وضوء یا تیمم لازم دارد: ای مؤمنان هرگاه به نماز به پا خواستید صورت و دستهایتان را تا مرفق بشویید و سر و پایتان را تا برآمدگی مسح کنید و اگر آب نیافتید تیمم نمایید.[2]
بنابراین در قرآن کریم صلوه به معنای متعارف و مشهور آن استعمال شده است. و در اکثر موارد همین معنا مراد است و نماز در آغاز بعثت تشریع شد، و با توجه به کثرت استعمال آن در عرف جامعه مسلمانان آن روز، بعید است که در معنای دوم خود به کار نرفته باشد، بلکه بر اساس شواهد عرفی و قرآنی در اکثر آیات، بخصوص آیات مدنی صلوه به همین معنای دوم استعمال شده است.
در اکثر روایات نیز صلوه به همان معنای متعارف استعمال شده است مثلا اگر در روایاتی آمده است که بنای اسلام بر پنج چیز است، نماز، زکوه، حج، روزه و ولایت، در روایتی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ آمده است، لاتعاد الصلوه الا من خَمسهٍ الطهورُ و الوقتُ و القبله و الرکوع و السجود»[3] (نماز جز در صورت نقص یکی از امور پنجگانه اعاده نمی‌شود، طهارت وقت، قبله، رکوع و سجود،) واضح است این روایات جز بر همان صلوه متعارف قابل حمل نیست، زیرا درغیر این صورت وقت و قبله و رکوع و سجود، معنا ندارد و دهها شاهد دیگر از این قبیل وجود دارد که در اغلب موارد مراد از صلوه، همان عمل عبادی معروف میان مسلمانان است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه سیدمحمد باقر موسوی همدانی، ج 1، ص 230-118، و ج 5، ص104-97 و ج 13، ص 446 ـ 240، انتشارات جامعه مدرسین.
2. آداب الصلوه، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
پی نوشت ها:
[1] . ویل دورانت‚ تاریخ تمدن، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم، 1371، ج4، ص213.
[2] . مائده /6
[3] . حرعاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت الاحیاء التراث، ج1، ص371، ح8 .
