من همیشه نماز مغرب و عشاء را سر وقت می خوانم اما هنگام نماز صبح یا ظهر نمی توانم آن را سر وقت بخوانم و همین عمل باعث شده است که نمازهایم قضا شود و یا دیر خوانده شود آیا این عمل باعث می شود که من گناه کرده باشم یا نه؟

در مورد اینکه فرموده اید: آیا قضا شدن نماز، گناه شمرده می شود یا نه باید به این نکته توجه شود که گناه و معصیت، به معنای نافرمانی و سرپیچی از دستور پروردگار است. هر جا که خداوند عملی را واجب کرده است، ترک آن عمل، گناه و معصیت است؛ و نیز هر جا که خداوند از کاری نهی کرده است، انجام آن کار هم گناه شمرده می شود. بنابراین نماز که افضل واجبات است اگر عمداً ترک شود، سرپیچی از دستور الهی است و تارک آن، مستحق عذاب الهی است. پس باید شرایطی را فراهم نمود که واجبی به این عظمت که «معراج مؤمن» و «عمود دین»[1] و «مایه تقرب الهی»[2] است فوت نشود، که خسران است و با هیچ مستحبی جبران نمی شود. اگر می دانید که اگر نماز را از اول وقت به تأخیر بیندازید با وسوسه شیطان به آخر وقت می افتد و یا اینکه قضا می شود، سعی کنید آنرا در اول وقت بجا آورید که البته هر چقدر اقامه نماز به اول وقت نزدیکتر باشد ارزش و بهای آن نیز بیشتر است. در حدیثی پیامبر اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ فضیلت نماز اول وقت نسبت به آخر وقت را بسان منزلت آخرت بر دنیا دانسته اند.[3] در اینجا توجه شما را به نکاتی جلب می کنیم و امیدواریم با رعایت آنها دغدغه شما مبدل به اطمینان و آرامش گردد:
1. اراده کنید حتماً بیدار می شوید:
آیا تا کنون شنیده اید داوطلب کنکوری موقع امتحان خواب بماند؟ کسی که کنکور داشته باشد، شب قبل از کنکور چندین بار بیدار می شود، نکند خواب بماند، حتّی خواب می بیند که از کنکور جا مانده است. اضطراب و دلواپسی کنکوری ناشی از اهمیت مطلب برای داوطلب است چرا که باور کرده است که سرنوشت زندگی وی در گرو کنکور است. اگر ما نیز باور کنیم که سرنوشت اخروی ما در گرو نماز است حتماً اراده می کنیم و قطعاً بیدار می شویم.[4] 2. برنامه ریزی کنید:
اگر زندگی ما برنامه داشته باشد و مقید باشیم که رأس ساعت خاصی شرایط خواب را فراهم کنیم و به عوامل مزاحم اجازه ندهیم که برنامه ما را دچار تأخیر و تغییر کنند، می توانیم تمام کارهایمان را به موقع انجام دهیم؛ اما اگر تا پاسی از شب را به دیدن برنامه های مختلف بگذرانیم قطعاً هنگام بیدار شدن برای نماز صبح دچار مشکل خواهیم شد چرا که جوان به دلیل فعالیت روزمره احتیاج به خواب کافی دارد و باید برای این نیاز بدن برنامه ریزی کند.
3. تغییر سنّتهای غلط:
باید بعضی از سنّتهای داخل منزل را اصلاح نمود. در بعضی خانواده ها به هنگام نماز و حتی در حالیکه اذان از بلندگوی مسجد شنیده می شود سفره را پهن می کنند و مشغول تناول غذا می شوند. اگر در خانواده شما نیز بدین گونه عمل می شود با توجیه خانواده، اهمیت نماز اول وقت را بیان نموده و سنت حسنه ای را در خانواده خود بنیان نهید. این را نیز بدانید که شکمی که مملو از غذاهای چرب و شیرین است حال راز و نیاز را از انسان خواهد گرفت.
4. شرکت در نماز جماعت:
از نظر روانی، انسان کارهایش را به صورت جمعی و گروهی، راحت تر و با شور و شوق بیشتری انجام می دهد. انسان، موجودی اجتماعی است و تعبیر «دست خدا با جماعت است» نیز همین می باشد چرا که اعضای جماعت همانند انگشتان دست هستند که یکدیگر را مدد روحی و روانی می دهند. بنابراین توصیه می شود که نمازها را به جماعت برگزار کنید که علاوه بر ثواب بیشتر از فیوضات نماز اول وقت نیز برخوردار شوید.
5. ایجاد محیط جذاب برای نماز:
سعی کنید مکانی آرام و بدور از زرق و برق را در منزل برای نماز انتخاب کنید و نمازهایتان را در آن مکان بجا آورید. با یک سجاده و یک شیشه عطر و یک جلد قرآن یا مفاتیح، آن مکان را زینت ببخشید. این را بدانید با انس به نماز در آن مکان خودبخود در اول وقت نماز را بجا خواهید آورد. زیبایی و آرامش انسان را به سوی خویش فرا
می خواند.
6. اصل محبت:
یکی از اصول مهمی که باعث ترقی و کمال معنوی انسان می شود اصل محبت است. محب اگر حقیقتاً به کسی عشق بورزد تمام حرکات و سکناتش بتدریج شبیه او خواهد شد. یکی از رفقا عشق و علاقه وافری به شهید مطهری (ره) و آثار مکتوب و غیر مکتوب ایشان داشت، این علاقه به حدی بود که حتی در نحوه سخن گفتن ایشان نیز تأثیر گذاشته بود و همانند شهید سخن می گفت. اگر سعی کنیم محبت خود را به اهل بیت _ علیهم السلام _ بیشتر کنیم بتدریج بر عشق ما به نماز نیز افزوده خواهد شد[5] چرا که محبوب ترین عمل نزد تمام انبیاء و اولیاء نماز بوده است. این نکته که امام صادق _ علیه السلام _ در لحظات آخر عمر مبارک خویش اقوام و خویشان را فرا خواندند و فرمودند: «کسی که نماز را سبک شمارد به شفاعت ما نمی رسد»[6] قابل تأمل و دقّت است؛ چرا که مسائل فراوانی در آن لحظه گرانقدر قابل طرح بود و قطعاً حضرت مهمترین مسأله عالم هستی را بیان فرموده اند که همانا بندگی حقیقی پروردگار است؛ به تعبیر قرآن کریم: «ما خَلَقتُ الجِنَ وَ الاِنس الّا لِیَعبُدونَ»[7].
7. مطالعه کتب اخلاقی و سیره بزرگان دین:
دوست عزیز اگر بتوانید با کتب اخلاقی و کتب سیره علماء و سالکان حقیقی طریق کمال، انس بگیرید، به تدریج آثار گرانبهای روحی و معنوی این کتب نمایان می شود. بسیاری از جوانانی که دچار تحول روحی و معنوی شده اند با مطالعه همین کتب بوده است. کتابی هم تحتِ عنوان «امام در سنگر نماز» چاپ شده است که جلوه های نماز را در زندگی رهبر کبیر انقلاب بیان می کند. اولین و مهمترین تأکید این کتب _ که اینجانب بهره های فراوان از آنها برده ام و مطالعه آنرا برای جوانان لازم می دانم _ بر اقامه نماز اول وقت و حتی نماز شب می باشد. مطالعه این کتب روح و روان انسان را به سوی اعمال صالح سوق می دهد.[8] 8. ارتباط با رفقای خوب و نماز خوان:
این نکته تجربه شده است که «کمال همنشین به تدریج اثر می کند». اگر رفقای شما نسبت به نماز و فرایض الهی لااُبالی باشند، به تدریج و به صورت نامحسوس شما را نیز به سوی کاهلی و سستی در عبادات سوق می دهند. اگر احیاناً چنین رفقایی دارید، با همت والای خود آنها را به سوی نماز هدایت کنید. همیشه در خاطر داشته باشید که: «ارزش هدایت یک انسان، از دنیا و آنچه در آن است بالاتر است». چه بسیار انسانهای پاکی که در اثر رفاقتهای اشتباه به انحراف رفته اند و چه بسیار انسانهای راه گم کرده ای که در اثر یک آشنایی و دوستی، به صراط مستقیم هدایت
شده اند.
می رود از سینه ها در سینه ها
از ره پنهان صلاح و کینه ها
صحبت صالح تو را صالح کند
صحبت طالح تو را طالح کند
9. گناه مانع انجام واجبات:
گناه همانند لکه سیاهی است که بر سفیدی روح انسان قرار می گیرد و با افزایش گناه لکه های سیاه نیز بیشتر می شود تا جائیکه تمام روح را تیره و تاریک می کند. روح تاریک، مسلماً پذیرای نور و روشنائی نخواهد بود. دروغ، غیبت، تهمت، اذیت و آزار والدین، قطع رحم و بسیاری از گناهان به تدریج روح ایمان را در انسان ضعیف می کنند تا جائیکه از انجام عبادات، تنها جسدی بدون روح باقی می گذارند.[9] اولین گام در سیر و سلوک نیز همین ترک گناه می باشد. «دیو چو بیرون رود فرشته در آید». عشق و علاقه به نماز اول وقت نیز جز با ترک گناه، تصور و خیالی بیش نیست.
10. کمک گرفتن از دیگران:
اگر خواب شما سنگین است و در زمانی که می خواهید بیدار نمی شوید به پدر و مادر یا یکی از اعضای خانواده بسپارید که شما را رأس ساعت خاصی بیدار کنند. می توانید از ساعت های زنگ دار نیز استفاده کنید به شرطی که پس از قطع زنگ آن دوباره نخوابید. خلاصه اگر اراده بیداری داشته باشید حتماً به هر وسیله بیدار خواهید شد.
11. توجه به فلسفه نماز اول وقت:
تأکید دین مبین اسلام بر اقامه نماز در اول وقت از فلسفه ای والا برخوردار است. بهتر است مثالی بزنیم. فرض کنید باخبر شده اید که شخصیت بسیار ارزشمندی قصد ملاقات با شما را دارد، اگر واقعاً به آن شخصیت ارادت داشته باشید برای ملاقات وی سر از پا نخواهید شناخت و برای چنین ملاقاتی لحظه شماری خواهید کرد. منزل را تمیز و مهیا
می کنید، به سر و وضع خود می رسید، خود را معطر می کنید و … هیچگاه در زمان ملاقات، برنامه خاصی قرار
نمی دهید. هر چقدر برای این ملاقات مهیاتر و آماده تر باشید، نشانگر عشق و علاقه بیشتر شما به مهمان می باشد. آمادگی و انتظار نمازگزار پیش از نماز و اقامه نماز در اول وقت حکایت از عشق او به نماز و صحبت با معبودش
می باشد و مسلماً چنین نمازی از بالاترین درجه مقبولیت برخوردار می باشد.
12. تفکر در آثار نماز اول وقت:
ابوذر از بزرگان جهان اسلام می باشد که از مقام و منزلت والایی برخوردار است. این شخصیت برجسته پیشرفت معنوی خویش را مدیون تفکر می داند. وی به خوبی دریافته بود که یک ساعت تفکر، از عبادات یک ساله بدون تفکر و تأمل با ارزش تر است. لذا برای تقید به نماز اول وقت می توان در آثار نماز در اول وقت دقت کرد؛ آثاری که سعادت دنیوی و اخروی انسان را تضمین می کند عبارتند از:
1. زدودن حزن و اندوه از دل انسان؛ همچنانکه پیامبر اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ به بلال فرمود: «یا بلال ارحنا بالصلاه»؛ «ای بلال! اذان بگو تا من اقامه نماز کنم تا از این حزن و غم و اندوه خارج شوم».
2. شادمانی و خوشحالی به هنگام مرگ و ورود به برزخ.
3. حضور قلب در نماز.
4. نجات از آتش.
پیامبر اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ فرمود: «هر کسی که وقت نماز و مواضع خورشید را مهم بداند برای او آرامش هنگام مرگ و دوری از غصّه و حزن و نجات از آتش را تضمین می کنم»[10].
5. مشمول شفاعت ائمه ـ علیهم السّلام ـ شدن.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. قرائتی . محسن . 114 نکته درباره نماز .
2. آیت الله جوادی آملی . حکمت عبادات . مؤسسه اسراء .
3. امام خمینی . آداب الصلاه . مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی .
4. دیلمی . حسین . هزار و یک نکته درباره نماز . قم . انتشارات پارسیان .
5. قرائتی . محسن . پرتوی از اسرار نماز .

پی نوشت ها:
[1] . حر عاملی . وسائل الشیعه . ج 4 . ص 27 . مؤسسه آل البیت .
[2] . اصول کافی . ج 3 . ص 265 .
[3] . مفتاح الفلاح . ص 181 .
[4] . جهت مطالعه بیشتر مراجعه شود به : سبحانی . رمز پیروزی مردان بزرگ .
[5] . رجوع شود به : مصباح یزدی . محمدتقی . راهیان کوی دوست . درس سوم . شرح حدیث معراج .
[6] . وسائل الشیعه . ج 25 . ص 129 .
[7] . ذاریات/56 .
[8] . جهت مطالعه می توانید رجوع کنید به : 1. محمدی ری شهری . کیمیای محبت . دارالحدیث . 2. مختاری . رضا . سیمای فرزانگان . 3. نخودکی اصفهانی . نشان از بی نشان ها .
[9] . رجوع شود به دستغیب . گناهان کبیره .
[10] . مجلسی . محمدباقر . بحارالانوار . ج 80 . ص 9 . حدیث 5 . چاپ بیروت . 1403 هـ . ق .