نقش رسانه‌ها در نماز چیست؟
در خصوص نقش رسانه‌ها در مورد نماز باید گفت که: همه رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما می‌توانند نقش اساسی در ترویج فرهنگ نماز در جامعه داشته باشد، امّا قبل از پرداختن به بیان نقش رسانه‌ها در مورد نماز لازم است به کارکردهای اصلی رسانه‌ها اشاره کنیم تا بر اساس کارکردهای متنوع رسانه‌ها بتوانیم نقش و قابلیت‌های آن را در خصوص فرهنگ سازی نماز در جامعه اسلامی بیان کنیم. کارکردهایی که معمولاً برای رسانه‌ها در عموم جوامع ذکر می‌شوند بدین قراراند:
1. اطلاع رسانی؛ اطلاع مردم از اخبار و دریافت اطلاعات و داده‌ها یکی از ضرورت‌های زندگی در جوامع جدید است و رسانه‌ها مهم‌ترین واسطه اطلاع رسانی هستند.
2. نظارت اجتماعی؛ با تحولاتی که در جوامع صورت گرفته است، شیوه‌های سنّتی نظارت و کنترل اجتماعی چندان کارایی ندارند؛ به همین جهت رسانه‌ها می‌توانند با پوششی که دارند (به ویژه رادیو، تلویزیون و روزنامه) بخشی از برنامه‌ها و موضوعات خود را به نظارت اجتماعی افراد اختصاص دهند.
3. پر کردن اوقات فراغت و تفریح؛ با توجّه به اینکه انسان در زندگی نیاز به تفریح و سرگرمی سالم دارد و از طرفی نظام تقسیم کار اجتماعی به گونه‌ای است که افراد نمی‌توانند ساعاتی از شبانه روز را به تفریح و سرگرمی بپردازند، رسانه‌ها یکی از پر کننده‌های مؤثر اوقات فراغت بالاخص برای کودکان و نوجوانان و جوانان به شمار می‌روند.
4. تبلیغات سیاسی؛ بیشترین تبلیغات سیاسی از طریق رسانه‌ها انجام می‌شود.
5. تبلیغات اقتصادی؛ عمده تبلیغات اقتصادی نیز به رسانه‌های جمعی واگذار می‌شود.
6. فرهنگ سازی و ایجاد هنجار‌های اجتماعی؛ یکی دیگر از کارکردهای رسانه‌ها است[1]. البته در جامعه اسلامی ما انتظار این است که بیشتر برنامه‌های رسانه‌ای به فرهنگ سازی دینی و ترویج ارزش‌های اسلامی از جمله نماز اختصاص یابد.
پس از بیان کارکردهای اصلی رسانه‌ها و درک این حقیقت که یکی از کارکردهای رسانه‌ها می‌تواند فرهنگ سازی دینی در جامعه باشد و نماز بخشی از فرهنگ دینی جامعه است، انتظاری که می‌توانیم از رسانه‌ها در خصوص ترویج فرهنگ نماز داشته باشیم بستگی به نوع رسانه و مخاطبین آنها دارد.
الف) نقش مطبوعات در ترویج فرهنگ نماز؛ مطبوعات می‌توانند بخشی از موضوعات خود را به ترویج فرهنگ نماز در قالب مقاله، داستان، گزارش خبری، شعر، تصویر و نقّاشی، مسابقه و . . . اختصاص دهند. چهره‌های شاخص و الگوهای معنوی که در سایه‌سار نماز به کمالات معنوی و پیشرفت‌هایی در زندگی و تحصیلات خود نایل شده‌اند را به دیگران معرفی کنند.[2]
ب) نقش صدا و سیما در مورد نماز؛ صدا و سیما با استفاده از هنر نمایش در به تصویر کشیدن نگرش و رفتار پیشوایان، رهبران و الگوهای محبوب در ارتباط با نماز، می‌تواند تأثیرات بسیار مؤثر و پایداری در ایجاد بازخوردهای نوین نسبت به ارزش و جایگاه نماز در بین همه مردم به ویژه نوجوانان و پرورش حسّ مذهبی آنها داشته باشد. مسلماً در نقل قصه‌های نماز یا تهیه برنامه‌های نمایشی و تلویزیونی می‌بایست دقیقاً به اصول روان شناسی اجتماعی توجّه نموده، ویژگی‌های سنّی، ذهنی، گرایش‌های روانی ـ عاطفی و هم‌چنین شرایط فرهنگی ـ اجتماعی مخاطبین را مدّ نظر قرار داد و حتی الامکان از بیان مستقیم و شیوه تبلیغی صِرف در مورد نماز پرهیز کرد.
صدا و سیما می‌تواند برنامه‌هایی درباره نماز و با رعایت اصول و ظرافت‌های یاد شده، در قالب نمایش (فیلم و سریال)، گزارش، سخنرانی، مستند و . . . ارایه دهد. البته از سوی صدا و سیما درباره نماز برنامه‌هایی پخش شده است که مطلوب و سازنده بوده، امّا باید این روند با تلاش بیشتر ادامه یابد؛ از جمله برنامه‌های صدا و سیما درباره نماز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: «بچه‌های مسجد، شکوفه‌های دوستی، یک کار خوب، جوانه‌های نور، تصویرها، بچه‌های محرم، نماز تو نیاز ما، در بارگاه قدس، محراب عشق، ضیافت نور، در آستانه دیدار، چشمه‌های نور، طلیعه، آموزش احکام نماز، زمزمه‌های عارفانه، با حافظان سنگر مساجد و . . .» این برنامه‌ها قطعاً در ترویج و الگو دهی فرهنگ نماز برای خانواده‌ها به ویژه کودکان و نوجوانان مؤثر بوده است و خود دلیل بر این است که صدا و سیما می‌تواند در آینده نیز برنامه‌های غنی تری در زمینه نماز تولید و پخش نماید.
امروزه به برکت جمهوری اسلامی و رشد و پیشرفت تکنولوژی رسانه ای، شاهد هستیم که مسؤلین صدا و سیما گام های موثری در این امر برداشته اند؛ و افتتاح شبکه اختصاصی قرآن و رادیو معارف می تواند در فرهنگ سازی صحیح در مورد نماز و قرآن و معارف الهی کاملاً مؤثر و مفید باشد.
به امید آن روز که بتوانیم با هماهنگی و مشارکت هر چه بیشتر شاهد فرهنگ اعتقادی و رفتاری نماز در جامعه باشیم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مجموعه سخنرانی‌ها . نماز راهی به سوی کام‌یابی . ستاد اقامه نماز . 1376 .
2. مجموعه مقالات . رویکرد اخلاقی در رسانه‌ها . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی . 1375 .
3. فرد . اینگلیس . نظر به رسانه‌ها . ترجمه : حقیقت کاشانی . محمود . صدا و سیما . 1377 .
پی نوشت ها:
[1] . برای مطالعه بیشتر در مورد کارکرد رسانه‌ها مراجعه شود به : فصل‌نامه رسانه . ص 93 ـ 76 . سال نهم . شماره اوّل .
[2] . برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به : نماز حقیقت درخشنده . ص 98 ـ 91 . ستاد اقامه نماز . 1376 .
