برای اینکه کودکان نماز را با علاقه و بدون فشار بزرگترها بخوانند، چه باید کرد؟
مقدمه:
همه انسان ها به طور فطری خداجو می باشند. این را هنگام تولد با خود دارد به عبارت دیگر کودکان به دنبال خدا هستند اما همیشه با زبان منطق و استدلال نمی توان این استعداد فطری را بیدار نگاه داشت و پرورش داد. به جای آن در کودکان احساسات و عواطف و خمیرمایه اوّلیه گرایش های مذهبی وجود دارد و از این طریق می توان با آن ها رفتار نمود.[1]
در هر مرحله از سن کودکان و حتی نوجوانان و جوانان باید از موقعیت رشد جسمی و عقلی آن ها اطلاع داشته باشیم. باید بدانیم در سن کودکی تا چه حد کودک می تواند به استدلال و تفکر بپردازد و مطالب ما را بفهمد. آن چه روشن است کامل نبودن قوه استدلال آن ها می باشد، از طرفی هم باید به عنوان یک مسلمان آموزه های دینی را یاد بگیرد و به کار بندد تا در بزرگسالی به صورت ملکه خود انجام دهد.
اکنون که می دانیم کودک رشد شناخت و فهم و استدلال برای درک آموزه های دینی و فراحسی ندارد از چه راه یا راه هایی باید وارد شد و این مسأله را حل کرد. انتخاب راه و روش خیلی مهم است چرا که اگر درست و صحیح برخورد نشود موجب دل زدگی، فرار و یک عمر نفرت از دین و دینداری می شود بنابراین همان طور که خود اشاره نمودید باید از راهی رفت که نیازی به فشار و اعمال زور نباشد در این مبحث ما راه های انتقال آموزه های دینی را بیان می کنیم.
خانواده و یادگیری : کودک در خانواده چشم می گشاید و از همان لحظه می بیند و می شنود و یاد می گیرد. یعنی والدین و اطرافیان منابع آموزشی و یادگیری کودک به شمار می آیند و آن چه در ابتدای تولد مهم جلوه می کند یادگیری به غیر از زبان یعنی از طریق رفتار است. بزرگترها رفتار خود را به نمایش می گذارند و کودک هم ثبت و ضبط می کند تا به موقع آن ها را تحویل بدهد. بنابراین خانواده مهمترین کانون آموزش نماز و سایر اعمال مذهبی می باشد.
نقش الگوهای رفتاری:[2] هر قدر الگوهای بزرگسالان برای کودکان مطلوب تر و محبوب تر باشند، میزان تأثیر پذیریشان بیشتر و پایدار تر می شود. لذا اگر والدین و حتی معلمان می خواهند که فرزندان و شاگردانشان باورها و رفتارهای مطلوبشان مورد توجه قرار گیرد باید در درجه اوّل سعی در تسخیر قلوب کودکان آن هم با رفتار محبت آمیز داشته باشند و نیازی به پند و اندرز و موعظه مستقیم نیست زیرا هر چه پیوند قوی تر باشد همانند سازی ـ بیشتر می شود.
زمانی که نوجوانان و کودکان الگوهای رفتاری مطلوب خویش را در شرایط مختلف مثل وضو گرفتن و نماز خواندن و … مشاهده می کنند، احساس خوشایندی سراسر وجودشان را فرا گرفته نسبت به رفتار آن ها عمیقاً کنجکاو می شوند و در مرحله اوّل به طور تقلیدی و پس از آن با سؤال به نماز می ایستد.
تقلید از الگوها و استقرار عادات جدید:[3] اساس اولیّه رفتار کودک تقلید و یادگیری است بنابراین باید رفتار والدین و دیگران برای کودک گیرا و جذاب و خوشایند باشد. در مرحله بعد کودک رفتار الگوها را به صورت رمزیِ کلامی و تجسمی به خاطر می سپارد و هر چه الگو محبوب تر باشد، یاد سپاری رفتار او آسان تر است. پس از این مرحله کودک می خواهد آن چه دیده و یاد گرفته و به خاطر سپرده است را عملی سازد که والدین باید این فرصت را به کودک بدهند و با برخورد صحیح سعی کنند نماز برای او از همان ابتدا خوشایند باشد و مورد تشویق قرار گیرد تا این عمل تکرار شود. و پس از تکرار و انجام مداوم به صورت ملکه یا عادت در آید. (تشویق رفتارهای مثبت کودک)
تعظیم و تکریم نماز توسط الگوهای رفتاری:[4] اگر بزرگترها برای ارزش ها و شعائر مذهبی احترام قائل شوند و در این اندیشه ثابت قدم بمانند، کودکان نسبت به نماز و اهمیت آن احساس و نگرش خاصی پیدا می کنند. وقتی آن ها می بینند در هر زمانی و هر مکانی و در هر موقعیتی نماز والدین ترک نمی شود و آن ها نماز را تکریم می کنند، خودشان هم آن را مورد تکریم و تعظیم قرار می دهند.
نقل خاطره و قصه:[5] با توجه به ویژگی رشد شناختی کودکان و نیز علاقه مندی به شنیدن قصه ها، بزرگترها می توانند از طریق بیان قصه ها پیام آموزشی خود را به کودکان انتقال دهند. هنر به تصویر کشیدن مسائل و موارد انتزاعی در ایجاد تصویر روشن و خوب و خوشایند از نماز و سایر موارد مذهبی بسیار سودمند می باشد.
هدیه دادن: گاهی مواقع هدیه دادن وسایلی مانند تسبیح، عطر، سجاده و یا کتاب در رابطه با نماز اثر بسیار مثبت و فراموش نشدنی بر کودک می گذارد.
مشاهده همسالان نماز خوان: اگر کودک را به مراکز دینی و مساجد ببریم آنجا همسالان خود را می بیند و نسبت به آن مرکز علاقمند می شود. بزرگترها باید دقت کنند که در این مراکز باید خیلی با احتیاط با کودکان برخورد نمود گاهی برخورد تند یک بزرگتر یا تذکر در جمع می تواند به کودک ضربه بزند اما اگر در همان مرکز کودکی تشویق شود یا هدیه ای دریافت کند، به آن محیط دینی و شعائر آن علاقمند می گردد.
تمرین تدریجی: نماز خواندن باید با تمرین های تدریجی و غیر تحمیلی انجام شود مثلاً اول بدون وضو ـ بعد خواندن برخی از نمازها و … . (البته این تمرین ها قبل از بلوغ شرعی باید شروع شده باشد)
خلاصه: بزرگترها آینه رفتار کودکان می باشند، کودکان مقلّدان محکم والدین خود می باشند و بر این اساس با خوب بودن و جذاب بودن این الگوها، رفتارهای خوشایند آن و استفاده از تکنیک های مختلف نماز آموزی کودکان را بدون اعمال زور و فشار می توان نماز خوان و مذهبی تربیت کرد.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. قائمی . علی . پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان . انتشارات امیری . چاپ ششم . 1376 .
پی نوشت ها:
[1] . افروز . غلام علی . روش های پروش احساس مذهبی نماز در کودکان و نوجوانان . ص 9 به بعد . تهران . انتشارات انجمن اولیاء و مربیان . چاپ چهارم. 1374 .
[2] . همان .
[3] . همان .
[4] . همان .
[5] . همان .
