چرا در نمازها به خودمان درود می فرستیم؟ (السلام علینا و … )

اکثر عبادات از جمله نماز و اجزاء آنها اموری تعبدی می باشند؛ بدین معنی که حکمت و علت تشریع آنها بیان نشده و ما آنها را صرفاً به جهت اینکه از جانب خداوند علیم و حکیم صادر شده است، متعبد می شویم و البته این در صورتی است که قبل از پذیرش تعبّدی احکام و فروع دین، با پذیرش تحقیقی، اصول دین بر ما ثابت و مبرهن شده باشد.
اما با این وجود بیان چند مطلب خالی از فائده نیست:
مطلب اول آنکه طبق روایات، سلام آخر نماز، تحلیل نماز است؛ امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «تحریم الصلاه التکبیرُ و تحلیلها التسلیم»[1] مراد از تحریم نماز آنست که بعد از گفتن تکبیر نباید امور منافی با نماز انجام بشود و مراد از تحلیل نماز آنست که پس از تسلیم و سلام دادن آخر نماز انجام امور منافی با نماز مثل سخن گفتن با دیگران و … ، جایز می باشد. البته در برخی از روایات نیز آمده است که سلامِ در آخر نماز وسیله ای است برای امنیّت پیدا کردن از بلاء دنیا و عذاب آخرت؛ حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «معنی السلام فی دُبُر کل صلاه الأمان، ای مَن اَدّی أَمَرَ الله و سنه نبیّه ـ صلی الله علیه و آله ـ خاضعاً له و خاشعاً فیه فله الأمان من بلاء الدنیا و براءهُ من عذاب الآخره»؛[2] معنای سلام در آخر هر نمازی امنیّت است؛ یعنی کسی که امر الهی و سنت پیامبر خدا را در حالی که در برابر خداوند خاضع و خاشع است انجام بدهد، برای او نسبت به بلای دنیا پناهگاه و مقامِ أمنی خواهد بود و رهایی و برائتی خواهد بود نسبت به عذاب آخرت.
ظاهراً آنچه که از روایات، نسبت به تشریع و تبیین سلام های آخر نماز استفاده می شود چیزی بیش از این نیست. اما از آنجا که روایاتِ در باب تسلیم آخر نماز متعدد و متفاوت است و چند گونه سلام در آنها آمده است در بین فقهاء اسلام در تعیین اینکه با کدام سلام نماز تمام می شود و کدام سلام مستحب است اختلاف وجود دارد. (برای تفصیل بیشتر راجع به این اختلاف فقهاء می توانید به بحارالأنوار، جلد 82، از صفحه 300 تا 312 مراجعه فرمائید).
مطلب دومی که قابل ذکر می باشد این است که طبق آیه شریفه: «سلامٌ قولاً من رب رحیم»[3] و نیز آیه مبارکه «فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّهً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَهً طَیِّبَهً»[4] سلام قولی از جانب پروردگار رحیم و تحیّتی مبارک از طرف اوست، بنابراین سلام دادن به هر کسی حتی به خودمان، موجب نزول رحمت و برکتی است از سوی خداوند متعال بر ما و نیز در روایت دیگری از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است: «هرگاه داخل منزل خود شدی بگو: بسم الله و بالله، و سپس به اهل منزل سلام بده، و اگر کسی در خانه نباشد بگو: بسم الله و سلامٌ علی رسول الله و علی اهل بیته و السلام علینا و علی عباد الصالحین؛ و هنگامی که این کلمات را گفتی شیطان از منزل شما فرار می کند.»[5] و اما مطلب سوم؛ آنچه تا بدینجا مطرح شد همگی بر اساس و در پرتو نصوص قرآن و روایات بود، امّا در عین حال عرفای اسلام نیز در این گونه مسائل مطالبی در کتب مربوط به اسرار عبادات طرح کرده اند که خالی از لطف نیستند؛ مثلاً حضرت امام خمینی (ره) در باب سرّ سلام نماز مطالبی لطیف و دقیق مطرح می کند و نسبت به سرّ «و السلام علینا و علی عبادالله الصالحین» می فرماید: … و در آخر تشهد توجه به مقام نبوّت پیدا کرد و در محضر ولایت آن سرور، ادب حضور را که سلامِ شفاهی است به جا آورد و پس از آن به تعیّنات نورِ ولایت، (علینا) که قوای ظاهره و باطنه خود و «عباد الله الصالحین» است توجه نموده، ادب حضور را ملحوظ داشت.[6]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آقارضا همدانی، مصباح الفقیه، ج 2، ص 385 و 386، مکتبه الصدر.
2. امام خمینی, روح الله, آداب نماز, موسسه نشر و تنظیم امام خمینی(ره)

پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 82، ص 310.
[2] . منسوب به امام صادق ـ علیه السلام ـ ، مصباح الشریعه، بیروت، مؤسسه اعلمی، باب 43.
[3] . یس/ 58.
[4] . نور/ 61.
[5] . السبزواری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، مؤسسه آل البیت ـ علیهم السلام ـ ، چاپ اول، ص 231.
[6] . موسوی خمینی، سید روح الله، سرّ الصلوه، ص 114.