مقدمه:
جوانی بهترین فصل شکفتن‌ها، رویش‌ها و زیباترین دوران درخشش و نیل به سعادت، نشاط، معنویت و کمال است. فصل جوانی بهاری است که در آن شخصیت ارزشمند وی شکل می‌گیرد و استعدادها بارور شده و پایه‌های دینی و عقیدتی انسان مستحکم می‌گردد.
اهمیت این دوران به طوری است که دین مبین اسلام همواره به شکل‌های مختلف تأکید بر استفاده بهینه و پرثمر از این مقطع عمر می‌نماید، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ خطاب به ابوذر غفاری دستور می‌دهد که این فرصت طلایی جوانی را غنیمت شمرد و از آن کاملاً بهره‌برداری نماید؛ «یا اباذر اغتنم شبابک قبل هرمک؛ ای ابوذر از جوانی خویش قبل از فرارسیدن دوران پیری استفاده کن».[1] آری پیروی دوران بهره‌مندی از اندوخته‌های جوانی است، چرا که توان و استعداد و ذوق و عشق و شور و حال، همه و همه اوج آن در جوانی است. امام خمینی (ره) می‌فرماید: اسلام آن قدر که به تهذیب این بچه‌های ما و بودنهای ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد.[2]
تا جوانی در دست توست کوشش کن در عمل و تهذیب قلب و درشکستن اقفال و رفع حجاب، که هزاران جوان که به افق ملکوت نزدیکترند موفق می‌شوند و یک پیر موفق نمی‌شود.[3]
حضرت امام خمینی (ره) با توجه به اینکه بهترین توفیقات و کمالات را در بهار جوانی به دست آورده است، در توصیه به جوانان در جای دیگر چنین می‌فرماید: شما جوان‌ها بهتر می‌توانید تحصیل نفس کنید، شما به ملکوت نزدیکتر هستید.[4]
اهمیت جوانی در انس با قرآن
با توجه به این مقدمه که اهمیت والای جوانی به اختصار تبیین شد، لازم است به بحث انس جوان با قرآن بپردازیم:
پیامبر مکرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ پاکی فطرت و حق طلبی و آرمان خواهی و اهمیت جوانان را در انس معنوی آنها با اسلام اینگونه بیان می‌فرمایند: «من به شما درباره جوانان توصیه به خیر و نیکی می‌کنم؛ چرا که آنان نازک دل و زودرنج بوده، عاطفه‌ای بسیار دارند، زیرا فطرتشان پاک و پیراسته است. خداوند مرا به پیامبری و بشارت و انذار برانگیخت، جوانان به من گرویدند، و یاری‌ام کردند، (امّا) بزرگسالان و پیران به مخالفت با من برخاستند.»[5]
آری، پیامبر عزیزمان و نیز همه پیامبران الهی در جوانی به پیامبری برانگیخته شدند[6] و همین پیامبر بهترین یاران خود را جوانان می‌داند، چرا که نورانیتی که در جوان است به راحتی می‌تواند صفا و لذت و حقیقت دین را درک نماید و آینه تمام نمای الهی شود.
اکنون که جوانی در اوج عظمت و ارزش می‌باشد و خداوند متعال و معصومین ـ علیهم السّلام ـ اینقدر اهمیت و ارج برای جوان قائل هستند، ببینیم که در این فصل مهم از عمر برترین و ارزشمندترین ذخیره و عمل برای جوان چیست؟
مولی المتقین امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: «انما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیء الّا قبلته»؛ همانا قلب نوجوان (و جوان) مانند زمین خالی است که چیزی در آن قرار داده نمی‌شود، مگر آنکه آن را می‌پذیرد.[7]
پس قلبی که نورانی است و هنوز هیچ گونه آلودگی در آن راه پیدا نکرده و آمادگی پذیرش هرگونه کلام و حقیقتی را دارد، چه نیکوست که این قلب پاک، پاکترین کلام و زیباترین سخن را در خود جای دهد؛ کلماتی نورانی که از سوی خداوند متعال برای انسانها و بندگانش به ارمغان آورده شده و همواره همگان را دعوت به خیر و سعادت و کمال می‌نماید.
نکته بسیار مهم این است که تلاوت و انس با قرآن از هر کسی و در هر زمانی و هر مکانی که باشد، ممدوح و مورد قبول حق‌تعالی می‌باشد، امّا از بعضی افراد زیباتر بوده و با ارزشتر و نیکوتر مورد ارج‌گذاری و اثرگذاری قرار می‌گیرد.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی بسیار زیبا و گویا درباره اهمیت انس جوان با قرآن و تلاوت قرآن او چنین می‌فرماید:
«هر کس در جوانی قرآن بخواند و مؤمن هم باشد، قرآن با گوشت و خونش بیامیزد و خداوند او را با فرشتگانی که نماینده و سفیر حق هستند و فرشتگان نویسنده اعمال، همدم و قرین سازد و در روز قیامت قرآن برای او حایل و مانع از آتش جهنم خواهد بود و در حق وحی دعا کند و…»[8]
متأسفانه بزرگترین مشکل ما این است که خود را خوب نشناخته‌ایم، خصوصاً جوانان که ارزش و جایگاه والای خود را گاهی نمی‌دانند. به خاطر همین عدم معرفت به خود است که انسان، خود را در معرض هر کاری قرار می‌دهد، در اینجاست که اگر انسان درجوانی، وقت ارزشمند خود را در مسیر کارهای بیهوده و معاذالله کارهای ناشایست صرف ننماید، دچار غفلت شده است، کما اینکه حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: تضییع عمر در راهی که موجب رستگاری انسان نمی‌شود، برای غفلت کفایت می‌کند».[9]
اشاره به برخی از ویژگیهای قرآن
حال توجه به جایگاه والای قرآن کریم رغبت انسان را ایجاد انس با قرآن بیشتر و زیباتر می‌نماید.
قرآن را می‌توان از زوایای گوناگون مورد بررسی و شناخت قرار داد، گرچه عمق و عظمت آن به طوری والا و گسترده است که ما را توان درک کامل عظمت آن نیست.
قرآن کریم بهترین و زیباترین گفتارها است؛ «الله نزل احسن الحدیث…».[10]
و ما آنچه از قرآن می‌فرستیم، شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است.[11]
خداوند قرآن را برای زمانی خاص قرار نداده و نیز برای مردم خاص نفرستاده، بلکه قرآن در هر زمان جدید است.[12]
حاملان قرآن کسانی هستند که در رحمت الهی پیچیده و با نور خدا پوشانده شده‌اند.[13]
هر کدام از شما که دوست دارد با خدایش حرف بزند قرآن بخواند.[14]
هر کسی قرآن را به خاطر رضایت خداوند و به خاطر آگاهی و تفقّه در دین بخواند، ثواب او مانند آنچه که به ملائکه و پیامبران و مرسلین داده می‌شود، است.[15]
قاری قرآن که از قرآن تبعیت کند (به آن عمل نماید) در دنیا گمراه نمی‌شود و در آخرت بدبخت نمی‌گردد.[16]
با توجه به این اوصاف که گوشه‌ای مختصر از هزاران وصف پیرامون قرآن است، آیا کسی می‌تواند ادعا کند که گنجی و عملی و پس‌اندازی ارزشمندتد از قرآن وجوددارد؟ کدام رفیق و مونس است که در همه جا و در هر حال با انسان بوده و آرامش‌بخش دل و جان انسان باشد.
فصل جوانی که انسان به دنبال صرف سلایق و عشق و توانمندیهای خود در بهترین راه است و همواره به دنبال پیدا نمودن بهترین رفیق و مونس می‌باشد، کدام دوست و آرامش‌بخش دل، بهتر از قرآن می‌توان پیدا نمود. امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: هرکس با قرآن انس بگیرد، دوری برادران و دوستان، او را وحشت‌زده نمی‌کند.[17]
و خداوند متعال آرامش قلوب را ذکر و انس با خود می‌داند: «الا بذکر الله تطمئن القلوب».
انس با خدای متعال را در بسیاری از حالات و مسایل می‌توان یافت. مانند نماز صفوف نماز اول وقت، دعا و نیایش، سجده‌های طولانی، بیان اذکار و انجام واجبات و مستحبات و… ولی از این میان زیباترین شیوه انس با خدا، تلاوت قرآن است که از ویژگی‌ خاصی برخوردار است. «اذا احب احدکم ان یحدث ربه فلیقرأ القرآن»پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: هر کدام از شما که دوست دارد با خدایش حرف بزند، قرآن بخواند.[18] حال این هم سخن با خدا قلبی نورانی و ضمیری پاک و جوانی آراسته به فضایل باشد، چقدر این همنوایی زیبا و اثرگذار و جاودانه است.
آری جوانی زمانی است که غرایز آدمی در اوج خود می‌باشد، خواسته‌های گوناگون، میل به لذات و شهوات، میل به هرگونه آزادی و بی‌بندوباری و… ولی اگر جوان بتواند این سرمایه عظیم جوانی و گنجینه گرانبها جوانی خود را در مسیر کنترل غرائز و خواسته‌های خود قرار دهد، و در برابر خواسته‌های نفسانی و شیطانی خود بایستد و با ایمان و صلابت مبارزه نماید، قطعاً اجر شهید را برای او نوشته و به فرمایش پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ جهاد اکبر انجام داده و که از جهاد و جنگ درمیدان نبرد ارزشمندتر می‌باشد.
پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: خداوند به جوان عابد، نزد فرشتگان مباهات می‌کند و می‌فرماید: به این بنده‌ام بنگرید که چگونه به خاطرمن دست از شهوات نفسانی خویش برداشته است.[19]
امام حسن عسکری در ذیل آیه «و بشری للمؤمنین»می‌فرماید: قرآن در روز قیامت می‌آید و جوانی را که تلاوت قرآن کرده با خود می‌آورد و عرضه می‌دارد، بارالها این جوان در راه تلاوت من خود را به زحمت انداخت، حال پاداش او را مرحمت فرما. خداوند می‌فرماید: رحمت و بهشت جاویدان را بی‌دریغ در اختیار او می‌گذارم و….[20]
توبه جوان و انس با قرآن
مطلبی که اشاره به آن لازم است، ناامیدی برخی از جوانان عزیز بر اثر انجام گناه و ارتکاب معصیت‌هایی به خاطر وسوسه‌های شیطانی است و چه بسا احساس می‌کنند که با این گناهانی که مرتکب شده‌اند، دیگر امکان بهره‌مندی از این دریای بیکران و رحمت و لطف سرشار الهی را ندارند و خود را محروم از ثمرات و برکات انس با قرآن می‌دانند. امّا بشارتی زیبا از سوی پیامبر مکرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ که فرمودند: هیچ کس در دنیا برای خداوند، محبوب‌تر از جوان توبه کننده و پشیمان نیست.[21] پس در بهره‌مندی از رحمت الهی و نورانیت و برکات قرآن مجید به همگان همیشه باز است، امّا مهم این است که ما غفلت نکنیم و بتوانیم هر چه بیشتر و بهتر از ثمرات انس با قرآن بهره‌مند شویم و خود را در زمره محسنین و توابین و متقین و طاهرین،‌ صابرین و خلاصه در زمره بهترین بندگان الهی قرار دهیم و چه نیکوست که تا شیشه عمرمان به غبارها و آلودگی‌های دنیوی، زنگار نگرفته و آلوده نشده، به نورانیت و صفای قرآن، دلمان را جلا دهیم و جسم و جانمان را زینت بخشیم و جوانی و عمرمان را در پرتو انوار الهی و معنوی قرآن بیمه کنیم که بهترین دوست و قرین ما است در دنیا و آخرت.

[1] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 77، ص 75، نشر دار الکتب الاسلامیه.
[2] . صحیفه نور، ج 14، ص 113، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
[3] . همان، ج 22، ص 344.
[4] . امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص 129.
[5] . مرحوم محدث قمی، سفینه البحار، ج 2، ص 176، کتابفروشی اسلامی.
[6] . محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 4، ص 302، دار الحدیث، 1375، کنز العمال، ج 11، ص 475.
[7] . بحار الانوار، همان، ج 77، ص 201.
[8] . ثواب الاعمال و عقابها، ردیف 301، ص 188، بیروت، دار المرتضی.
[9] . غرر الحکم، سخنان قصار حضرت علی ـ علیه السّلام ـ .
[10] . زمر، 23.
[11] . اسراء، 82.
[12] . بحار الانوار، ج 92، ص 15.
[13] . بحار الانوار، ج 92، ص 19.
[14] . کنز العمال، خبر 2257.
[15] . ثواب الاعمال، ردیف 290، ص 183.
[16] . ثواب الاعمال، ردیف 290، ص 184.
[17] . غرر الحکم.
[18] . کنز العمال، ح 2257.
[19] . میزان الحکمه، ج 2، ص 1401.
[20] . مستدرک الوسایل، ج 1، ص 290.
[21] . مشکلاه الانوار، ص 171.
@#@
کلامی از امام خمینی (ره) درباره انس جوانان با قرآن
حسّ مسئولیت نسل جوان و کوشش‌های بی‌شائبه آنان در راه دفاع از اسلام و نوامیس قرآن مجید در خور تقدیر و امیدواری است.[1] من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان به این سرمایه‌ها و ذخیره‌های عظیم الهی و به این گل‌های معطر و نوشکفته جهان اسلام، سفارش می‌کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید.[2] من با تأیید خداوند متعال و تمسک به مکتب پرافتخار قرآن، به شما فرزندان عزیز اسلام، مژده پیروزی نهایی می‌دهم… رمز پیروزی، اتکال به قرآن و این روش مقدس که شهادت را استقبال می‌کردند، بود.[3]
الگودهی قرآن به جوانان
اگر جوانان ما وجود خود را در پرتو قرآن قرار دهند و در پی کسب معارف قرآن و پس معرفت الهی باشند، در می‌یابند که منظور از انس با قرآن فقط تلاوت ظاهری قرآن نیست و در دستورات اسلامی فقط توصیه به تلاوت قرآن نشده، بلکه توصیه مکرر به بهره‌مندی از معارف گرانبهای قرآن هم شده است. یکی از مباحثی که در قرآن اهتمام خاصی به آن داده شده است، الگودهی به جوانان از جهات مختلف است که همین نشان دهنده اهمیت جوانی و توجه ویژه خداوند به جوانان است. در این راستا به اختصار، فقط به عناوین برخی ازاین الگوها اشاره می‌شود:
ـ الگوی مبارزه با اعتقادات باطل و افکار خرافی و فاسد: حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ بود که عمر جوانی خود را در این راه و در مسیر مبارزه با بت‌پرستان و هدایت آنها صرف نمود.
ـ الگوی هدف‌داری: حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ بود که به هیچ وجه حاضر نشد با آن فشارهای شدید بت‌پرستان دست از هدف مقدس خود بردارد، و نیز حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ در برابر بنی‌اسرائیل و….
ـ الگوی ایثار و از جان گذشتگی: حضرت علی ـ علیه السّلام ـ جوانی که لیله المبیت در بستر پیامبر به جای او، برای حفظ جان مبارک پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، هر خطری را به جان می‌خرد.
ـ الگوی ایثار و اهدای مال: حضرت علی ـ علیه السّلام ـ که با سه فرزند و همسرش تا سه روز افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند.
ـ الگوی کسب علم و دانش‌پژوهی: حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ که در جوانی شاگردی حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ را می‌نماید و همواره به دنبال کسب علم و افزایش دانش است.
ـ الگوی مبارزه با خواهش‌های نفسانی: حضرت یوسف که در اوج جوانی، در خانه عزیز مصر در برابر خواسته شیطانی زلیخا تسلیم نمی‌شود و خود را آلوده نمی‌کند.
ـ الگوی طهارت و پاکدامنی: حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ که در تمام جوانی خود لحظه‌ای عفت و طهارت جسم و روح خود را به گناه آلوده نمی‌کند و بالاخره با تولد حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ نشانه اعجاز الهی می‌شود.
ـ الگوی عفت و حیا: دختران جوان حضرت شعیب ـ علیه السّلام ـ که در جریان برخورد با حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ با نهایت حجت و حیا و متانت با موسی ـ علیه السّلام ـ سخن گفتند.
ـ الگوی تسلیم و رضا در برابر خواست خداوند: حضرت اسماعیل ـ علیه السّلام ـ که اوج نشاط جوانی وقتی که پدر می‌خواهد امر الهی را اجرا کند و اسماعیل ـ علیه السّلام ـ را ذبح کند، اسماعیل تسلیم محض شد، و با افتخار از امتحان بیرون می‌آید.
ـ الگوی همکاری و شاگردی و تواضع: شاگردی حضرت اسماعیل ـ علیه السّلام ـ در برابر حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ در ساخت بنای کعبه و جاروکشی و نظافت عاشقانه خانه کعبه توسط اسماعیل ـ علیه السّلام ـ.
ـ الگوی عفو و گذشت: گذشت و جوانمردی حضرت یوسف ـ علیه السّلام ـ در برابر برادران، وقتی که در اوج عظمت و قدرت، درسن جوانی، در دربار عزیز مصر بود، از اذیت‌ها و خطاهای آنها چشم‌پوشی نمود.
ـ الگوی پسر حضرت نوح ـ علیه السّلام ـ : عبرت‌گیری از سرگذشت شوم پسر حضرت نوح ـ علیه السّلام ـ که با افراد فاسد و بد همنشین شد و سرانجام در عذاب الهی فرو رفت و هلاک شد.
مراتب انس با قرآن
همانگونه که اشاره شد، انس با قرآن فقط در تلاوت قرآن یا خرید و نگهداری قرآن خلاصه نمی‌شود، و اگر فقط اینگونه باشد، قطعاً از آثار ارزشمند انس با قرآن بهره‌مند نمی شویم.
مهمترین مراتب انس با قرآن که از جهات ظاهری و باطنی و عملی می‌باشد عبارتند از:
1. نگهداری قرآن در منزل و همراه داشتن قرآن؛ 2. احترام به قرآن و تعظیم و حفظ حرمت و جایگاه والای آن؛ 3. نگاه کردن به آیات قرآن؛ 4. گوش فرادادن به تلاوت آیات قرآن؛ 5. تلاوت قرآن در حد امکان و مقدور؛ 6. تدبر و تفکر در معانی، مفاهیم و معارف قرآن؛ 7. عمل به دستورات و راهنمایی‌های قرآن.
به نظر می‌رسد مهمترین مرحله انس با قرآن را خصوصاً برای جوانی که خمیرمایه سرمایه عمرش را می‌خواهد شکل دهد، بحث عمل به قرآن است که اگر اینگونه شد، انس با قرآن اثرات و برکات واقعی خود را نشان خواهد داد.
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: حافظ قرآن و عمل کننده به آن (در قیامت) همدم و همنشین فرشتگان شایسته حق می‌باشند. و پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: اهل قرآن در بالاترین درجه انسانها قرار دارند، قبل از درجه انبیاء مرسلین.[4] بدیهی است که اهل شدن در صورتی است که انسان رنگ و بوی قرآن را در تمام وجود خودش درآورد و خود را مظهر و آینه تمام‌نمای قرآن نماید.
آثار انس با قرآن
با توجه به مطالب گذشته به اختصار به آثار و ثمرات انس با قرآن خصوصاً در جوانی اشاره می‌نماییم:
1. ایجاد نورانیت در قلب جوان؛ 2. ایجاد رابطه دوستی وانس و محبت با خداوند متعال؛ 3. کسب رضایت الهی نسبت به جوان عابد مأنوس با قرآن؛ 4. بهترین ابزار جهت مقابله با هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی؛ 5. بهترین پشتوانه در مبارزه با طاغوت‌ها و دشمنان دین؛ 6. کسب معرفت و خودشناسی؛ 7. نیل به سعادت و کمالات معنوی و فضایل اخلاقی؛ 8. ایجاد آرامش و اطمینان و یقین در قلب و روح؛ 9. شفای جسم و روح در پرتو قرآن؛ 10. کسب توفیقات روز افزون در پیشبرد اهداف مادی و معنوی و کسب علم و تقوا.

[1] . صحیفه نور، ج 1، ص 195.
[2] . همان، ج 20، ص 241.
[3] . همان، ج 6، ص 48.
[4] . ثواب الاعمال، ردیف 291، ص 184.
حسن منتظری