از نظر مکتب اهلبیت (علیهم السلام) قربانی کردن در روز عید قربان یا مستحب بوده و یا واجب.

قربانی مستحب؛ یعنی همه افراد مسلمان چه در مکه باشند یا در شهر و سرزمین دیگری باشند می توانند در این روز قربانی کرده و از ثواب آن بهره مند شوند.

قربانی واجب، کسی که در ایام حج برای حج تمتع احرام می بندند واجب است همه مناسک حج تمتع، از جمله قربانی (در سرزمین منا) را در روز دهم ذیحجه (عید قربان) انجام دهد.

در این مقاله از پرسش و پاسخ های مربوط به احکام حج دو نمونه انتخاب کردیم که تقدیم شما عزیزان می کنیم:
سوال: محل ذبح قربانی را به خارج از حدود منا منتقل نموده‌اند، تکلیف حجاج چیست؟

جواب: در صورت امکان ولو با صبر کردن تا آخر ذی الحجه باید در منی ذبح کند و در هر صورت، ذبح در محلی که دولت تعیین کرده مجزی است. (استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص467، س100)
سوال: لطفا درباره احکام و آداب قربانی در حج و غیر حج توضیح فرمایید.

اگر چه تفصیل و جزئیات احکام شرعی را باید در رساله های عملیه مراجع جست و جو کرد، اما آنچه به طور کلی می توان گفت این است که از نظر مکتب اهلبیت (علیهم السلام) قربانی کردن در روز عید قربان بر دو قسم است:

1. قربانی مستحب؛ یعنی همه افراد مسلمان چه در مکه باشند یا در شهر و سرزمین دیگری باشند، می توانند در این روز قربانی کنند و از ثواب آن بهره مند شوند.

2. قربانی واجب؛ کسی که در ایام حج برای حج تمتع (گفتنی است که حجّ بر سه نوع است؛ حجّ تمتّع، حجّ قرآن و حجّ افراد. حجّ تمتّع بر شخصى واجب مى‏شود که از اهل مکّه معظّمه شانزده فرسخ شرعى دور باشد و حجّ قران و حجّ افراد بر شخصى واجب مى‏شود که از اهل مکّه معظّمه باشد یا دورى منزل او از آن مکان مقدّس کمتر از آن مقدار باشد.) احرام می بندد واجب است همه مناسک حج تمتع، از جمله قربانی (در سرزمین منا) را در روز دهم ذیحجه (عید قربان) انجام دهد تا بتواند از احرام خارج شود.
لازم نیست که هر کس مسقیماً خود قربانی را انجام دهد، بلکه نیابت گرفتن در انجام قربانی صحیح است. (مناسک حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص 404، مسأله1041، “جایز است که ذبح را کسى دیگر به نیابت انجام دهد و نیت را نایب کند، و احتیاطا خود شخص هم نیت کند.”) تا زمانی که نایب قربانی را ذبح نکند فرد محرم نمی تواند سر خود را بتراشد یا مو و ناخن خود را کوتاه نماید، ولی عدم ذبح نیابتی ضرری برای خود نایب ندارد

لازم به ذکر است که یکی از آداب مستحب در قربانی این است که اگر قربانى، شتر یا گاو است از جنس ماده انتخاب شود و اگر گوسفند یا بُز است از جنس نر باشد. (فاضل لنکرانی ره، محمد، مناسک حج، ص 397)

در این باره به دو نمونه از روایات اشاره می شود:

امام موسی کاظم (علیه السلام) در پاسخ به علی بن جعفر درباره قربانی می فرماید: «قوچ چاق، شاخ دار و نر قربانی کن و اگر گوسفند چاق نر پیدا نکردى، بُز نر چاق و اگر بز نیافتى برّه چاقى را قربانی کن». (مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 10، ص 264)

در روایتی دیگر آمده: امام علی (علیه السلام) هر سال یک قوچ از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و قوچ دیگرى را هم از سوى خود قربانی می نمود. (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 489)

لازم نیست که هر کس مسقیماً خود قربانی را انجام دهد، بلکه نیابت گرفتن در انجام قربانی صحیح است. (مناسک حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص 404، مسأله1041، “جایز است که ذبح را کسى دیگر به نیابت انجام دهد و نیت را نایب کند، و احتیاطا خود شخص هم نیت کند.”) تا زمانی که نایب قربانی را ذبح نکند فرد محرم نمی تواند سر خود را بتراشد یا مو و ناخن خود را کوتاه نماید، ولی عدم ذبح نیابتی ضرری برای خود نایب ندارد.