پس از حادثه عاشورا، امویان تلاشهای فراوانی در بی اهمّیّت جلوه دادن، مخفی کردن و دفن این واقعه کردند، اما علی رغم این تلاشها، شرح این واقعه از طریق افراد گوناگونی، سینه به سینه، نقل شد. افرادی مانند: عبدالله حرّجعفی، دوتن از اصحاب سیّدالسهداء(علیه السلام) که تاظهر عاشورا در معیّت آن حضرت بوده و ظهر روز دهم آن حضرت را ترک کردند، چندتن از یاران سیّدالشهداءکه براثر جراحات زیاد بیهوش شده بودندو از گزند سپاه عمرسعد درامان ماندند، تعدادی از افراد سپاه عمرسعدو…
اینها کسانی بودند که به ذکر وقایع عاشورا پرداختند و گفتار آنان از راه دست نوشته هایشان یااز سینه ای به سینه دیگر به ابی مخنف،سیّدبن طاووس، محمدبن چریرطبری، شیخ مفید،علامه مجلسی و دیگران رسید تااوّلین مقاتل معتبر و مکتوب از این طریق به ما برسد.
امام علی بن الحسین(علیهالسلام) و یکایک بانوان حرم حسینی و اسرای بازمانده این کاروان نیز نقش شگرفی درخنثی کردن تلاشهای امویان وبازگوکردن وقایع علشورا داشتند. این بزرگواران از هر فرصتی برای شرح جزئیات ما وقع این قیام، از نامه نگاریها و دعوت کوفیان تا قتل سیدالشهداء(علیه السلام) و اصحابش و غارت اموال و صدمه خوردن کودکان و اهل حرم استفاده کردند به تبیین مبانی قیام سیّدالشهداء(علیه السلام)پرداختند.
یکی از راویان این واقعه –که شاهد حوادث اسفناک کربلا بود- حضرت زینب(سلام الله علیها) است. او خود عامل اصلی اقامه عزا در میان زنان مدینه بود. اما عمر کوتاه بانوو فشار و خفقان موجود از سوی حکومت بنی امیّه در این خصوص، مارااز دسترسی به اسرار نهفته در سینه آن بزرگوار محروم کرده؛ به طوری که دستیابی به اخبار عاشورا، منقول از حضرت زینب(سلام الله علیها) بسیار محدود است.
حدیث طولانی امّ ایمن یکی از احادیثی است که حضرت زینب(سلام الله علیها) در روز عاشورا برای علی بن الحسین(علیه السلام) بازگو کرد. این حدیث در کتاب کامل الزیارات ابن قولویه به طور کامل، نقل شده وطیّ آن برخی از مصائب خاندان وحی-که جبرئیل برای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) باز گفته بود- بیان شده است.(7:ص566-571)

کسانی که بانو از آنها روایت کرده است.

شاید بتوان گفت به دلیل زمان کوتاه زندگی حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) . جوّ حاکم برشهر مدینه و اوضاع سیاسی زمان، خصوصاً پس از رحلت نبیّ مکرّم اسلام(صلی الله علیه وآله)، حضرت زینب(سلام الله علیها) از جمله راویان معدود واندکی است که احادیثی را از حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) نقل کرده است. از جمله احادیثی که او از مادرش زهرا(علیها السلام) نقل کرده، خطبه مشهور فدکیّه است که در این مجال، اشاره مختصری به سند آن می کنیم:
شیخ صدوق(اعلی الله مقامه) در «علل الشرایع» و همچنین «من لایحضره الفقیه» خطیه فدکیّه حضرا فاطمه زهرا(علیها السلام) رابا سه سند مختلف ذکر می کند که در هر سه آنها سرسلسله روات، عقیله بنی هاشم است. در اینجا به سلسله راویان یکی از این سندها اشاره می شود:
حدّثنا محمّد بن موسی بم المتوکّل، قال حدّثنا علی بن الحسین السعدآبادیّ، عن أحمد بن ابی عبدالله البرقیّ، عن اسماعیل بن مهرانّ عن أحمدبن محمّد بن جابر، عن زینب بنت علیّ،قالت،قالت فاطنه فی خطبتها…(2:ج1،ص330؛3:ج3،ص:576)
درتأیید نقل شیخ در علل الشرایع، ابوالفرج اصفهانی در کتاب مقاتلش این گونه آورده است:« العقیلهُ هی التی روی ابن عباس، عنها کلام فاطمه فی فدک : عقیله همان است که ابن عباس کلام فاطمه رادر مورد فدک از او روایت کرده است.(8: ص91)
ابن ابی الحدید معتزلی نیز در شرح نهج البلاغه اش(نامه 45) در توضیح این عبارت امیر المؤمنین(علیه السلام( :«بَلی کانَت فی ایدینا فدک.» می نویسد:
»قال أبوبکر، حدّثنی محمّد بن زکریّاء، قال حدّثنی جعفربن محمّد بن عماره الکندیّ، قال حدّثنی أبیّ عن الحسین بن صالح بن حیّ، قال حدّثنی رجلان من بنی هاشم، عن زینب بنت علیّ بن ابی طالب(علیه السلام)…(1:ج21،ص211)
درهر حال، به گواهی تاریخ و آنچه به دست مارسیده، حضرت زینب(سلام الله علیها) یکی از راویام اصلی خطبه غّرای حضرت زهرا(علیها السلام) در خصوص فدک است.
دیگر کسانی که آن حضرت از آنها روایت نقل کرده ئ در سلسله روات حدیث کم و بیش به آنها اشاره شده است عبارتنداز:
علیّ بن ابی طالب(علیه السلام)
حسن بن علی(علیه السلام)
حسین ابن علی (علیه السلام)
همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله) (6:ج8 ص461)
امّ ایمن(7»:ص567)
امّ هانی
اسماء بنت عمیس
و…

آنان که از او روایت کرده اند.

از میان کسانی که از او روایت نقل کرده اند، می توان به روایات نقل شده از امام زین العابدین(علیه السلام) اشاره کرد.(7:ص567)در اینجا به اختصار، اشاره ای می کنیم به نام کسانی که به جز امام چهارم،از او نقل حدبث کرده اند وتاریخ نام ایشان را ذکر کرده است؛ کسانی همچون:
فاطمه،بنت امام حسین بن علیّ بن ابی طالب(علیه السلام)(10:ج21،ص345)
عبدالله بن عبّس بن عبدالمطّلب مشهور به ابن عباس(8:ص91)
زیدبن علی? بن حسین
احمد بن محمدبن جابر(2:ج1،ص320-321)
عطاءبن سائب
محمد بن عمرو
عبّد عامری
جابربن عبدالله انصاری
عبدالله بن جعفرو…
برخی از احادیث مروی از علیا مخدره، حضرت زینب(سلام الله علیها)
همان طور که گفته شد، به دلیل عمر کوتاه بانو، خفقان حکومت بنی امی،ه، درگیری برادر بزرگوارش با آل امیّه و همراه بودن این بزرگوار در اکثر لحظات با برادر، احادیث نقل شده از وی در تاریخ آن چنان که درخور مقام علمی و روایی آن عزیز است، به چشم نمی خورد؛ اما از میان همان تعداد احادیث اندک نقل شده، دُرَرِ گرانبهایی به دست شیعه رسیده که از میان آنها می توان به احادیث زیر اشاره کرد:
1) حدیث نزول مائده بر مادرش زهرای اطهر(علیها السلام)
2) حدیث الجار ثمّ الدار
3) حدیث مشتمل بر کیفیّت دفن پدر بزرگوارش(7:ص567)
4) حدیث متضمّن بر کیفیّت دلادت برادرش امام حسین بن علی(علیه السلام)
5) حدیث امّ ایمن(7:ص566-571)

و احادیث دیگر.

در پایان، از باب تمیمّن، حدیثی مشهور به فاطمیّات از بانو عقیله بنی هاشم تقدیم می کنیم. امید است تمامی شیعیان از گنجینه ارزشمند آل الرسول(صلی الله علیه وآله) بهره مند گردند.
«… عن فاطمه بنت السجّد علیّ بن الحسین(علیه السلام)، عن فاطمه بنت أبی عبدالله الحسین(علیه السلام)، عن زینب بنت أمیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، عن فاطمه بنت رسول الله(صلی هلله علیه وآله)، قالت: ألا مَن ماتَ علی حُبّ آل محمّد(صلی اله علیه وآله) مات شهیداو»
«… نقل کرد زینب دختر امیر المؤمنین علی(علیه السلام) از فاطمه بنت رسول الله(صلی الله علیه وآله) که گفت : بدانید، هر کس بر دوستی آل محمد(صلی الله علیه وآله) بمیرد، شهید است.»(10:ج21،ص345)
منابع
1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. شرح نهج البلاغه. تحقیق:محمد ابوالفضل ابراهیم. داراحیاء الکتب العربیّه، 1962م.
2. ابن بابویه قمّی، محمدبن علی. علل الشرایع. مقدمه:محمد صادق بحر العلوم. قم: دارالکتاب الاسلامی،1429 ه ق.
3. من لایحضره الفقیه. تصحیح: علی اکبر غفّاری. قم: جامعه مدرّسین.
4. کمال الدین و تمام النعمه. ترجمه کمره ای. تهران: انتشارات اسلامیّه،1396 هـ ق.
5. ابن اثیر، علی بن محمد جزری. اسدالغابه فب المعرفه الصحابه. تحقیق: الشیخ خلیل مامون شیحا. بیروت: دارالمعرفه.
6. ابن سعد، محمد. الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر،1377هـ ق.
7. ابن قولویه قمّی، جعفربن محمد. کامل الزیارات. ترجمه امیر وکیلیان. دفتر انتشارات اسلامی،1385 ش.
8. ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین. مقاتل الطالبیّین. بیروت: دارالمعرفه.
9. امین، سیّد محسن. اعیان الشیعهو تحقیق: حسن امین.بیروت:دارالتعارفللمطبوعات،1403ق.
10. بحرانی، عبدالله. عوالم للعلوم و المعارف والا حوال من الآیات و الاخبار و الاقوال. قم:مدرسه الامام المهدی،1409هـ ق.
11. پیشوایی،مهدی. شام سرزمین خاطره ها. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1369ش.
12. جزائری، نورالدین. الخصائص الزینبیّه. محقّق: ناصر باقری بیدهندی. قم: مسجد مقدس جمکران، 1383ش.
13. صدر حاج سیّد جوادی،احمد. دائره المعارف تشیع. تهران: انتشارات شهید محبّی،1381ش.
14. طبرسی. احتجاج.
22 منبع:فصلنامه تخصصی سفینه