مؤلف:
شیخ ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی برقی (م در حدود سال 274 هـ . ق[1]).
زندگینامه و اظهار نظرها:
وی از راویان حدیث و از فقهای بزرگ شیعه و از یاران ائمه – علیه السلام – به شمار می آید. احمد در روستای «برق رود»، از توابع شهر قم، به دنیا آمد؛ ولی جد بزرگ او، محمد بن علی اهل کوفه و از یاران زید بن علی بن حسین – علیه السلام – بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بنی امیه قیام کرد و در زندان یوسف بن عمر به شهادت رسید. احمد دوران جوانی را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقی، که خود از شخصیتهای بزرگ شیعه و از مشایخ روایت و مورد اطمینان و اعتماد امام موسی کاظم و امام رضا – علیهم السلام – بود، به کسب علم پرداخت.
احمد از شخصیتهای برجسته راویان شیعه در قرن سوم به شمار می آید و بسیاری از احادیث شیخ صدوق و شیخ کلینی به ایشان برمی گردد. محدث نوری می فرماید: «شیخ صدوق و نجاشی، احمد را توثیق کرده اند و او را مورد اطمینان دانسته اند». او از ارزشمندترین راویان شیعه به شمار می آید و بسیاری از علما و فقهای بزرگ شیعه، که مجموعه های روایتی نگاشته اند، از او نقل روایت کرده اند. احمد بن محمد بن عیسی اشعری، رئیس شهر قم و از راویان بزرگ شیعه، احمد بن محمد بن خالد برقی را از شهر قم بیرون کرد؛ زیرا او روایات مرسل و ضعیف را هم نقل می کرد؛ اما پس از مدتی پشیمان شد و برقی را به شهر باز گرداند و از او معذرت خواهی کرد. بعد از وفات او نیز در تشییع جنازه اش با سر و پای برهنه شرکت کرد تا اهانتی را که به او کرده بود جبران نماید.
استادان:
معاویه بن وهب، حماد بن عیسی، محمد بن ابی عمیر، هارون بن جهم، محمد بن سنان، یونس بن عبدالرحمن، حسن بن محبوب، علی بن حکم، حسین بن سعید اهوازی.
شاگردان:
ابراهیم بن هاشم، علی بن ابراهیم بن هاشم، محمد بن حسن صفار، محمد بن یحیی عطار، سعد بن عبدالله، محمد بن علی بن محبوب، محمد بن حسن بن ولید، عبدالله بن جعفر حمیدی، سهل بن زیاد آدمی رازی.
تألیفات:
المحاسن، العویض، التبصره، الرجال، البلدان، اختلاف الحدیث و دهها کتاب دیگر.
معرفی اجمالی کتاب:
این کتاب از بهترین کتابهای روایی شیعه به شمار می آید و برخی اهمیت و اعتبار این کتاب را در ردیف کتب اربعه دانسته اند. کتاب محاسن یکی از منابع مهم کتاب کافی، نوشته ثقه الاسلام کلینی، است، شیخ کلینی بسیار به این کتاب استناد از آن روایت نقل کرده است. کتاب محاسن از باب­های متعددی تشکیل شده است. مانند کتاب الاشکال و القرائن، همچنین وصایای پیامبر و اهل بیت آن حضرت – صلی الله علیه و آله – ، کتاب ثواب الاعمال (که شامل روایاتی است درباره اجر و پاداش انواع اعمال خیر) ، کتاب عقاب الاعمال (که حاوی روایاتی است درباره گناه و مجازات اعمال ناپسند)، کتاب النور و الرحمه (شامل روایاتی درباره مقام و منزلت رسول خدا – صلی الله علیه و آله – و اهل بیت او و شیعیان آنان)، کتاب مصابیح الظلم (در بردارنده مباحث شناخت و معرفت حق) ، کتاب العلل (شامل علل احکام شرعی) ، کتاب السفر (شامل احکام و روایاتی درباره سفر) ، کتاب المآکل (درباره احکام خوردنیها و آشامیدنیها) ، کتاب الماء (شامل احکام آبها)، کتاب المنافع (شامل احکام استخاره و مشورت) ، کتاب المرافق (شامل احکام منزل و نظافت و وسایل رفت و آمد).
شیخ صدوق در آغاز کتاب من لا یحضره الفقیه می فرماید: «من احادیث این کتاب را از منابع مطمئن، که در میان فقهای شیعه مشهور است و به آن استناد و مراجعه می کنند، گرفته ام؛ مانند المحاسن، نوشته احمد بن ابو عبدالله برقی. این کتاب از اصول اولیه شیعه و از کتابهایی است که سند من به آنها معروف است».
وضعیت نشر:
این کتاب، در دو جلد به زبان عربی به وسیله دارالکتب الاسلامیه قم، در سال 1371 ش چاپ و منتشر شده است. و بار دیگر توسط مجمع جهانی اهل­بیت تحقیق و در دو جلد به چاپ رسیده است.
[1]. عده ای تاریخ وفات او را حدود 270 و عده ای 274 و بعضی ها 280 ذکر کرده اند. ر.ک: مقدمه کتاب المحاسن.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 368 – 369