باید توجه داشت که یکی از اسرار آمیزترین حقایق عالم خلقت، مرگ است که بشر هرگز قدرت کشف حقیقت و کیفیت و اسرار آن را پیدا نکرده است و تنها منبع موثق در این باره  متون دینی است که مشتمل بر آیات قرآن و احادیث معصومین ـ علیهم السّلام ـ می باشد.
در متون دینی دو مرحله برای پس از مرگ انسان بیان شده است که یکی برزخ[1] و دیگری رستاخیز و قیامت است.
برزخ به مرحله و زمانی میان مرگ انسان تا برپایی قیامت گفته می شود، قرآن کریم می فر ماید: ومن ورائهم برزخ الی یوم یبعثون ،(مؤمنون، 100) که مرحله موقتی و گذرا است پس از این مرحله، برپایی رستاخیز و روز قیامت قرار دارد که در آن مرحله انسانها به دو گروه تقسیم می شوند.
نخست گروهی که دارای اعتقادات درست و اعمال شایسته اندکه این دسته به محل نیکوکاران یعنی بهشت منتقل می شوند و دوم گروهی که دارای عقاید باطل و اعمال ناشایست هستند که این دسته به محل زیانکاران یعنی جهنم و دوزخ منتقل می شوند پس روشن شد که برزخ عبارت از فاصله ی زمانی میان مرگ و برپایی قیامت است و اگر چه در این مرحله نیکوکاران از نعمت های الهی بهره مند می شوند و بدکاران به عذاب و کیفر دچار می شوند اما مرحله ای موقتی و به عبارتی مرحله ی گذار است و تنها حد فاصل میان مرگ و رستاخیز است از طرفی باید در نظر داشت که برزخ لزوماً مرحله ای برای عذاب نیست بلکه مرحله ای موقتی از نعمت ها برای نیکوکاران و دوره ای محدود از عذاب برای گنه کاران است اما دوزخ اولاً مختص به عذاب گنه کاران است و در آن از نعمت ها و لذتهای پروردگار خبری نیست و ثانیاً مکانی جاودان و دائمی است اگر چه امکان دارد برخی از مجرمان پس از تحمل رنج و عذاب و سپری کردن دوران محکومیت از آن رهایی یابند و پس از تطهیر وارد بهشت شوند اما خود این مکان، محلی دائمی و همیشگی است مانند زندانی که فارغ از رفت و شد و ورود و خروج مجرمان و محکومان، همیشه برپاست و در عین حال دربرگیرنده ی محکومان به ابد نیز می باشد.[2] یکی دیگر از تفاوت های میان برزخ و دوزخ درباره ی کیفیت عذاب و تنبیه گنه کاران در این دو مرحله است از آیات قرآن و روایات امامان معصوم استفاده می شود که عذاب های برزخی به مراتب آسانتر و عذاب های دوزخی به مراتب سخت تر و جانگدازتر است.[3] یکی از تفاوت های  میان برزخ و دوزخ این است که برزخ در عالم دنیا و مربوط به عالم دنیا است ولی دوزخ در قیامت ومربوط به عالم آخرت است پس به عالم پس از مرگ تا قیامت  برزخ  گفته می شود ولکن دوزخ که همان جهنم است، جایگاهی برای عذاب تبهکاران است که آن هم پس از محاسبه اعمال در روز قیامت صورت می پذیرد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ج 3، درس چهل و نه و پنجاه، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ 1، 1370.
2. معاد در قرآن، ج4، آیت الله جوادی آملی.
3. معاد در قرآن، آیت  الله مظاهری.

پی نوشت ها:
[1] . رک: مومنون/ 100.
[2] . رک: اعراف/35 و 36، توبه/63، جن/22 و 23، یونس/ 52.
[3] . رک: غافر/ 46.