اولاً به نظر می رسد ازدواج موقت برای نوجوانان دانشآموز به صلاح نباشد، چون شرایط سنّی آنها اقتضای چنین امری را ندارد، بهترین راه برای نوجوانان این است که از طریق ورزش و رعایت مسایل اخلاقی سعی کنند غریزه جنسی خویش را مهار سازند و اگر احساس نیاز نمودند، زمینه ازدواج دایم آنها فراهم شود. امّا در مورد جوانان که از نظر سنی آمادگی ازدواج را دارند، دو راه پیش روی آنها قرار دارد 1. ازدواج موقت 2. ازدواج دایم، در این نوشتار مزایا و مضرات ازدواج موقت را مورد بررسی قرار میدهیم و در پایان راه حلّی نیز ارایه خواهد شد.
1. مزایای ازدواج موقت برای جوانان و نوجوانان؛ دانشجویان و دیگر افرادی که نیاز جنسی دارند و از لحاظ امکانات اقتصادی یا هر جهت دیگر امکان ازدواج دایم و تشکیل خانواده را ندارند، میتوانند از ازدواج موقت استفاده نمایند. آنها با ازدواج موقت میتوانند خود را از ارتکاب به گناه و عوارض سوء سرکوب کردن غریزه جنسی، نجات دهند. و اساساً ازدواج موقت برای جلوگیری از فحشا و فساد در جامعه تشریع شده است. ضرورت ازدواج موقت امروزه بیش از هر زمان دیگر احساس میشود؛ زیرا ازدواج دایم، مسئولیت و تکلیف بیشتری برای زوجین خصوصاً مرد ایجاد میکند[1] که پارهای از آن برخواسته از ماهیت و حقیقت ازدواج دایم است که جنبه شرعی دارد و پارهای از تکالیف نیز متأثر از یک سری آداب و رسوم و تجملات و توقعات زاید و غیرضروری است، مانند مراسم سنگین عقد و عروسی، مهریههای سنگین، جهیزیه مفصل، توقع منزل جدا و مستقل و… بنابراین یکی از بزرگترین مزایای ازدواج موقت جلوگیری از فحشا و فساد در جامعه اسلامی است.[2]
2. مضرات و پیامدهای منفی ازدواج موقت برای جوانان و نوجوانان؛ پیامدهای منفی و مضرات ازدواج موقت برای جوانان و نوجوانان، هیچگاه ناشی از طبیعت ازدواج موقت نیست؛ بلکه پیامدهای احتمالی ناشی از نحوه اجرای این قانون در جامعه، شرایط سنّی جوانان و نوجوانان و نیز ذهنیت حاکم بر جامعه در مورد ازدواج موقت میباشد. لذا مزایا و مضرات ازدواج موقت را میبایست با توجّه به شرایط سنی جوانان و نوجوانان و نیز شرایط موجود بررسی نمود و سرانجام به این نکته اشاره کرد که آیا راه حلّ بهتری وجود دارد که مشکلات جوانان و نوجوانان را حلّ کند و پیامدهای منفی ازدواج موقت را نداشته باشد؟
ازدواج موقت به دلایل زیر برای جوانان و نوجوانان به طور عام، پیشنهاد نمیشود:
1. فقدان طرح عملی و کاربردی برای اجرای قانون ازدواج موقت؛ قانون ازدواج موقت، مانند هر قانون دیگری نیازمند به طرح عملی و کاربردی است که در آن همه شرایط لازم رعایت گردیده و از پیامدهای منفی و سوء استفاده از آن پیشگیری شده باشد. در جوامع پیچیده امروزی، اجرای قانونی بنام ازدواج موقت، تنها در صورتی امکانپذیر است که،
الف: در قدم اول مبانی نظری ازدواج موقت و شرایط آن از منابع معتبر مانند کتاب، سنّت و سیره عملی، معصومان ـ علیهم السّلام ـ استخراج شود، که البتّه در این خصوص کارهای مفیدی انجام شده و مشکل عمدهای به نظر نمیرسد.
ب: پس از استخراج و تبیین نظری دیدگاه ازدواج موقت، کار عمده و اساسی آن است که مجموعهای از صاحبنظران (فقهاء، حقوقدانان، روانشناسان، و جامعهشناسان) راههای اجرای آن را در جامعه با توجّه به شرایط موجود ارزیابی نموده و اصولی را به عنوان بندهای قانون ازدواج موقت، تدوین نمایند.
ج: در مرحله سوم برای آنکه اجرای قانون ازدواج موقت، بتواند مورد تأئید و پذیرش افراد جامعه قرار گیرد، لازم است بهترین شیوه برای تبلیغ آن مورد استفاده واقع شده، تا به مرور زمان مقاومتها و مخالفتها کمتر شده و ازدواج موقت جزء فرهنگ عمومی جامعه گردد.
امّا از آنجا که دیدگاه ازدواج موقت مورد کارشناسی واقع نشده و طرحی عملی و کاربردی برای آن وجود ندارد و تنها در حدّ یک نظریه و حکم شرعی تبلیغ شده است، طبیعی است که هیچ ضمانت اجرایی برای آن وجود ندارد و نمیتوان امیدوار بود که بتوان با تبلیغ آن، بخشی از مشکلات جامعه را حلّ کرد. بنابراین وجود نداشتن طرحی عملی و کاربردی برای ازدواج موقت و قانونی که بتواند از پیامدهای منفی آن جلوگیری کند، یکی از اساسیترین مشکلات اجرای ازدواج موقت در جامعه است. و اگر بااین وضع، جوانان را تشویق به ازدواج موقت کنیم، قطعاً مورد سوءاستفاده واقع شده و مشکلات بسیاری به بار خواهد آورد.
2. در ازدواج اسلامی اصل بر نکاح دایم است. قرار این است که زن و مرد تا پایان عمر با هم قرار زندگی و تشکیل خانواده ببندند و ازدواج موقت در واقع راهی برای نجات از تنگنا و دشواری زندگی است. روابط ازدواج دایم و موقت را میتوان به رابطه غذا و دوا تشبیه کرد. اصل بر این است که انسان از راه غذا ادامه حیات دهد و زندگی او صورت طبیعی و عادی داشته باشد. درست است که مصرف دارو بصورت موقتی وسیله نجات انسان است امّا نمیتوان بنای زندگی را بر آن قرار داد. ازدواج موقت نیز راه مطمئن و مناسبی که بتواند بصورت دایمی مشکلات جوانان را حلّ کند، نیست.
3. سومین مشکلی که ازدواج موقت ممکن است بدنبال داشته باشد این است که آقایان در سنّ جوانی یا نوجوانی اگر بخواهند با دختر خانمی که تاکنون ازدواج نکرده طرح ازدوج موقّت بریزند، بدون اذن پدر یا جدپدری دختر امکانپذیر نیست.[3]
امّا از آنجا که طرح ازدواج موقّت، مقبولیت عمومی ندارد، اولاً پسر و دختر حاضر نخواهند شد مسأله را با پدر و مادر دختر در میان بگذارند، و اگر در میان بگذارند، مورد تأئید و پذیرش آنها واقع نخواهد شد؛ لذا یا بدون اطلاع آنان اقدام به ازدواج موقّت میکنند که خود کاری است خلاف شرع و حرام، و یا در صورتی که با خانوادهها در میان بگذارند و آنان مخالفت نمایند، باعث اختلافات و تضاد جوانان با پدر و مادرها خواهد شد. صورت دیگری که احتمال دارد این است که آقایان (جوانان و نوجوانان) با خانمهایی که قبلاً ازدواج کرده و به عللی از شوهران قبلی خود جدا شده یا طلاق گرفتهاند، طرح ازدواج موقت بریزند، در این صورت گرچه اذن پدر و جد پدری خانم شرط نیست[4] امّا از نظر روانشناختی ترکیب مناسبی نخواهد بود. زیرا خانمی که در ازدواج اوّل موفق نبوده و در اثر ناسازگاری با شوهر، طلاق گرفته است، یا شوهرش را از دست داده است، علاوه بر آنکه از نظر سنّی با هم تناسب لازم را ندارند، از نظر روحی و عاطفی شرایط مناسب برای ازدواج با جوانان و نوجوانان را نخواهند داشت؛ خاطرات تلخ و شیرین دلبستگیها یا نفرتی که از شوهر قبلیاش دارد، قطعاً روی زندگی جدید وی اثر میگذارد. جوانان یا نوجوانانی که برای اولین بار زندگی مشترک را میخواهند تجربه کنند و روح لطیف و طبع ملایم آنها با هیچ دغدغه ذهنی جز عشق و امید آشنا نیست، چگونه میتواند گمشده خود را در وجود خانمی که تجربه شکست و ناامیدی را پشت سر گذاشته است، بیابد. در این صورت، ازدواج موقت ضربه عاطفی شدیدی به جوانان و نوجوانان وارد خواهد نمود.
4. در صورت بی توجهی به شرایط مهم، ازدواج موقت میتواند از نظر بهداشتی پیامدهای منفی در پی داشته باشد. با توجّه به اینکه مسایل بهداشتی به صورت صحیح در جامعه رعایت نمیشود، امکان دارد افراد از طریق ازدواج بصورت موقت و اختلاطهای پیاپی به انواع بیماریهای مقاربتی از آن جمله ایدز متبلا شوند.
5. این نوع ازدواج ممکن است باعث اعتیاد و زیاده روی نوجوانان و جوانان شده و مشکلات دیگری به وجود آورد، و حال آن که اکنون وقت رشد و بالندگی آنها از جهت روحی، معنوی، جسمی، روانی، اجتماعی، تحصیلی و… است. غریزه جنسی قانع پذیر نیست و بر عکس زیادی خواه و تنوع طلب است.
نتیجهگیری:
تا وقتی که طرح کاربردی و قانونی برای اجرای صحیح ازدواج موقت تدوین و عملی نشده، نمیتوان جوانان و نوجوانان را تشویق به ازدواج موقت نمود. بهترین راه در شرایط فعلی این است که طرح ازدواج ساده و آسان را به صورت دائم در جامعه ترویج کنیم. البتّه این مطالب به معنی نفی ازدواج به طور کلی نیست بلکه در موارد خاص اگر جلو پیامدهای نامطلوب گرفته شود و مصالح مهمی هم بر آن مترتب گردد، ازدواج موقت قابل تجویز است. اما بهترین راه تربیت و راهنمایی آنها به سوی خود سازی و کسب ملکه تقوا و عفت و پاکدامنی است. و واقعیت این است که اگر آنها اکنون بتوانند مبارزه با نفس کرده و به کنترل غرایز بپردازند، کمالات روحی و معنوی و حتی جسمی و روانی دست پیدا کرده و در مراحل مختف زندگی موفق و خوشبخت خواهند شد. و در نهایت به هدف انسانی و الهی خود و زندگی دست پیدا می کند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عباس عباسزاده، ازدواج موقت نیاز امروز. نشر شاکر، 1378.
2. دکتر علی قائمی، نظام حیات خانواده در اسلام، شفق، 1366.
3. احمد حجتی، در سیر زندگی با ازدواج دایم یا موقت، موسسه محدث، 1370.
4. حسین مظاهری، عوامل کنترل غرائز در زندگی، موسسه نشر و تحقیقات ذکر.
پی نوشت ها:
[1] . برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، سازمان تبلیغات اسلامی، 1369، ص 49ـ47.
[2] . برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: جواهر الکلام، ج 30، ص 139 به بعد.
[3] . بنیهاشمی خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی، ج 2، ص 387، مسأله 2376.
[4] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج 14، ص 204ـ201 و نیز بنیهاشمی خمینی، سید محمد حسن، همان، ص 388، مسأله 2377.
