1. کونو دعاهَ الناسِ بغیرِ اَلسِنَتِکم
مهمترین توصیه ما به شما به طور کلی این است که در محیط خانواده سعی کنید با عمل تان دیگران را به انجام وظایف شان راهنمایی و تشویق نمایید و این از نکات بسیار مهم تربیتی و اثر گذار است که اگر به این روش درست عمل شود حتماً نتیجه می دهد بنابراین اگر می خواهید مثلاً افراد خانواده و تمام کسانی که با شما سر و کار دارند انسان های منظم و وقت شناس باشند لازم است خودتان همیشه انسان بسیار منظم و دقیق باشید که در اینصورت بعد از مدتی خواهید فهمید که این نظم شما بر خانواده و محیط کار شما تأثیر گذاشته است و بدون اینکه از بی نظمی آنها انتقاد کرده باشید و برای آنها درباره آثار و فواید نظم سخنرانی کرده باشید آنها را منظم می یابید و این نکته دقیق تربیتی است که آقا امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم»[1] یعنی لازم نیست همیشه مردم را با زبان دعوت به انجام خوبیها کنید بلکه مردم را با عمل خوب تان دعوت به خوبی ها و نیک ها کنید. پس برادر عزیزم به این نکته توجه داشته باشید که همیشه تذکر دادن و یادآوری نمودن قصور یا تقصیر شاید روش صحیحی نباشد و راه بهتر و مطئمن تر خصوصاً در محیط خانواده مهر و محبت و احترام است همان فرمایش امام صادق ـ علیه السّلام ـ است که به صورت غیر مستقیم آنها را وادار به عمل می کنید و مطمئن باشید که زبان حال از زبان قال گویاتر است و در جان و دل اثر می گذارد ولی معمولاً زبان قال از حد گوش فراتر نمی رود مگر اینکه از اهل عمل صادر شود بنابراین به تذکرات زبانی خود پایان داده و این راه جدید را در پیش بگیرید و سعی کنید با اراده مصمم همچون گذشته به نماز اول وقت اهمیت داده و سر وقت نمازتان را به جا آورید و مطمئن باشید که اگرشما در این کار مقدس تان موفق باشید حتماً او را با خود همراه خواهید نمود ولی نباید در نتیجه گیری عجله کنید و باید بدانید کارهای فرهنگی و تربیتی زمان می خواهد.
2. تشویق به جای تحمیل
به نظر می رسد هر کاری که با اخلاص و آگاهی و انتخاب انجام شود نزد خدا دارای ارزش بیشتری است و همین طورکاری که از سر زور و اجبار و به قول معروف نماز از ترس صاحب خانه باشد نزد خدا ارزش ندارد و اثری هم در کمال انسان ندارد بنابراین هیچ گاه طوری رفتار نکن که همسرت احساس کند که تو از خدا سخت گیرتر هستی و پیش خود بگوید مثلاً خدا برای نماز ظهر و عصر این قدر به من فرصت داد ولی شوهر مرا مجبور به نماز اول وقت می کند. مقصودم این است که طوری رفتار کن که او خودش کارهایش را با توجه به اذان و نماز برنامه ریزی کند و وقتی صدای اذان را شنید هیچ کاری غیر از نماز نداشته باشد. در این صورت است که آثار و برکات انتخاب آگاهانه (نماز اول وقت) را در زندگی مشترک خواهد دید و از آن لذت خواهد برد. بنابراین اصلا در این موضوع حساسیت به خرج نده و به دنبال تحمیل خواسته خود نیز نباش بلکه به این فکر کن که چه کنی تا او این گزینه را خودش آگاهانه انتخاب کند.
3. پرهیز از تکرار انتقاد نامناسب
در تمام مراحل زندگی خانوادگی ات به خاطر بسپار که در غیر ضرورت انتقاد نکنی و اگر لازم و ضروری بود هنرمندانه انتقاد کن و الا آتش لجاجت را در طرف مقابل زنده می کند و کم کم ممکن است مهر و محبت که سرمایه اصلی برای خانواده و تربیت است را بسوزاند و شما که می خواستی یک مشکل را حل کنی مشکلات جدید و شدیدتری را به وجود می آوری که بر طرف کردن آنها به مراتب، سخت تر از حل مشکل اول است. بنابراین اگر همسرتان نماز را اول وقت نمی خواند این ایراد را خیلی بزرگ جلوه ندهید و مرتب به او تذکر ندهید و او را سرزنش نکنید، غیر مستقیم تذکر دهید، هرگز پیش جمع و در شرائطی که او از نظر روحی حال مساعدی ندارد تذکر ندهید، چون اولین و کمترین اثرش این است که در مقابل شما لجبازی کند ـ همانطور که شما نیز در نامه تان نوشتید ـ و اگر مواظب نباشید این زمینه ساز مشکلات دیگر است البته همانطوری که گفتم باید هنرمندانه عکس العمل نشان دهید. مثلاً با شناختی که از همسرتان دارید در یک موقعیت مناسب و با رعایت احترام و شخصیت او با او درباره آثار و برکات نماز اول وقت در دنیا و آخرت صحبت نمایید که ان شاء الله نتیجه می دهد. به این امر توجه داشته باشید که همسر شما یک فرد کاملاً مذهبی است سخنانتان طوری باشد که او احساس نکند شما خود را برتر از او می دانید و به او دید مثبتی ندارید.
4. همسرتان را درک کنید
برادر عزیز شاید دیده باشید مردانی را که هیچ گاه همسرشان را کمک و درک نمی کنند و بدون توجه به ظرفیت، روحیه و عاطفه زن از آنان توقع زیاد دارند و انتقاد می کنند و کانون گرم و شیرین خانواده را سرد و تلخ می کنند و نمی توانند از نعمت های زیبایی که خدا به آنان داده لذت ببرند و کم کم به خاطر ناسپاسی این نعمتها از آنها گرفته می شود. بنابراین سعی کنید با همسرتان صمیمی باشید و اجازه دهید که این مهر و عاطفه ای خدا دادی را نثار فرزندش کند و شما فقط سعی کنید که این اقیانوس احساس و عاطفه همسرتان را قانونمند نموده و به آن جهت بدهید و بدانید که مقاومت شما در برابر این اقیانوس پر تلاطم عاطفه و علاقه بی فایده است چون این عشق و عاطفه را خداوند حکیم و مقتدر در وجود مادران نهاده است تا از فرزندان حمایت و حفاظت نمایند. بنابراین سعی کنید او را به عنوان کسی که خود را بهترین مادر دنیا و فرزندش را بهترین فرزند دنیا می داند درک نموده و به احساسات طبیعی او احترام بنهید و اگر در ابراز این عاطفه زیاده روی می کند سعی کنید او را متوجه این قضیه کنید که همان خدایی که این گل پسر را به او اهداء کرده همان خدا از او خواسته نماز را سر وقت بخواند. شما می توانید در فضایی صمیمانه از عاطفه ایشان به فرزند تان کمک بگیرید و به ایشان بفهمانید که نماز اول وقت ایشان و مراقبت ایشان اثرات وضعی مثبتی در کودک دلبندش می گذارد.
5. برنامه ریزی و نظم در کارها
برای موفقیت در هر کاری باید برنامه ریزی کرد و برنامه ریزی نیز باید با توجه به واقعیت ها و توانایی ها و شرایط افراد باشد و الا بدون برنامه ریزی کارها به سرانجام مطلوب نمی رسد. بنابراین همسرتان را کمک کنید تا یک برنامه منظمی را متناسب با سلیقه خود بچیند و کارهای منزل را اولویت بندی نموده و وقتی را برایش معین کرده و برای نماز اول وقت کاری را قرار ندهید و به همسرتان قول دهید که اگر هیچ کاری راموقع نماز نگذارد و نماز جای خود را داشته باشد در دیگر کارهای منزل او را کمک می کنید. فکر می کنیم با اینگونه برنامه ریزی مشکلی پیش نخواهد آمد. گاهی واقعاً کارهای منزل زیاد است و خانم ها نیاز به کمک دارند و شاید گاهی تأخیر آنها به همین خاطر باشد. برخی از مردان تا خود دست به کار نشوند. یکی چند بار کارهای منزل را انجام ندهند واقعاً متوجه فشار کار منزل نمی شوند پس لازم است به آنها نیز کمک شود. مطمئناً وقتی همسر شما ببیند شما به او احترام می گذارید و کمکشان می کنید بیشتر به حرف شما عمل می کند.
6. بیان فلسفه نماز و این که از هرکاری بیشتر است.
هر گاه با هم صمیمی هستید درباره فلسفه نماز سخن بگویید.که اگر کسی به شما خدمتی هر چندکوچک انجام دهد، از او تشکر می کنید و یا اگر کسی شما را به مهمانی دعوت کرد و انواع غذاها و میوه ها را برایش فراهم کرد و همه گونه از شما پذیرایی نمود، از او تشکر و قدردانی می کنید و اگر بدون این که یک کلمه از او سپاسگزاری کنید، از منزل او خارج شوید، همه کسانی که این برخورد را می بینند، شما را سرزنش می کنند آن وقت خداوند عالم که همه چیز از او است و نه تنها هستی ما از او است، بلکه تمام این نعمت های گوناگون را برای ما آفریده است و در سختی ها و مریضی ها و مشکلات ما را کمک می کند و نجات می بخشد، همیشه بر سر سفره کرم او مهمان هستیم و اکنون چنین پسری سالم به ما داده است تشکر نمی خواهد؟ نماز اول وقت و عبادات ما تشکر بسیار ناچیز از خدای عالم است. گرچه او به این تشکر نیاز ندارد و سود آن عائد خود ما می شود.
7. با کسانی که به نماز اول وقت اهمیت می دهند رفت و آمده داشته باشید و از مصاحبت با افراد بی نماز و یا آنها که اهمیت به نماز نمی دهند کمتر رابطه برقرار نمایید و مواظب باشید تأثیر گذار باشید نه متأثر. چون انسان از دوستان و روحیات خود تأثیر می پذیرد. بنابراین چه بهتر است با چنین انسان هایی نشست و برخاست داشته باشید.
8. از کسانی که شخصیت آنها مورد قبول شما و همسرتان است، استفاده کنید و هر از گاهی به نزدش بروید تا شما را نصایح و انفاس قدسی اش تشویق و ترغیب به دین و اعمال تان کند.
9. سعی کنید کتابهایی مناسب که در آن خاطرات و داستان های شیرین از نماز بزرگان و اشعار و احادیث زیبا است و نیز مورد علاقه او هستند در دسترس او قرار دهید.
10. برای او و خود بسیار دعا کنید و از خدا بخواهید که قلبتان را به خود متوجه نماید.
11. توجه دادن به فوائد نماز اول وقت: وقتی که از نظر عاطفی با همدیگر نزدیک هستید، صمیمانه این خواسته خود را در قالب خواهش از ایشان بخواهید.
در پایان احادیثی درباره نماز اول وقت می آورم و آنرا به شما اهداء می کنم امید است با خواندن و عمل و گفتن آن به همسرتان برای ما نیز دعا کنید:
1. امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «لیس عمل احب الی الله عزوجل من الصلاه فلا یشغلنکم من اوقاتها شیء من امور الدنیا»[2]، یعنی هیچ عملی در پیشگاه خدا محبوب تر از نماز نیست پس چیزی از امور دنیا را از خواندن نماز اول وقت باز ندارد.
2. امام باقر ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «نخستین چیزی که از انسان حساب می کشند نماز است که اگر پذیرفته شد سایر اعمال نیز پذیرفته می شود. همانا اگر نماز در وقتش ادا گردد و بالا رود به سوی صاحبش بر می گردد در حالیکه نورانی است و به صاحبش می گوید خدا تو را حفظ کند که مرا حفظ کردی و اگر در غیر وقتش و ناقص به جا آورده شود و بالا رود به سوی صاحبش بر می گردد و در حالیکه سیاه و تاریک است می گوید: مرا ضایع کردی خدا تو را ضایع کند»[3].
3. محدث قمی در سفینه البحار نقل کرده که پیامبر فرمود: «هر انسانی که بر اوقات نماز (خواندن در اول وقت) اهتمام داشته باشد من برایش راحتی را در دم مرگ، رفع اندوه و رنج، و نجات از آتش را ضمانت می کنم»[4].
4. پیامبر در ضمن تعلیم چهل حدیث به امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «تقیم الصلاه بضوء سابق فی مواقیتها و لا توخرها فان فی تأخیرها من غیر عله غضب الله عزوجل»، یعنی با وضوی کامل در اول وقت نماز را اقامه کن آن را بدون عذر از اول وقتش به تأخیر نینداز چون این کار خداوند قهار را به خشم می آورد»[5].
5. پیامبر بزرگورا اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «من حافظ علی الخمس باکمال طهورها و مواقیتها کانت له نورا و برهانا یوم القیامه» یعنی کسی که نماز های پنچگانه خویش را با وضوی تمام و سر وقت شان بخواند این نماز در قیامت برای او نور و برهانی شایسته برای نجات از آتش جهنم است»[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، سید حسین موسوی راد لاهیجی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ 15، پاییز 78.
2. روان شناسی رابطه، دکتر غلامعلی افروز، نشر نوادر، تهران.
پی نوشت ها:
[1] . اصول کافی، ثقه الاسلام محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365، ج 2، ص 78، حدیث 14.
[2] . نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، سید حسین موسوی راد لاهیجی، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ 15. پائیز 78، ص 44 به نقل از وسائل الشیعه.
[3] . همان، ص 55، به نقل از سفینه البحار، اول ما یحاسب به العبد الصلاه فان قبلت قبل از ما سواها ان الصلاه اذا ارتفعت فی وقتها رجعت الی صاحبها و هی بیضاء مشرقه … .
[4] . همان، ص 52، به نقل از سفینه البحار.
[5] . همان، ص 52، به نقل از سفینه البحار.
[6] . همان، ص 52، به نقل از اسرار الصلاه و مهماتها.
