چگونه می توانم جشن تکلیف جذاب برای فرزندم بگیرم و این جشن چه ویژگی هایی داشته باشد که اثرات تربیتی آن در ذهن او و دیگران مثبت باشد؟

مقدمه: یکی از حساس ترین مراحل زندگی انسان، دوران بلوغ و رسیدن به سن تکلیف شرعی است. از نظر اسلام این قسمت از زندگی انسان، بسیار اهمیت دارد. در این دوران است که بنای اساسی شخصیت فردی و اجتماعی جوان پایه ریزی می شود. در این دوران حساس، جوان واقعاً نمی داند چه کار کند و چه چیزی در وجود او دارد اتفاق می افتد.تغییرهای عمومی بدن و تأثیرهای روانی آن، چنان سریع و همه جانبه است که او را دچار تشویش و نگرانی می کند و برخوردها و ارتباط های او را با اطرافیان و خانواده اش دچار مشکل می سازد. در این زمان است که او شدیداً نیاز به صحبت دارد و در پی یافتن یک نقطه اتکای روانی و روحی است. دوست دارد دیگران به شخصیتش احترام بگذارند. و او را مورد توجه قرار داده و به حساب آورند، بنابراین والدین و مربیان باید به او مسئولیت بدهند تا شخصیتش شکوفا گردد. همچنین والدین و مربیان می توانند با برپایی مراسم ویژه، همانند مناسبت های اسلامی، از قبیل عید قربان، غدیر و فطر، این روز مهم بلوغ شرعی را برای همیشه در ذهن و باور نوجوان جاودانه سازند.

معنا و مفهوم تکلیف:
تکلیف در اصطلاح لغوی، از ریشه «کلفت» به معنای سختی و دشواری می آید. و غرض این است که نوجوان با نایل شدن به این مرحله از زندگی، خود را پذیرای اعمال و افعالی نماید که در شرع، فرایض و واجبات نام گرفته اند. و قبل از این مرحله و در سنین کودکی، موظف به انجام آنها نبوده است. این که چرا به این مجموعه از اعمال و عبادات، تکلیف اطلاق می شود، نکته ای است که باید ریشه آن را در طبیعت انسان جستجو نمود. طبیعت انسان آمیخته با نوعی تساهل و تسامح است. به گونه ای که عنصر راحت طلبی و آسان گرایی در وجود او از چیرگی و قدرتی خاص برخوردار است. در حالی که عبادت و فرایض، با نوعی زحمت و در مواردی با سختی و مشقت همراه است. و انجام آنها مستلزم غلبه بر طبع آسان گرای ا نسان می باشد. انسان باید با بهره گیری از نیروی اراده بر جاذبه های طبیعت خویش، فایق گردد تا موفق به انجام تمامی فرایض شود.[1] البته والدین می توانند با تربیت صحیح، افزایش بینش فرد، و برنامه های متنوع این تکالیف را شیرین کنند تا فرد از آن استقبال کند.

سنت حسنه جشن تکلیف:
در گذشته بعضی از علمای بزرگ ما، فرا رسیدن دوران بلوغ و تکلیف را برای نوجوانان خود جشن می گرفتند. و بزرگان را دعوت نموده و در مراسم باشکوهی از او به عنوان یک فرد بالغ نام برده و حضار مجلس نیز به او تبریک می گفتند. و بدین طریق به او می فهمانیدند که این مرحله از زندگی شما، سرآغاز حیات با ارزش و جدید است، که همانند سایر بزرگسالان رشد یافته، مورد خطاب خداوند قرار می گیری و مسئولیت پیدا می کنی و باید خود تصمیم بگیری تو دارای شخصیت مستقل شده ای و در رفت و آمدها، در نشست و برخاست ها و در ارتباط با دیگران باید حریم و حدود الهی را رعایت کنی. و بدین سان، با او به عنوان یک شخصیت رشد یافته، رفتار می کردند. و همین امر به پرورش و رشد روحی و روانی او کمک می کرد و کم کم او را برای پذیرفتن وظایف پر مسئولیت زندگی آینده خود آماده می ساخت. بنابراین والدین و مسئولین نیز می توانند با برپایی مراسم جشن، این روز مهم را گرامی داشته، تا نوجوان کم کم خود را برای انجام وظایف شرعی خود آماده سازد. ولی آنچه در این میان حائز اهمیت است، محتوای این مراسم و جشن است، که هر چقدر روح معنوی در آن حاکم باشد، اثرات مثبتی خواهد داشت.[2]

ویژگی های جشن تکلیف:
1. هدیه:
هدیه دادن به نوجوان در تثبیت این روز مهم، عملی ارزنده است. حتی در روابط انسانی میان مؤمنین و اعضای خانواده نیز توصیه شده است که به یکدیگر هدیه بدهید تا محبت ها بیشتر شود. لکن باید دقت نمود که هدایا صرفاً در جهت مصرف گرایی و تجمل پرستی نباشد، بلکه به نحوی در بر گیرنده روح اسلامی و عبادی باشد. مثلاً اهدای کتب مفید و خواندنی، داستان های اخلاقی و ا جتماعی، شرح حال و سیره انسان های بزرگ و خود ساخته، کارها و بازی های فکری و از این قبیل، می تواند تأثیر مثبت و سازنده ای در نوجوان به وجود آورد. چنانچه والدین و اولیا احساس کردند که نوجوان به جهت علایق دنیوی، به هدایای گران قیمت، بیش از حد اعتدال علاقمند شده است و روح مصرف و دنیا گرایی در او تقویت شده است، با آگاهی بخشیدن به وی و گفتگوهای سازنده اخلاقی، او را متوجه ارزش فکری و معنوی هدیه نمائید، تا تعادل لازم در او بوجود آید.[3] 2. لباس:
استفاده از لباس سفید و تمیز برای چنین روزی، به خصوص برای دختران همراه با مقنعه سفید و احیاناً چادر سفید، در جهت جاودانگی روز تکلیف، تأثیر بسیار خوبی خواهد داشت.علاوه بر آن در روایات و احادیث اسلامی، به استفاده از لباس سفید و تمیز برای عبادت توصیه فراوانی شده است.[4] 3. خاطره ای شیرین:
تهیه و تدارک مجموعه ای از وسایل رشد معنوی برای نوجوان می تواند خاطره ای فراموش نشدنی به ارمغان بیاورد. این امر که به ذوق و سلیقه خاص اولیاء و مربیان بستگی دارد،‌در برخی از خانواده ها و مدارس انجام گرفته است. مثلاً برای پسران آماده نمودن جانماز مرتب و نو همراه سجاده مناسب و شیشه کوچکی از عطر خوب و تسبیح، و برای دختران، چادر نماز و مقنعه سفید و متناسب، به همراه یک جلد کلام الله مجید و یک جلد کتاب دعا که همگی نو و با سلیقه تهیه شده باشد و اهدای آنها به نوجوان، تأثیری به سزا در روحیات او خواهد داشت. و اولین ارتباط رسمی و جدّی او را با خدا، در هاله ای از نورانیت و عطر دل انگیز معنویت قرار خواهد داد و برای همیشه در اندیشه و قلب او جاودان خواهد ساخت.
4. دعوت دوستان و همسالان:
اگر این جشن در منزل، توسط خانواده صورت می گیرد، بهتر است با دعوت از همسالان و همکلاسی های نوجوان، همچنین بستگان، دوستان و خانواده هایی که تناسب لازم را با این فضای اخلاقی و معنوی دارند، تأثیر گذاری این جشن را افزایش داد. و علاوه بر آن، خاطره با عظمت این رسم خدا پسندانه را در شخصیت و روحیه همسالان و دوستان نوجوان، زنده نگه داشت که در عین حال، نوجوان مکلف نیز توسط دوستان و حضور آنان مورد تشویق مناسب قرار می گیرد.[5] بهتر است از این فضا های معنوی عکس هایی گرفته شود تا وقتی که فرد در زمان های مختلفی به آن نگاه می کند متوجه قداست تکلیف و جایگاه او نزد خدا و خاطره های شیرین جشن تکلیف و زحمات والدین خود شود.
5. افزایش بینش:
حضور فردی آگاه و واجد شرایط، به عنوان سخنگو در این جشن، یقیناً می تواند در جهت توجیه اهداف والای جشن و انگیزه برگزاری آن که از روح قداست و معنویت برخوردار است، سازنده باشد. لازم است چنین فردی با جملات و کلماتی بسیار روان و ساده و با ذکر حکایاتی شیرین و دلچسب، با زبان خاص خود آنان سخن گوید. بدیهی است که با در نظر گرفتن شرایط نوجوان، این سخنرانی نباید طولانی و خسته کننده باشد، بلکه به صورتی جذاب و مختصر و مفید و حداکثر به مدت 30ـ20 دقیقه انجام شود.[6] 6. مکان و زمان:
در جایی که جشن تکلیف برگزار می شود، می توان با ذوق و سلیقه خاصی، فضای معنوی و روحانی مناسبی ایجاد نمود. مثلاً با تعدادی شمع روشن، آوای دلنشین قرآن، استفاده از مقواهای رنگی که شعارهای جالبی همچون «روز تولد معنوی تو را تبریک می گوییم» و یا «این جشن بزرگ تکلیف بر شما مبارک باد»، «روز پیوستن تو را به صف موحّدان تبریک می گوییم»، و غیره می توان بر شکوه و عظمت این جشن افزود.[7] 7 دعوت نامه:
تنظیم دعوتنامه مناسب همراه با جزوه ای مختصر و مفید در زمینه «جشن تکلیف» برای والدین و ارسال آن به منازل، در جهت توجیه خانواده ها و هماهنگی آنان با مدرسه در برپایی هر چه بهتر و مؤثرتر این مراسم بسیار مناسب خواهد بود.[8]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. راهنمای سعادت، سید بن طاووس، مترجم، سید محمد باقر شهیدی گلپایگانی،‌تهران، انتشارات سعدی، 1341.
2. جشن تکلیف، محمدی ری شهری، نشر دارالحدیث قم.

پی نوشت ها:
[1] . شرفی، محمد رضا، دنیای نوجوان، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، چاپ ششم، 1383، ص 96.
[2] . فرهادیان، رضا، والدین و مربیان مسئول، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1373، ص 103.
[3] . شرفی، محمد رضا، دنیای نوجوان، ص104.
[4] . دنیای نوجوان، ص 104.
[5] . همان.
[6] . شرفی، محمدرضا، دنیای نوجوان، ص 105.
[7] . همان.
[8] . همان.