«سزاوار است همین که خوان طعام را گستردند، بسم‌الله بگویی و در سر خوان، مودب بنشینی به روش بندگان از جهت تواضع و فروتنی برای پرودرگار خود و…»؛ از این قبیل توصیه‌ها و آداب غذایی در آموزه‌های دینی و منابع روایی ما کم نیست.
با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، درباره دلایل علمی این توصیه‌ها به گفت‌وگو نشستیم و از رازهای نهفته آنها پرسیده‌ایم. با ما همراه شوید.
آقای دکتر! در قرآن آیه‌ای داریم که: «فلینظر الانسان الی طعامه: انسان باید به غذایش نگاه کند»1 و در احادیث و روایت‌های بسیاری هم این توصیه تکرار شده. از نظر شما که متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی هستید، این توصیه چه معنایی دارد؟
براساس پژوهش‌های جدیدی که در کشور خودمان و سایر نقاط دنیا انجام شده، پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از بیماری‌های مزمن، مخصوصا اضافه وزن و چاقی که خود زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های دیگرند، در اثر مسایل مربوط به رفتار غذایی است؛ یعنی این زندگی ماشینی و کمبود وقت و استرس‌هایی که وجود دارند منجر می‌شود افراد در زمان بسیار کوتاهی وعده غذایی خودشان را مصرف کنند. وقتی در آیه شریفه قرآن ذکر می‌شود که همیشه به غذایی که می‌خورید بنگرید و هنگام غذا خوردن تمرکز داشته باشید، من منظور و مفهومش را اینطور می‌فهمم که در انتخاب مواد غذایی دقت داشته باشید و از اصل تنوع غذایی غافل نشوید و از مواد مغذی مختلف در غذاهایتان استفاده کنید و با تمرکز روی غذا خوردن باعث شوید که عملیات جذب و هضم درست و بدون اختلال صورت گیرد.
درباره حکمت ذکر «بسم‌الله» پیش از غذا خوردن، چطور؟
در دین و سنت ما بسیار تاکید شده که همه کارهایمان از جمله غذا خوردن را با نام خدا شروع کنیم و این عمل که در بیشتر ادیان هم وجود دارد، نوعی سپاسگزاری از خالق نعمت‌هایی است که ما در حال تناول از آنها هستیم. ذکر نام خدا پیش از خوردن غذا می‌تواند آرامش خاصی را هم به ما القا کند تا با این آرامش بتوانیم استرس‌ها و خستگی‌های روزانه‌مان را کنار بگذاریم و از نعمت‌هایی که به ما ارزانی شده، استفاده کنیم.
در احادیث معتبری از ائمه معصومین (علیهم السلام) نقل شده که شستن دست‌ها قبل از طعام، دردها را از بدن دور می‌کند. نظر شما درباره معنای این احادیث چیست؟
این واضح‌ترین پیام بهداشتی است که ائمه ما به مردم داده‌اند. مهم‌ترین راه انتقال آلودگی‌های محیطی به بدن انسان، دهان است و وقتی که ما غذا می‌خوریم، اگر دستمان آلوده باشد به راحتی انواع میکروارگانیسم‌ها و آلودگی‌های محیطی با غذا وارد دهانمان می‌شوند. ارتباط دست‌های آلوده با غذا یکی از رایج‌ترین راه‌های انتقال بیماری به بدن افراد است که مسلما با شستن کامل دست‌ها پیش از غذا خوردن می‌توان از ابتلا به خیلی از بیماری‌ها پیشگیری کرد.
در روایتی نیز خواندم که: «در خوان طعامتان سبزی بگنجانید که وارد است هرگز خوانی نزد امام علی (علیه السلام) نمی‌آوردند مگر آنکه سبزی در آن بود.»
بله؛ این نیز از آداب غذایی اسلام است که کاربردش به خصوص در زندگی‌های امروزی زیاد است. براساس تحقیق‌هایی که در انستیتو تغذیه و صنایع غذایی کشور وابسته به دانشگاه شهید بهشتی در سال 1380 انجام شد، دیدیم که سرانه مصرف میوه و سبزیجات در کشورمان بسیار پایین است و این آمار برای کشور ما با شرایط جغرافیایی خوبی که دارد و اینکه امکان تولید انواع سبزی و صیفی در آن فراوان است، بسیار تاسف‌برانگیز است. عادت خوب مصرف سبزی و صیفی به همراه غذا به خاطر داشتن فیبر فراوان برای دستگاه گوارش بسیار مفید است و از طرفی سبزیجات تامین‌کننده بسیاری از ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن مانند کلسیم و آهن هستند و مصرف روزانه‌شان سبب پیشگیری از خشکی مزاج در افراد می‌شود.
تا آنجا که من می‌دانم، خوردن غذای داغ هم کراهت دارد و باید بگذاریم تا غذا سرد یا قابل خوردن شود و بعد، آن را بخوریم. درست است؟
بله؛‌حکمتش این است که دهان ما پر است از میکروارگانیسم‌هایی که ممکن است با دمیدن ما به غذا وارد آن شود و ورود این میکروب‌ها از طریق دهان ما به داخل غذا می‌تواند باعث بیمار شدن سایر افرادی شود که قرار است همراه ما غذا بخورند. بنابراین به همه افراد توصیه می‌شود هیچ‌گاه در غذایی که قرار است دیگران هم از آن بخورند، فوت نکنند تا عوامل احتمالی بیماری‌زایشان وارد آن غذا نشود. نکته مهم‌تر اینکه ما به هیچ عنوان نباید غذای کودکان یا سالمندان را برای خنک شدن فوت کنیم چون سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف‌تر از سایر افراد است و آنها خیلی زود آلودگی‌های محیطی را می‌گیرند و بیمار می‌شوند.
یکی دیگر از آداب غذا خوردن در اسلام که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هم بر آن تاکید بسیاری داشته‌اند، این بوده که به حالت خوابیده یا لم‌داده غذا نخوریم. دلیل علمی این توصیه چیست؟
وقتی که ما به صورت نشسته غذا می‌خوریم، لوله گوارشی از ابتدا تا انتهایش به صورت صاف قرار می‌گیرد و غذا خیلی راحت از دهان به سمت دستگاه گوارش پیش می‌رود ولی وقتی که ما غذا را خوابیده یا لمیده می‌خوریم، حرکت غذا در لوله گوارشی کمی سخت می‌شود و به عبارت دیگر، احتمال بازگشت مواد غذایی بالا می‌رود و در نتیجه مشکل ریفلاکس مری، که امروزه شایع هم هست، ایجاد می‌شود. پس زدن غذا از معده به مری و احساس ترش‌شدگی دهان از جمله شایع‌ترین بیماری‌ها بین افراد چاق است. پس زدن اسید معده به داخل مری می‌تواند به مرور زمان باعث زخم و حتی سرطان مری هم بشود. به همین دلیل، در دین ما سفارش شده که نه تنها هنگام خوردن غذا، بلکه یکی دو ساعت بعد از آن هم نخوابید یا دراز نکشید.

پی نوشت ها :

1. « فلینظرالانسان الی طعامه» سوره عبس، آیه 24