نیکی به پدر و مادر
از اعمال پسندیده و مهمی که اسلام در رابطه با آن تأکید فراوانی کرده است نیکی به پدر و مادر می‌باشد. قرآن کریم بعد از اطاعت از خداوند متعال، لزوم احسان و نیکی به والدین را مطرح کرده و می فرماید:
وقضی ربک اَنْ لا تَعْبدوا اِلاّ ایاه و بالوالدین اِحسانا……[1] و پروردگار تو مقدر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید…..
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: لما سُئِلَ عن حق الوالدین علی ولدهما.ـ: هما جنتک و نارک[2] در پاسخ به سؤال از حق پدر و مادر بر فرزندانشان می‌فرماید: آن دو بهشت و دوزخ تو هستند.
در جایی دیگر در پاسخ به سؤال از محبوب ترین کارها نزد خداوند متعال می‌فرمایند: الصلاه علی وقتها. قلتُ: ثمّ ایُّ؟ قال: برُّ الوالدین.[3] فرمودند: نماز به وقت. عرض شد سپس چه؟ فرمود: نیکی به پدر و مادر.
در روایتی دیگر امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: خداوند متعال به سپاسگذاری از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر کس از پدر و مادرش سپاسگذاری نکند، از خداوند سپاسگذاری نکرده است.[4]

آداب و حقوق والدین:
1. فرمانبرداری:
امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: « … فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیءٍ الاّ فی معصیه الله سبحانه»
امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: «پس، از حقوق پدر و مادر بر فرزند این است که ایشان آن دو را در همه امور و فرامین به غیر از معصیت و گناه کردن اطاعت کند.»[5] 2ـ توهین نکردن:
خداوند می فرماید: «فلا تقل لهما افٍ و لا تنهر هما و قل لهما قولاً کریماً»[6] کمترین اهانتی به آنها روا مدار؛ و بر آنها فریاد مزن؛ و گفتار بزرگوارانه، لطیف و سنجیده به آنها بگو.
3ـ ایستادن برای احترام در برابر والدین:
امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «قم عن مجلسک لابیک و معلمک و ان کنت امیراً.»[7] در مقابل پدر و مادر و معلمت بایست اگر چه امیر و رهبر باشی.
4ـ با خشم و تندی برخورد نکردن:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در تفسیر آیه: «و اخفص لهما جناح الذل من الرحمه» فرمود: «و لا تملا عینیک من النظر الیهما الا برحمهٍ و رقهٍ و لا ترفع صوتک فوق اصواتهما و لا یدک فوق ایدیهما و لا تتقوم قُدامهما»[8] امام صادق ـ علیه السّلام ـ ؛ درباره آیه «و از روی مهربانی در برابر آنان فروتن باش» فرمودند: نگاهت را جز از سر مهر و دلسوزی به آنان خیره مکن و صدایت را از صدای آنها بلندتر مگردان و رو دست آنها نیز بلند نشو و خود را از آنها جلو مینداز.
نیز امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «من نظر الی ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاه»[9] هر که به پدر و مادر خود که به او ستم کرده‌اند کینه‌توزانه نگاه کند، خداوند هیچ نمازی را از او نمی‌پذیرد.
5ـ رعایت ادب در صدا زدن:
شخصی خدمت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ آمد و از حق پدر و فرزند سؤال کرد حضرت فرمود:
«لا یُسمیه باسمه، و لایمشی بین یدیه و لا یجلس قبله و لا یستسبّ له …»
او را به اسم صدا نزند، جلوتر از او راه نرود، پیش از او ننشیند و برایش دشنام نخرد.
6ـ طلب مغفرت برای آنان کردن:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره آیه «و به آن دو به شایستگی سخن بگو» ـ می فرماید: اگر تو را کتک زدند بگو: خدا شما را بیامرزد»[10] 7ـ کمک مالی به والدین:
مردی به رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ عرض کرد: پدرم می‌خواهد مال مرا از آنِ خود کند. حضرت فرمود: تو و مال تو از آنِ پدرت هستید.
8ـ نیکی به پدر و مادر بعد از فوت آنها:
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ : «در پاسخ به سؤال از نیکی کردن به پدر و مادر بعد از فوت آنها فرمودند: آری؛ دعا کردن برای آنها، آمرزش خواستن برایشان و اجرا کردن وصیت‌هایشان بعد از مرگ آنها و صله رحم کردن با خویشان آنها، و احترام گذاشتن به دوستان آنهاست.[11] 8ـ بعضی حقوق دیگر:
1. سلام کردن به آنها. 2. برخاستن در برابر آنان خصوصاً در مجالس و میهمانیها. 3. تعظیم نمودن آنان. 4. پیش از آنان سخن نگفتن. 5. جلوتر از آنان حرکت نکردن. 6. اذیت نکردن آنان با زبان و … . 7. جا دادن به آنان در مجالس و میهمانیها و وسایل نقلیه. 8. گوش دادن به حرف منطقی آنان و ابراز تأیید کردن. 9. در ناراحتی‌ها مقابله نکردن.

پی نوشت ها:
[1]. اسراء/23و24.
[2]. محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ترجمه شیخی، تلخیص حسینی، دارالحدیث، چاپ دوم، 1383، ص613، حدیث 6745.
[3]. همان، ص 613، حدیث 6746.
[4]. همان، ص615، حدیث 6751.
[5]. نهج البلاغه. ص546. حکمت339.
[6]. اسراء/17.
[7]. آمدی، شرح غررالحکم، نشر دانشگاه تهران، چاپ سوم، ج2، ص191.
[8]. منتخب میزان الحکمه، ص615، ح6758.
[9]. همان، ص615، ح6764.
[10]. همان، ص615، ح6759.
[11]. همان، ص615، ح6752.