گاهی از وقتها خیلی پیش خودم فکر میکنم خداوند مرا دوست نداشت و این طور با قرار دادن من در چنین محیط کاری خواست از شرّ من راحت شود، آیا با چنین ایده و افکاری میتوانم در بیمارستان کار کنم؟ یا باید در فکر شغل جدیدی باشم؟
سؤالی را که شما مطرح کرده‌اید، مشتمل بر سه باور در مورد محیط کار شماست: نخست اینکه خداوند شما را در این محیط کاری قرار داده است. دوم اینکه فلسفه این عمل خداوند را تنبیهی (از شر خلاص شدن) از سوی او می‌دانید، یعنی اینکه چون خداوند شما را دوست ندارد، در این محیط قرار داده است. سوم اینکه محیط کاری خود را یک محیط بسیار نامناسب می‌دانید.
روشن است که اگر شما در عین حال که باورهای فوق را قبول دارید و به آن عقیده دارید، نمی‌توانید به کار خود در آن محیط ادامه دهید. لذا یا باید باورهای خود را مورد بازنگری و کنکاش قرار دهید، یا به دنبال کار جدید باشید. در زیر در مورد هر کدام از باورهای شما به اندازه ظرفیت مقام توضیحاتی ارائه می‌گردد.
باور اول: خداوند مرا در چنین محیط کاری قرار داده است
شما اظهار داشته‌اید که «خداوند با قرار دادن من در چنین محیط کاری …» اگر باور فوق به این معنا باشد که شما خود را مجبور احساس کنید و اینکه در انتخاب این شغل و این محیط کار اختیاری از خود نداشته‌اید، باوری کاملا نادرست است. زیرا خداوند انسان را مختار آفریده است. اگر کسی شغلی انتخاب میکند و در محیط و فضای خاصی برای کار قرار می‌گیرد، کاملا به اختیار و اراده خود او بوده است. هر چند خداوند از این جهت که توان و اختیار را به انسان داده است، در این گزینش نقش دارد، اما این امر به معنای سلب اختیار از انسان نیست. همچنین عوامل اجتماعی و موقعیتی نیز در تصمیم او تأثیر داشته‌اند، اما این تأثیرها به گونه‌ی نبوده‌اند که اختیار کاملا از فرد سلب شود. پس جبری در کار نیست به همین دلیل فرد می‌تواند شغل دیگر یا محیط کاری دیگر مثلا بیمارستان دیگری را برای کار خود انتخاب کند.
باور دوم: خداوند به خاطر اینکه از شر من خلاص شود (تنبیه) مرا در چنین محیط کاری قرار داده است.
با اینکه انسان را مختار آفریده شده است، اما گاهی خداوند زمینه را طوری فراهم میکند که فرد در شرایط خاصی قرار بگیرد. قرار گرفتن انسان در شرایط خاص می‌تواند به یکی از سه دلیل باشد: نخست اینکه خداوند می‌خواهد فرد را امتحان کند. دوم اینکه خداوند می‌خواهد شخص را تربیت کند. سوم اینکه خداوند می‌خواهد کسی را عذاب کند.
با این وجود شما احساس می‌کنید که خداوند شما را به خاطر عذاب در این موقعیت قرار داده است. اما احتمال اول و دوم نیز وجود دارد یعنی قرار گرفتن شما در آن موقعیت به خاطر امتحان یا تربیت و پروردن شما باشد. در واقع خداوند می‌خواهد شما را از نظر عملکرد در این موقعیت مورد آزمایش قرار دهد. یا می‌خواهد شما را با قرار دادن در موقعیت دشوار تربیت کند و قوی سازد. لذا اگر شما این موقعیت را به دیده امتحان یا تربیت ببینید، احتمالا عملکرد متفاوت خواهید داشت. نگاه به قضیه از این زاویه باعث می‌شود که شما آن موقعیت دشوار را به راحتی تحمل کنید تا از امتحان سربلند بیرون بیایید. یا حفظ کردن خود در آن موقعیت را سبب ارتقای مقام معنوی یا اجتماعی خود بیبنید، در این صورت تحمل موقعیت نه تنها برای‌تان آسان می‌گردد، بلکه خود مشتاقانه برای رشد خود آن را می‌پذیرید.
باور سوم: محیط کاری من یک محیط کاملا نامناسب است
محیط کاری از دو جهت می‌تواند نامناسب باشد، یا از نظر مسائل شرعی و رعایت نشدن حلال و حرام نامناسب است. یا کار در آن شرایط دشوار و ناراحت کننده است. در صورت اول یعنی اگر مسائل اسلامی در آنجا نادیده گرفته می‌شود و شما نمی‌توانید در آن محیط تغییری به وجود آورید، بهتر است که محیط کاری خود را عوض کنید تا به گناه مبتلا نشوید و آلوده نگردید.
اما اگر محیط کار از این جهت نامناسب است که کار کردن در آن دشوار است. زیرا برخی از محیط‌های کاری به دلایل گوناگون مانند تهویه نامناسب، دمای غیر عادی، شلوغی زیاد، مشاهده صحنه‌های دلخراش و سروکار داشتن با افراد خاص برای انسان غیر قابل تحمل است.
در این صورت دو راه وجود دارد. یکی اینکه با استفاده از راهبردهای مختلف با شرایط فعلی کنار بیایید. در غیر این صورت به فکر محل کار جدید یا شغل جدید باشید. برای اینکه بتوانید از هر کدام از این دو راه یکی را برگزینید، نکات ذیل را به دقت مطالعه فرمایید.
روش‌های مقابله با تنش‌های محیط کار
اگر شما احساس می‌کنید که محیط کاری تان تنش‌زا است یعنی در شما استرس یا فشار روانی ایجاد میکند، می‌توانید با استفاده از روش‌های زیر استرس خود را کاهش دهید:
1ـ بازسازی شناختی
محققان بر این باورند که شرایط استرس‌آمیز نیست، بلکه برداشت ما و تفسیرها از شرایط است که تولید استرس میکند. اگر درک و برداشت ما منفی باشد، روی ذهن و جسم ما تاثیر می‌گذارد. شناخت آن فرایند ذهنی است که روی اندیشه و مهارتهای استدلالی انسان اثر می‌گذارد که در نقاط مختلف به این شیوه مقابله نامهای مختلفی داده‌اند که از جمله آنها می‌توان به بازسازی شناختی، ارزیابی مجدد شناختی، تغییر قالبهای شناختی، شناخت درمانی و سازگاری نگرشی اشاره کرد.[1]
بنابراین شما می‌توانید برای کاهش استرس در محیط کار، برداشت‌های خود را مورد تجدید نظر قرار دهید. مثلا اگر شلوغی محیط کار شما را اذیت میکند، شما می‌توانید به شلوغی از دید دیگر نگاه کنید، مثل اینکه با افراد زیادی در ارتباط هستید و محیط کارتان خلوت و کسل کننده نیست. اگر مشاهده تصاویر رقت‌بار شما را رنج می‌دهد، شما می‌توانید از این زاویه به قضیه نگاه کنید که در این صورت از مشکلات همنوعان خود اطلاع دارید و به سهم خود می‌توانید به آنها کمک کنید. اگر زیاد وظایف شما را ناراحت میکند، می‌توانید آن را دیده فعالیت بیشتر برای پیشرفت بیشتر مشاهده کنید.
خلاصه نوع شناخت خود را می‌توانید گسترش دهید و به قضیه از ابعاد دیگر و زوایای دیگر مشاهده کنید. گاهی یک محیط جوانب مثبت و منفی زیادی دارد، اما بر اساس خطای شناختی خود تنها به ابعاد منفی آن توجه میکند و از آن متنفر می‌شود. در این صورت واقع‌بینی اقتضاء دارد که فرد تمام ابعاد منفی و مثبت یک محیط را در نظر داشته باشد.
2ـ مدیریت زمان
گاهی استرس شغلی به دلیل اشتغالات زیاد است. در این صورت شما می‌توانید کارهای خود را اولویت بندی نموده و برای هر کار زمان لازم را اختصاص دهید. البته باید انعطاف لازم را داشته باشید. در هر شیفت کاری نخست، مهمهترین کارها و سپس کارهای کمتر مهم را انجام دهید.
3ـ حل مسأله
یکی از روش‌های کاهش استرس شغلی استفاده از روش حل مسأله است. در این روش ابتدا مشکل را به خوبی تعریف نموده، سپس تمامی راه‌حل‌های ممکن برای آن را در نظر می‌گیرید. سپس مؤثر‌ترین روش‌ها را انتخاب نموده و آن عملی می‌سازید و در نهایت روش به کار رفته را مورد ارزیابی قرار می‌دهید.
4ـ روبرو شدن با مشکل
مشکلاتی که سبب استرس انسان در محیط کار می‌شوند، انسان برای رها شدن از آنها نباید از رو به رو شدن با آنها اجتناب کند. هر چند اجتناب یک پاسخ بسیار شایع است که بسیاری از افراد از آن استفاده می‌کنند، اما این پاسخ استرس را از بین نمی‌برد، چون یک راه حل سریع و آسان است. راه حل سریع و آسان همواره بهترین راه حل نیست. لذا فردی که اجتناب میکند. ممکن است در آینده دچار مشکلات بیشتر شود.
5ـ بر قراری ارتباط مؤثر در محیط کار
وقتی که دو یا چند نفر به مشکلی رسیدگی می‌کنند، تحمل دشواری آسان‌تر می‌شود و از شدت و سنگینی بار آن کاسته می‌شود. به همین دلیل اگر در محیط کاری خود ارتباط دوستانه با دیگران داشته باشید. در باره مشکلات خود با آنها صحبت کنید و از نظرات آنان و راه‌حل‌های آنان استمداد کنید، در حد قوی‌تری می‌توانید با تنش‌های محیط کاری خود کنار بیایید.
6ـ بخشیدن
گاهی در محیط کاری برخوردهای با مراجعین یا همکاران یا رئیس پیش می‌آید که تنش ایجاد می‌کنند. در این صورت بخشیدن و نادیده گرفتن خیلی می‌تواند به انسان آرامش و راحتی بدهد. روان‌شناسان معتقدند که بخشیدن به تخفیف استرس کمک میکند.[2]
اطلاعات بیشتر در مورد اشتغال زنان
از آنجا که شما به عنوان یک زن از محیط کاری خود رضایت ندارید، در زیر اطلاعاتی در مورد اشتغال زنان و مسائل مربوط به انتخاب شغل زنان و هماهنگی آن با ویژگی‌های شخصیتی و علائق فرد مطرح می‌گردد.
در جامعه ما زنان میتوانند به مشاغل مختلف بپردازند و در تمامی زمینهها (به جز در موارد معدود) دوشادوش مردان به کار و فعالیت پرداخته و نقش اجتماعی خود را ایفا نمایند. خواهش ما این است که تمامی مسایل و موضوعات را با نگاه واقع بینانه و با استفاده از عقل و منطق مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید، زیرا تفسیر و تحلیلهای غیر واقع بینانه باعث انواع مشکلات و اختلالات روانی از جمله اضطراب، افسردگی و… می‌شود. و توجه داشته باشید که در تجزیه و تحلیل موضوعات و تعیین اهداف و انتخاب شغل مناسب برای خود، علاوه بر جنبه اقتصادی و مادّی به عوامل دیگری نیز توجه داشته باشید؛ مانند جنسیت، تواناییهای فردی، نیاز جامعه و… . پارهای از شغلها مشترک بین زنان و مردان میباشند؛ یعنی هر دو میتوانند نقش اجتماعی خود را در آن زمینه به اجرا گذارند. برخی دیگر بیشتر با ویژگی‌های جسمی و روانی مردان سازگار است؛ مانند شغلهای سنگین که نیاز به کار بدنی بیشتر دارد. اما پارهای از مشاغل با ویژگی‌های جسمی و روانی زنان سازگارتر است؛ مانند شغل پرستاری، مامایی و… . خانمهایی که به اینگونه شغلها میپردازند یعنی شغلی را انتخاب می‌کنند که بیشتر با ویژگیها و تواناییهای آنها سازگار است و دیگران نمیتوانند آن را انجام دهند، از نظر اسلام منزلت ویژهای دارند. از نظر اسلام پرستاری شغل و وظیفه بسیار ارزشمندی است که خواهران میتوانند در آن زمینه به فعالیّت بپردازند و نقش اجتماعی خود را ایفا نمایند. در روایات نیز به پرستاری از بیماران توصیه شده، و زنان در صدر اسلام در جنگها از بیماران و زخمیها پرستاری مینمودند.
با توجه به مطالب یاد شده این نکات را میتوانیم خدمت شما عرض کنیم و به نظر ما اگر دقیقاً به آنها توجه و عمل نمایید در آینده هیچ مشکلی برای شما پیش نمیآید و می‌توانید در شغل خود باقی بمانید.
1. در مورد جایگاه زن از نظر اسلام بیشتر مطالعه کنید.[3]
2. ملاکها و معیارهای انتخاب شغل را در نظر بگیرید و توجه داشته باشید که کدام یک از شغلها بیشتر با روحیه، ویژگی‌های جسمی و روانی شما سازگارتر است، با انتخاب کدامین شغل بهتر می‌توانید نقش و مسئولیت خود را ایفا کنید؟ آیا شغلی بهتر از پرستاری سراغ دارید و زمینه اشتغال شما فراهم است؟ تمامی این پرسشها را بطور منطقی و معقول پاسخ دهید.
3. از نظر اسلام شغل پرستاری بسیار شغل ارزشمندی است، شما می‌توانید وظیفه و مسئولیت خود را در این نقش به خوبی انجام دهید. اگر مشکل خاصی در محیط کار خود مشاهده کرده‌اید و با توجه به آن فکر می‌کنید که پرستاری شغل مناسبی نیست، این مربوط به شغل نمیشود، بلکه مربوط به نحوه رفتارها و برخوردها است و یقین داشته باشید که در شغلهای دیگر نیز این قبیل مشکلات تا حدودی وجود دارد. افراد در هر شغل و محیط کاری که هستند باید رفتار و اخلاق خود را اصلاح کنند، بنابراین بجای اینکه در مورد شغل خود بدبین باشید و تغییر شغل نمایید، بهتر است نقش سازنده و فعّال در محیط کاری خود داشته و در جهت بهبود و اصلاح آن تلاش کنید.
4. هیچگاه فکر نکنید که خداوند شما را دوست ندارد و به جهت آنکه از شرّ شما راحت شود، شما را در چنین محیط کاری قرار داده است! زیرا دوستی خداوند اختصاص به افراد خاصی ندارد. بلکه خداوند همه افراد مومن و نیکوکار را دوست میدارد. ملاک دوستی خداوند اعمال و رفتار انسان است، اگر شما خداوند را دوست داشته باشید و با وی ارتباط قلبی و عاطفی داشته، اعمال و وظایف فردی و اجتماعی خود را به خوبی انجام دهید، قطعاً خداوند شما را دوست میدارد.
هر توفیقی که از طرف خداوند برای انسان حاصل می شود، الهی است. و اگر محبت و لطف الهی نوبد ما نمی توانستیم هیچ کار خوبی انجام دهیم. این دغدغه دینی که در دل شما می جوشد، از طرف خداوند می باشد، اوست که این درد را در دل شما قرار داده است.
5. در انتخاب شغل، شما کاملاً اختیاردارید؛ اگر شغل پرستاری را انتخاب کرده‌اید؛ انتخاب خود شما بوده است، نه اینکه خدا شما را مجبور کرده باشد؛ بنابراین نباید نگرش منفی نسبت به خداوند داشته باشید، خداوند استعدادها و تواناییهایی به شما داده است که می‌توانید بهترین شغل را انتخاب نمایید، البته الآن هم اگر واقعاً شما فکر می‌کنید که شغل پرستاری برای شما مناسب نیست یا علاقهای به آن ندارید، می‌توانید شغل دیگری را انتخاب کنید، این دقیقاً نشانه مختار بودن شما میباشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. نظام حقوق زن در اسلام، شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
2. زن در فرهنگ و اندیشه اسلامی، جستاری در هستی شناسی زن، اسدالله جمشیدی و دیگران، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
3. زن در آئینه جلال و جمال، آیه الله عبدالله جوادی آملی، نشر اسراء.
4. مجتبی هاشمی رکاوندی، مقدمهای بر روانشناسی زن، انتشارات شفق، چاپ اول، 1370.
پی نوشت ها:
[1] – www.pezeshk.us.
[2] – www.pezeshk.us.
[3] . رک: فنایی اشکوری، محمد، منزلت زن در اندیشه اسلامی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1377؛ قائمی، علی، حیات زن در اندیشه اسلامی، انتشارات امیری، چاپ اول، 1373.
