نویسنده: رسول عربان

آخرین جانشین رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) با نام «اباصالح»، خلف صالح و صالح، شهره‌ی آفاق گشته است.
باورهای دینی و عمل صالح و شایسته که بر اساس توحید و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) پایه‌گذاری شود، جوهره و اساس اصلی آیین جاوید اسلام است. آیات بسیار و روایات بی شماری این موضوع را محور اصلی خود قرار داده‌اند، نه ایمان به تنهایی کارساز است و نه نیکی کردن، بلکه هر دو باید با هم درآمیزند. در آیات و روایاتی که در آن‌ها سخن از ایمان و باور به خدای یگانه به میان آمده، در کنار آن از عمل نیک نیز یاد شده؛ گویا ایمان و کردار نیک به هم پیوسته‌اند و هرگز از هم نگسلند. خداوند متعال در قرآن می فرماید:
(وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاءً الْحُسْنَى) (1).
و از این نمونه آیات بسیار است.
ایمان و کردار شایسته، زمینه ساز کمال و پرورش دهنده‌ی انسان است. باور به پروردگار یزدان و رفتار بر طبق آیین او برترین بستر برای رشد استعدادها و ذوق سرشار پنهان و نهفته در سرشت انسان است. در پرتو آن دو، ایمان انسان سر بیرون آرد، جوانه زند، شکوفه دهد و به ثمر نشیند، زنده گردد و زندگانی بخشد:
(مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاهً طَیبَهً) (2).
باور و اعتقاد به خداوندگار از انسان خاکی، موجودی ملکوتی و افلاکی سازد، او را دگرگون کند و بر نردبان سعادت اوجش دهد.
خدای حکیم و دانا انبیای خویش را علاوه بر این که به انجام دادن کارهای نیک و شایسته تشویق و فرمان داده، به گونه‌ای دیگر آنان را ستوده و شناسانده است. جوهره‌ی انبیا پاکی و پیراستگی است، چونان طلایی ناب و خالص، بدون هیچ غلّ و غشّی، نه از شرک و کفر در قلوب انبیا خبری است و نه هوا و هوس در درون آنان راهی دارد، تا سبب گردد- العیاذ بالله- به شر و فتنه‌ای روآورند و گناه و ستمی روا دارند. سفیران خدای سبحان در درون، نیک و پیراسته‌اند. قرآن کریم برخی انبیا را این چنین می‌ستاید:
(وَ زَکَرِیا وَ یحْیى وَ عِیسَى وَ إِلْیاسَ کُلٌّ مِنَ الصَّالِحِینَ) (3).
البته جای بس امید و خوش وقتی است که به جز انبیا، دیگر مردمان، با یقین و کردار و رفتار شایسته و با پارسایی در آن سراپرده‌ی زلال و خالص انبیا، یعنی سلامت و پیراستگی روح و روان، وارد گردند و از نیکان باشند و این مژده‌ای است که خداوند به اهل ایمان داده:
(وَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ) (4)
پیامبر پیراسته و سربلند اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، فاطمه زهرا (علیها السلام) و فرزندان نیکشان یگانه درّهای خالص عالم ملک و ملکوت‌اند. آنان گنجینه‌های خالص و گران مایه‌اند که هرگز دستی آن‌ها را مکدر و آلوده نکرده است. آن‌ها نیک و نیکوکاراند و آن چنان شایسته و پیراسته گشته‌اند که سرآمد تمام انبیا بوده‌اند و خداوند ستایش‌گر، آنان را به برترین مدح و ستایش‌ها، ستوده و آیه‌ی تطهیر را در شأن و منزلت و پاکی آن‌ها نازل کرده است. خاندان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بین دوست و دشمن به پاکی و نیکی شهرت داشته و حتی دشمنان کینه توز آنان در طول تاریخ به این نکته اعتراف داشته و هرگز آنان را به زشتی و ناپسندی متهم نکرده و مهر رد بر کردار و گفتار و رفتارشان نزده‌اند و این در حالی است که در خصم کینه توزشان جز شقاوت و تیرگی و بدسرشتی نمی‌بینیم و از گنداب وجودشان جز فساد و بوی ناپاکی برنخیزد.
امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه‌ی: (إنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ) (5) فرمود:
منظور، خاندان [حضرت] محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است. (6)
امام صادق (علیه السلام) در توضیح و تفسیر آیه‌ی: (وَلَقَدِ اصْطَفَینَاهُ فِی الدُّنْیا وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَهِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ) (7) فرمود:
مقصود از «صالحین» نبی اکرم و امامان نیک سرشت (علیهم السلام) است. (8)
و علی بن ابراهیم [در تفسیر آیه‌ی شریفِ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ …، نساء/ آیه 69] گوید:
[مقصود آیه] رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) است. (9)
انس بن مالک:
روزی نماز صبحگاهان را با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برگزار نمودیم [پس از نماز] حضرت روی [مبارک] خویش را به طرف ما گرداند، گفتم یا رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)! آیا آیه‌ی (فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا)، (10) را برایمان تفسیر نمی‌کنید؟ حضرت پاسخ فرمود: [منظور از] «النبیین» منم «الصدیقین» برادرم علی (علیه السلام)، «الشهداء» عمویم حمزه، «و الصالحون» دخت [گرامیم] فاطمه و فرزندانش [امام حسین (علیه السلام) و امام حسن (علیه السلام)] است. (11)
مولا اباصالح المهدی (علیه السلام) فریادرس واماندگان و دادگر مظلومان و بیچارگان است. او فخر شیعه، فخر انسانیت، بلکه فخر انبیا و اوصیا (علیه السلام) است. چون خورشید درخشان و فروزان، هیچ گونه ابهام و تاریکی در او نتوان یافت نمود، چونان آبی زلال و شفاف، پاک و پیراسته، نه مکدر گردد و نه آالوده شود. در یوسف زهرا (علیه السلام) جز پسندیدگی و شایستگی نبینی. از طینت و خوی پاکش عطر پاکی و شایستگی برنخیزد و در قلب و نهان با صفایش جز از صدق و صفا خبری نگیری.
قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) از دودمان اصحاب کساست که آیه‌ی تطهیر در شأن و منزلت آن‌ها وارد شده است. در زیارت جامعه‌ی کبیره چنین گواهی می‌دهیم: [ای خاندان نبوت، ‌ای مهدی!] «عصکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن و طهرکم من الدنس و أذهب عنکم الرجس و طهّرکم تطهیرا»؛
ایزد منان شما را از لغزش‌ها نگاه داشت و در برابر فتنه‌ها امنیت داد. او شما را از آلودگی پاک کرد و پلیدی‌ها را از شما دور نمود و شما را پاکیزه و آراسته گرداند.
در صبحگاهان عید و آدینه‌ها بر خاک هجران و غم نشسته، و آن حضرت را با یاد خاندان نجیب و خوش سیرتش صدا می زنیم: «یابن النجباء الأکرمین، یابن الهداه المهدیین، یابن الخیره المهذبین، یابن الغطارفه الأنجبین، یابن الأطائب المطهرین، یابن الخضارمه المنتجبین»؛
ای زاده‌ی برترین نجبیان گرامی!، ‌ای زاده‌ی هدایت گران و ره یافتگاه!،‌ ای زاده‌ی برگزیدگان از پاکان!، ‌ای زاده‌ی مهتران و شریف‌ترین خلایق!، ‌ای زاده‌ی نیک‌ترین پاکیزگان! (12)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: فرزند و جانشین شایستگان- خلف صالح- فرزندم مهدی است، نام- اصلی- او م ح م د و کنیه‌اش ابوالقاسم است و در آخر الزمان ظهور نماید. (13)
امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه‌ی شریف (وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ) (14)؛ فرمود:
[منظور آیه حضرت] قائم (علیه السلام) و اصحاب و یاران اوست. (15)
شیخ کمال الدین: نام و نشان حضرت حجه بن الحسن (علیه السلام) را این طور می شناساند، [آقا، حضرت] حجه، زاده‌ی [امام] حسن (علیه السلام) است، کنیه‌اش ابوالقاسم و لقب او حجه و خلف صالح است. (16)
حضرت مهدی (علیه السلام) پاک و زاده‌ی پاکان است، صالح و از تبار صالحان و پارسایان است، نیکوکار و فرزند نیکان و نیکی کنندگان است و القاب آن حضرت چون صالح، خلف صالح و اباصالح (17) خبر از چنین صفاتی در وجود اقدسش می‌دهد.

پی‌نوشت‌ها:

1- کهف، آیه‌ی 88: «و اما کسی که ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد پاداشی نیکوتر خواهد داشت.»
2- نحل، آیه‌ی 97: «هر کس کار شایسته‌ای انجام دهد خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌داریم.»
3- انعام، آیه‌ی 85: «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس همه از صالحان بودند.»
4- عنکبوت، آیه‌ی 9: «و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، آن‌ها را در زمره‌ی صالحان وارد خواهیم کرد.»
5- انبیا، آیه‌ی 105: «بندگان شایسته‌ام وارث [حکومت] زمین خواهند شد.»
6- بحارالأنوار، ج24، ص 358، ح78، کتاب الامامه، باب 67، جوامع تأویل ما نزل فیهم.
7- بقره، آیه‌ی 130: «ما او را در این جهان برگزیدیم و او در آخرت از صالحان است.»
8- تفسیر برهان، ج1، ص 156، ذیل آیه.
9- همان، ص 392، ذیل آیه، ح10.
10- نساء، آیه‌ی 69: «هم نشین کسانی خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آن‌ها رفیقان خوبی هستند.»
11- بحار الأنوار، ج24، ص 26، ح2، کتاب الامامه، باب 26، ان ولایتهم صدق و انهم الصادقون.
12- مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
13- بحارالأنوار، ج51، ص 24، ح37، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 1.
14- انبیا، آیه‌ی 105: «در زبور بعد از ذکر نوشتیم بندگان شایسته‌ام وارث زمین خواهند شد.»
15- تفسیر برهان، ج3، ص 75، ح6، ذیل آیه.
16- بحارالأنوار، ح35، همان.
17- نجم ثاقب، باب 2، ص 60 و 71 و 80، لقب شماره‌ی 15 و 50 و 78؛ العبقری الحسان، ج1، باب بیان اسامی و القاب، ص 23 و 32 و 42.
منبع مقاله :
عربان، رسول؛ (1386)، ترسیم آفتاب، قم: نشر خُلُق، چاپ دوم