جهت توفیق نماز شب خواندن و لذت بردن از آن چه باید کرد؟

از آنجا که نماز شب سکوی پرش به سوی کمالات و ارزشهاست و تهجد سیره انبیاء ـ علیهم السلام ـ ، حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ و علماء سرافراز مکتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بوده و به جهت آنکه نماز شب یاریگر خوبی برای انسان در مشکلات خواهد بود. توفیق یافتن بر این امر مهم شرایط، مراتب و احکامی دارد که خدمت شما عرض می گردد، باشد که توفیق بهره مندی از این اکسیر نایاب برای همه اهل ایمان فراهم گردد.

راه های عملی:
1. دانستن فضیلت نماز شب:
از آنجا که دانستن ارزش و اهمیت هر کاری در گرایش و انجام آن عمل نقش بسزایی دارد، در این بخش به چند آیه و روایت که در این زمینه رسیده است اشاره می کنیم:
«و من اللیل فتهجد به نافله لک عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا»[1] «و پاسی از شب را زنده بدار تا برای تو به منزله‌ نافله ای باشد؛ امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برانگیزد.»
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «ما زال جبرئیل… یوصینی بقیام اللیل حتی ظننت ان خیار امتی لن یناموا»
جبرئیل پیوسته… مرا به شب زنده داری سفارش می کرد، تا جایی که گمان بردم بهترین افراد امت من شبها را هرگز نخواهد خوابید.[2] امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: «لا تدع قیام اللیل، فان المغبون من غبن قیام اللیل »
«شب زنده داری را فرومگذارید، زیرا بازنده کسی است که شب زنده داری را ببازد.»
و روایات متعدد دیگری که از ائمه‌ اطهار ـ علیهم السلام ـ در باب فضیلت نماز شب و تهجد وارد شده است، از جمله آنکه نماز شب شرف مؤمن ،و باعث صحت بدن، نورانی شدن صورت ، کفاره گناهان روز و برطرف کننده وحشت قبربوده ،روزی را به سوی آدمی می کشاند. موجب شرافت و بزرگواری و ادای قرض است و قساوت را از قلب می برد و چشم را جلا می دهد و آثار و برکات دنیوی و اخروی بسیاری برای انسان دارد. پس از آنکه این مقدار از ثمرات و برکات مادی و معنوی که حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ برای نماز شب برشمرده اند. خود عاملی خواهد بود برای تحریک و تشویق انسان ها برای انجام این سنت الهی که دانستن این برکات و ثمرات خود عاملی خواهد بود برای مصمم شدن در انجام این عمل محبوب و پسندیده.
2. شناخت عوامل محروم شدن از نماز شب:
شناخت عوامل محرومیت از نماز شب به ما کمک می کند که با ترک این اعمال توفیق بر انجام دادن نماز شب پیدا نمائیم. در روایات علت محروم شدن از نماز شب را گناه ذکر کرده اند:
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «لرجل قال له: انی حرمت الصلاه باللیل : انت رجل قد قیدتک ذنبوک.»[3] به مردی که عرض کرد: من از نماز شب محروم شده ام: تو مردی هستی که گناهانت تو را به بند کشیده است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «ان الرجل لیکذب الکذبه فیحرم بها صلاه اللیل. »[4] آدمی، دروغ می گوید و به سبب آن از نماز شب محروم می شود.
از این روایت که امام صادق ـ علیه السلام ـ یکی از گناهان کبیره که دروغ باشد را باعث محرومیت از نماز شب برشمردند و از روایت قبلی که امام علی ـ علیه السلام ـ مطلق گناه را باعث محرومیت از نماز شب دانستند به خوبی در می یابیم که انجام دادن گناهان به طور کلی باعث سلب توفیق انسان از انجام دادن این سنت الهی است.
پس می توان نتیجه گرفت که انجام دادن اعمالی مثل دروغ گفتن، غیبت کردن، خوردن مال حرام و شبهه ناک استفاده کردن از بیت المال و درس نخواندن، شنیدن موسیقی های غنایی و مطرب، بی توجهی به مسائل طهارت و نجاست….. از جمله مواردی است که ممکن است انسان در طول روز مبتلا باشد و این کارها باعث محرومیت او از نماز شب گردد.
نکته: جوینده‌ راه رستگاری و عاشق سیر و سلوک و شب زنده داری باید در طول روز بر اعمال و افعال خود «مراقبت» و دقت لازم را داشته که مبادا خدای ناکرده در شب از این فیض الهی محروم گردد.
3. آگاهی از علل و اسباب توفیق انجام دادن نماز شب:

توسل به ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ :
از آنجا که ما شیعیان معتقدیم که واسطه های رسیدن فیوضات به انسان ها ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ بخصوص حضرت مهدی (عج) هستند و تمامی انسان ها به واسطه این انوار شریفه روزی می خورند و روزی ها هم اعم از روزی مادی و معنوی هستند و از اهم رزائق معنوی توفیق خواندن نماز شب است.
پس: توسل به این انوار طیبه در موفق شدن و رسیدن به قرب الهی و انجام دادن فرائض و سنن نقش بسزایی خواهد داشت. و بر پوینده این طریق لازم است که در صدد توسل و تقرب برآید تا به نیت خود نائل گردد.
نیت: خالص کردن عمل برای خداوند متعال که نقادی بصیر است در توفیق پیدا کردن انسان حائز اهمیت می باشد.
قرآن کریم می فرماید: «ان ناشئه اللیل هی اشد وطئا و اقوم قیلا» [5].
البته نماز شب (و دعا و ناله سحر) بهترین شاهد اخلاص (و صفای) قلب و دعوی صدق ایمان است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ در ذیل این آیه می فرماید: (من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 472، ح 1364).
ناشئه در این آیه همان قیام انسان در شب است که از روی اخلاص و فقط برای خدا باشد نه برای غیر خدا.

پرهیز از افراط و تفریط:
علماء اخلاق در رابطه با نفس دو حالت را ترسیم کرده اند:
الف) حالت اقبال.
ب) حالت ادبار.
در بعضی اوقات و ایام نفس انسان حالت اقبال و توجه به مسائل عبادی و معنوی دارد و یا به عبارت دیگر در این ایام نفس حالت پذیرش نسبت به انجام دادن فرائض و نوافل دارد، که این امر یک حقیقت درونی است که هر شخص به خوبی آنرا درک می کند. پس در این ایام علاوه بر انجام دادن فرائض انسان باید فرصت را مغتنم شمرده و در انجام دادن اعمال مستحبی از جمله خواندن نمازهای مستحبی، خواندن ادعیه وارده و زیارات معصومین ـ علیهم السلام ـ تمام تلاش و کوشش خود را بکار برد.
و در حالت ادبار که شخص تمایلش نسبت به انجام دادن اعمال عبادی کم است به امتثال افعال و اعمال واجب اکتفاء کند. و به این ترتیب آهسته آهسته نفس خود را آرام کرده و مقدمات بیشتر انجام دادن مستحبات از جمله نماز شب را فراهم آورد. بدین صورت که در اوائل امر مدت کمی قبل از اذان صبح بیدار شده و «تعداد کمی» از رکعات نماز شب را بجا آورد و به ترتیب و با مرور زمان این عمل را افزایش دهد.
این کار تقریباً شبیه به کار افراد وزنه برداراست که اول از وزنه های کم شروع نموده و با تمرین های فراوان و ممارست میزان کارایی خود را افزایش می دهند.

عوامل دیگر:
1. مقدمات خوابیدن:
انسان برای اینکه بتواند قبل از طلوع فجر بیدار شود باید برنامه ریزی خاصی در رابطه با وقت خوابیدن و میزان فعالیت روزانه خود داشته باشد. مثل اینکه در روز از انجام دادن فعالیت های بدنی سخت و ورزشهای سنگین خودداری کند تا شب راحت تر بخوابد و در نتیجه برای بیدار شدن هم راحت تر باشد و یا اینکه در اول شب بخوابد، تا میزان لازم خواب بدن تا ساعات طلوع فجر تکمیل شده باشد؛ که در بیدار شدن مبتلا به کسالت و سختی نگردد.
2. خواندن ادعیه وارده در هنگام خواب.
3. با طهارت بودن: مثلاً وضوء بگیرد و یا حداقل تیمم کند.
4. رو به قبله خوابیدن.
5. بر روی شکم نخوابیدن.
6. مراقبه و محاسبه اعمال روز گذشته.
7. تصمیم جدی و عزم راسخ داشتن برای بیدار شدن.
8. مقدمات نماز شب را آماده کردن: مثلاً سجاده.
9. خواندن آیاتی از قرآن بخصوص آیه آخر سوره‌ کهف.
10. با شکم پر نخوابیدن.
11. در اول شب غذا خوردن و مقداری پیاده روی کردن بعد از شام.
12. غذاهای سبک خوردن.
13. استفاده از ساعت زنگ دار یا خوابیدن در محلی که افرادی برای نماز شب بیدار می شوند.
14. خوابیدن در مکانهایی که خیلی گرم یا سرد نباشند.
15. استفاده از نوارهای مناجات در سحر برای بالارفتن کیفیت روحی.
16. خواندن نماز شب در حرم مطهر ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ ،‌امام زادگان، مساجد و… .
17. نذر کردن برای اینکه انگیزه انسان برای بیدار شدن بالا برود. مثل اینکه شهید رجایی (ره) نذر کرده بودند که اگر نمازشان را اول وقت نخوانند یک روز روزه بگیرند. البته بهتر است نذر کردن به صورت مقطعی باشد: مثلاً در اوایل امر نذر کنند اگر امشب برای نماز شب بیدار نشوم فردا ……… را انجام دهم.
18. خواندن نماز شب قبل از خوابیدن و یا حداقل تعدادی از رکعات قبل از خواب.
19. قضا کردن رکعات و یا کل نماز شب بعد از نماز صبح.

نکته پایانی:
برای اینکه از نماز شب بیشتر لذت ببرید، در مورد فوائدی که از سوی خداوند وعده داده شده که در پرتو خواندن نماز شب به ما می رسد بیشتر تفکر کنید و باور کنید که اگر با آداب آن خوانده شود آن فوائد به انسان می رسد؛ چون در وعده الهی تخلفی صورت نمی گیرد. دیگر این که در حالات و روحیات افرادی که اهل نماز شب بودند و هستند دقت کنید. آرامش، متانت آنها به شما دلگرمی می دهند و شما را به تکاپو در می آورد تا به این درجه رسید و آخرین نکته و دقیق ترین نکته اینکه ، درباره جایگاه بندگی بیشتر توجه کنید و درباره صفات خداوند مطالعه کنید و به آیات الهی و نشانه هایش با نظر تأمل کنید که «برگ درختان سبز در نظر هوشیار هر ورقش دفتری است معرفت کردگار.»

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مرحوم آقا ملکی تبریزی (ره) . میرزا جواد . اسرار الصلاه .
2. عزیزی . عباس . 420 داستان از نماز و عبادت امام خمینی (ره) . قم . ناحیه 2 . نمایندگی انتشارات تربیت .
3. مرحوم شیخ حر عاملی (ره) . وسایل ، کتاب الصلاه .
4. نماز شب راه تقرب الی الله . مرکز مشاوره حوزه علمیه قم .

پی نوشت ها:
[1]. اسراء/79 .
[2] . منتخب میزان الحکمه . ج 2 . ص 596 . ح 3657 . به نقل از امالی شیخ صدوق (ره) . ج1 . ص349 . قم . نشر دارالحدیث .
[3] . منتخب میزان الحکمه . ج2 . ص596 .‌ ح3667 ‌. ترجمه : شیخی . حمید رضا . قم . دارالحدیث . چاپ اول .
[4] . همان . ج 2 . ص 596 . ح 3668 .
[5]. مزمل/6 .