آیا امر به معروف و نهی از منکر در کارهای حرام و واجب است، یا این‌که در کارهای مستحب و مکروه هم تحقق پیدا می کند؟

پاسخ

همان گونه که می دانید امر به معروف و نهی از منکر، یکی از ویژگیهای بارز مؤمنان است و جزو فروع دین ما می باشد. بنابراین باید از منظر فقهی و غیره به آن نگریست و گفت:
نگاه فقهی: چنانچه معروفی که ترک شده، واجب باشد، امر کردن به آن واجب و اگر آن معروف، مستحب باشد، امر به آن مستحب خواهد بود. و منکر اگر حرام باشد، نهی از آن واجب و اگر مکروه باشد، نهی از آن مستحب خواهد بود. هر یک از امر به معروف و نهی از منکر، به واجب و مستحب تقسیم می شوند. آنچه که از نظر شرع یا عقل، واجب باشد، امر به آن واجب است و آنچه که از نظر عقل زشت و قبیح و حرام شرعی است، نهی از آن واجب است و آنچه که مستحب است، امر به آن مستحب است و آنچه که مکروه است، نهی از آن مستحب است.[1] معروف در لغت، دارای معانی مختلفی از جمله، نیکی و طاعت خداست و منکر نیز دارای معانی متعددی است؛ از جمله زشتی و پلیدی و در اصطلاح، انجام هر یک از دستورهای دینی، از واجب و مستحب را معروف و انجام هر یک از محرمات و مکروهات را منکر گویند.
معروف اسمی است که برای هر عملی که خوبی آن، از نظر عقل و شرع مسلم باشد، به کار می رود.[2] به عبارت دیگر، هر قولی و عملی که مطابق عقل یا فطرت سلیم باشد و شریعت آن را تصدیق کند، معروف می باشد.[3] [4] در مقابل، «منکر» چیز زشتی است که دین، آن را به حرام تعبیر می کند؛[5] یا چیز زشتی است که عقول صحیح، آن را قبیح می دانند؛[6] یا هر چیزی که شرع آن را زشت دانسته و حرام نماید منکر می باشد.[7]

اقسام معروف و منکر:[8] 1. معروف شرعی: آنهایی هستند که از سوی شارع مقدس بیان گشته اند.
2. عرفی: آنهایی هستند که از سوی شارع بیان نشده اند، اما از نظر عرف عمل به آن خوب است و به محاسن اخلاقی یا معروف اند.
اعمالی هم وجود دارند که نه معروف اند و نه منکرند. بلکه منکر آفرین اند: مثلاً تجمل گرایی طرز پوشش و نوع لباس اگر تبدیل به مدگرایی شود.
باید توجه داشت که شناخت مصداقهای «معروف» و «منکر»، بویژه واجب و مستحب یا حرام و مکروه بودن آنها، انسان را از اصرار و برخوردهای غیرضروری در امر به مستحبات و نهی از مکروهات و همچنین از کم رنگ برخورد کردن با ترک واجبات و انجام محرمات، حفظ می کند. و هر کدام از اینها را از جهتهایی می توان دسته بندی کرد:
معروف، یا واجب است یا مستحب و هر یک از آن ها خود به سه قسم، اعتقادی، فقهی و اخلاقی تقسیم می شوند.
منکر نیز هم چنین تقسیماتی دارد.
مثال معروف واجب اعتقادی: شناخت خداوند وایمان به او و صفاتش: توحید، عدل، علم، … .
اعتقاد به اینکه عبادت او واجب است.
اعتقاد به اینکه او تنها مؤثر حقیقی در امور است.
اعتقاد به وحی، پیامبران، ایمان به حقانیت امیرالمؤمنین و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ .
این تقسیم بندی[9] با مثال‌های متنوع را می توانید در کتاب «تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر» مطالعه فرمایید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (ره)، مؤسسه امام خمینی، ص 240-155.
2. پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر، محمداسحاق مسعودی، نشر سازمان تبلیغات، چاپ اول، 1374.
3. امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی، منکرها و معروف‌ها در قرآن، نشر مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ هشتم، 77.
4. بایدها و نبایدها، محمد بهشتی، بحث نسبی بودن خوبی و بدی.
5. تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، اکبری، محمدرضا، انتشارات پیام عترت.

پی نوشت ها:
[1] . موسوی خمینی، سید روح الله، تحریرالوسیله، قم، اسماعیلیان، 1409 هـ ق، ج 1، ص 462.
[2] . مفردات راغب، ماده عرف، ماده نکر.
[3] . قاموس قرآن، ماده عرف.
[4] . مجمع البحرین، ماده عرف، ماده نکر.
[5] . همان.
[6] . مفردات راغب، همان.
[7] . مجمع البحرین، همان.
[8] . شیوه های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، تهیه و تدوین دادسرای مبارزه با مواد مخدر و منکرات، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1369، ص 99.
[9] . اکبری، محمدرضا، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، انتشارات پیام عترت، ص 30.