در موارد امر به معروف و نهی از منکر تا چه اندازه طبق وظایف انسانی می‎توان دخالت کرد؟

در موارد امر به معروف و نهی از منکر تا چه اندازه طبق وظایف انسانی می‎توان دخالت کرد؟

در موارد امر به معروف و نهی از منکر تا چه اندازه طبق وظایف انسانی می‎توان دخالت کرد؟

پاسخ

قبل از پرداختن به پاسخ اصلی سئوال شما، لازم است به چند نکته اشاره کنم:
1. در مکتب اسلام، علاوه بر برنامه‎ها و دستورات فردی، قوانین و احکامی وجود دارد که به بُعد اجتماعی مربوط می‎شود و نشان می‎دهد که مکتب اسلام تنها برای خودسازی فردی نیست بلکه صلاح و اصلاح جامعه را هم در نظر دارد. یکی از احکام اجتماعی اسلام، امر به معروف و نهی از منکر می‎باشد.
2. تا زمانی که یک قانون و برنامه، اجرا نشود و از مرحله سخن و نوشته، به مرحله عمل نرسد، سود چندانی ندارد، هرچند بهترین قانون باشد. اسلام که بهترین برنامه سعادت‎بخش را برای زندگی فردی و اجتماعی بشر دارد، برای اجرای آن سه عامل را پیش بینی کرده است:
الف: نیروی باطنی تقوا و ایمان؛
ب: نیروی اجرایی حکومتی؛
ج: نظارت عمومی مردم؛
مردم در جامعه اسلامی وظیفه دارند که در قدم اول، خود به وظایف دینی‎شان عمل نمایند و خودسازی را سرلوحه زندگی خود قرار دهند و از سوی دیگر وظیفه دارند که دیگران را نیز به خوبی‎ها تشویق کنند و از بدیها بازدارند نام این نظارت و کنترل مردمی، امر به معروف و نهی از منکر است. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر یک واجب عبادی و وظیفه شرعی است، خداوند در قرآن می‎فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»[1]باید برخی از شما مسلمانان، مردم را به خیر و صلاح دعوت کنند و آنها را به کارهای شایسته فراخوانده از اعمال زشت و ناپسند بازشان دارد، این افراد به رستگاری خواهند رسید.
در روایات نیز به اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر تصریح شده است.[2] در اصل ضرورت امر به معروف و نهی از منکر جای شکی نیست، اما اینکه تا چه اندازه می‎توان در امر به معروف و نهی از منکر اقدام کرد به شرایط و موقعیت‎های مختلف بستگی دارد که اصول کلی آن در شرایط امر به معروف و نهی از منکر آمده است. آنچه مسلم است این است که نیروی اجرایی دولت یا ستاد امر به معروف و نهی از منکر اختیارات بیشتری در این خصوص دارند، بلکه قانوناً وظیفه دارند که واجب الهی امر به معروف و نهی ازمنکر را انجام دهند.
امّا دیگر افراد جامعه بر اساس مسئولیت شرعی خود می‎توانند دیگران را به اعمال نیک فراخوانده و از کارهای زشت و ناپسند بازدارند.[3] اختیارات و وظیفه اعضای جامعه اسلامی در حدّی است که دعوت آنها باعث ضرری برای آنها نشده و نظم جامعه را بهم نزند. و عملی خلاف قانون انجام نشود.

شرایط امر به معروف و نهی از منکر[4] 1. شناخت «معروف» و «منکر»؛ کسی که می‎خواهد دیگران را امر به معروف و نهی از منکر کند، باید بداند که «معروف» چیست و «منکر» کدام است.
2. احتمال اثر؛ امر به معروف و نهی از منکر در صورتی واجب است که فرد احتمال بدهد در طرف تأثیر دارد، اگر یقین یا اطمینان داشته باشیم که گفتن یا اقدام عملی ما بی‎اثر است، واجب نیست. البته ممکن است با گفتن یک نفر و یکبار تأثیر نکند، ولی تکرار آن مؤثر باشد، که در اینجا باید اقدام کرد، یا اگر تذکر فردی بی‎اثر باشد، ولی گفتن و اقدام جمعی موثر است، باید تذکر گروهی داد.
3. ایمنی از ضرر؛ طبق وظایف اسلامی، تا حدّی می‎توانیم در کار دیگران دخالت کنیم یا آنها را امر به معروف و نهی از منکر نماییم که ضرر یا خطری متوجه مال و جان ما یا خانواده و دیگران نشود. همچنین انجام آن، مفاسد بزرگتری را بدنبال نداشته باشد، مانند بی‎نظمی در جامعه، اغتشاش و… که در آن صورت باید دست نگه داشت. البته می‎توانیم مسئولان و نیروهای امنیتی را در جریان قرار دهیم تا به صورت قانونی برخورد نمایند.
البته گاهی اوقات، واجبات و محرّماتی که می‎‎خواهیم به آنها امر یا از آنها نهی کنیم، به حدّی مهم و اساسی است که در راه آن باید هر خطر و ضرری را تحمل کرد و حتی گاهی باید در این راه جان داد. آنگونه که امام حسین ـ علیه السّلام ـ بر ضد حکومت یزید قیام کرد.
حفظ جان دیگران، حفظ آبروی مسلمانان، تلاش برای پیاده شدن احکام خدا، مقابله با تعدّی دشمنان، مقابله با بدعت‎گذاران در دین و مروّجان فساد اخلاقی از اموری است که در راه آنها باید خطر و ضرر را هم تحمّل کرد، چون اینها مهم‎تر از زیان‎هایی است که به شخص ما می‎رسد. بنابراین شما می‎توانید از باب امر به معروف و نهی از منکر با تمامی کسانی که ارزشهای اسلامی را زیر پاگذاشته و فحشا و فساد را در جامعه ترویج می‎کنند، برخورد جدّی و قانونی نمایید. حضرت امام (ره) در توضیح المسایل می‎فرماید: اگرمعروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد می‎دهد، مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه، باید ملاحظه اهمیت شود و مجرّد ضرر، موجب واجب نبودن نمی‎شود».[5]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جمعی از نویسندگان . نظارت صالحان . معاونت پژوهشی اداره کل آموزش و پرورش . چاپ اول . 1371 .
2. دادسرای انقلاب اسلامی . شیوه‎های صحیح امر به معروف و نهی ازمنکر . سازمان تبلیغات اسلامی . چاپ اول . 1369 .
3. رضا . ناظمیان . امر به معروف و نهی از منکر . سازمان تبلیغات اسلامی . چاپ اول . 1370 .

پی نوشت ها:
[1] . آل عمران/104 .
[2] . برای مطالعه بیشتر رک: محمدی ری شهری . میزان الحکمه . ج 6 . ص 238 ـ 283 . مکتب الاعلام الاسلامی . 1370 .
[3] . رک : جمعی از نویسندگان . نظارت صالحان . معاونت پژوهشی اداره کل آموزش و پرورش . چاپ اول . 1371 .
[4] . برای مطالعه بیشتر رک : محدثی . جواد . راه رشد . ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر . چاپ اول . 1376 .
[5] . رک : امام خمینی (ره) . توضیح المسائل . مسأله 2794 .

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید