صحیفه سجادیه این صحیفه نورانی بی نظیر و سرشار از معنویت، بدون انس و ارتباط و اهتمام به ایجاد معرفت نسبت به آن ،هرگز نمی توان آنرا شناختض¼ ض¼ بزرگان و اندیشمندان، عبارات زیبا و پرمحتوایی در وصف صحیفه سجادیه بیان نموده اند (که گرچه بیانگر کل عظمت آن نمی تواند باشد) به برخی از آنها اشاره می شود:
1- بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) در وصیتنامه الهی سیاسی خود فرموده‌اند:
ما مفتخریم که ادعیه حیات‌بخش که او را قرآن صاعد می‌خوانند، از ائمه معصومین ما است. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی ـ علیهم السّلام ـ و صحیفه سجادیه این زبور آل محمد و صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی، به زهرای مرضیه است؛ از ماست.
2- مرحوم فیض الاسلام(ره) درباره آن گفته است: این کتاب را هر کس از روی اخلاص و با نیت پاک بخواند و در فهم معانی آن اندیشه نماید، بی‌درنگ نور الهی در دل او تابیده و متوجه خداوند متعال گشته و به راه سعادت و نیک‌بختی دنیا و آخرت قدم می‌گذارد.[1]
3- علامه شهید مرتضی مطهری(ره) گفته است: یکی از آن گنجینه‌های بزرگی که در دنیای شیعه وجود دارد این دعاهاست. به خدا قسم گنجینه‌ای است از معرفت. اگر ما هیچ دلیل دیگری نداشتیم غیر از دعاهایی که داریم، از زین العابدین ـ علیه السّلام ـ صحیفه سجادیه یا دعاهای غیرصحیفه سجادیه، مانند دعای ابوحمزه ثمالی از علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ نداشتیم و اسلام در چهارده قرن چیز دیگری نداشت، جز همین که توسط شاگردهای اسلام چنین اثری ظاهر شده کافی است، آن قدر این‌ها اوج و رفعت دارد که اصلاً اعجاز جز این چیزی نیست.[2]
4- مقام عظمای ولایت حضرت آیت الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای مدظله‌العالی ضمن بحث ارزنده و ابتکاری که سالها قبل تحت عنوان «پژوهشی در زندگی امام سجاد ـ علیه السلام ـ داشته‌اند، پیرامون کتاب شریف صحیفه سجادیه می‌فرمایند: «آری، یک کتاب صحیفه سجادیه از اول تا آخر پر از انگیزه‌های شریف برای انسان‌هاست که اگر انسان به آنها توجه کند واقعاً همین صحیفه‌سجادیه کافیست که یک جامعه را توجه دهد و اصلاح و بیدار کند…»[3] مقام معظم رهبری در جای دیگری از همان بحث پیشنهاد ارزنده‌ای فرموده‌اند که الهام‌بخش ولایتمداران دانشمند می‌باشد: «شایسته است، کسانی روی کتاب شریف صحیفه سجادیه کار کنند».[4]
5- علامه حسن زاده آملی با طرح پیشنهادی می‌گوید: امید آن که در حوزه‌های علمیه مصحف ادعیه و اذکار که از ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ صادر شده‌اند و بیانگر مقامات و مدارج و معارج انسانند جزء متون کتب درسی قرار گیرند، و در محضر کسانی که زبان فهم و اهل دعا و سیر و سلوکند و راه رفته و راه نمایند درس خوانده شوند، در نظر این کمترین، انجیل اهل بیت و زبور آل محمد (صحیفه کامله سجادیه) در عداد کتب درسی درآیند که نقش خوبی در احیاء معارف اصیل اسلامی است، البته فهم و تعلیم و تعلّم آنها بدون معرفت به علوم ادبی و معارف نقلی و عقلی و عرفانی صورت‌پذیر نیست.[5]
6- در سال 1353 هـ . ق مرجع فقید شیعه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره) نسخه‌ای از کتاب شریفه صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به «قاهره» فرستاد. وی در پاسخ چنین نگاشت: نامه گرامی مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه سجادیه از کلمات امام زاهد اسلام، علی زین العابدین، ابن امام حسین شهید، ریحانه مصطفی رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود.
حقا که این از بدبختی است ما (اهل سنت) تاکنون به این اثر گرانبهای جاوید از میراثهای نبوت و اهل بیت دست نیافته‌ایم.
من هرچه در آن مطالعه و دقت می‌کنم می‌بینم که آن بالاتر از کلام مخلوق و دون کلام خالق است، راستی چه کتاب کریمی است!
سپس علامه طنطاوی جوهری از مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی رضوان الله تعالی علیه سؤال می‌نماید که آیا کسی از علمای اسلام آن را شرح کرده؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
مرجع فقید شیعه در پاسخ سؤال نامبرده شارحین را که می‌شناخته نام می‌برد و کتاب ریاض السالکین را جهت ایشان ارسال می‌فرمایند. معظم له در جواب می‌نویسد که آماده‌ای برای این صحیفه گرامی شرحی بنویسی و پیرامون کتاب «ریاض السالکین» نیز چنین اظهار نظر می‌کند که در باب خود از کتب بی‌نظیر بود.[6]
7- خطیب گرانقدر مرحوم محمدتقی فلسفی(ره) در مقدمه شرح دعای مکارم الاخلاق که یکی از لطیف‌ترین دعاهای صحیفه سجادیه است می‌گوید:
«دعای شریف مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه، حاوی تعالیمی مهم و درس‌های آموزنده و انسان‌ساز است و به هر نسبت که افراد علاقه‌مند و با ایمان در مضامین آن دقت کنند و محتوای آن را به نیکی فراگیرند و دستورهایش را عملا به کار بندند، به همان نسبت از سعادت واقعی و کمال راستین برخوردار می‌گردند و به مکارم اخلاق و سجایای انسانی متخلق می‌شوند.»[7]
8- آیت الله جعفر سبحانی در بخشی از مطلبی که پیرامون این کتاب شریف تحت عنوان «صحیفه سجادیه یا مکتب عالی تربیت» نگاشته‌اند، چنین می‌فرمایند: صحیفه سجادیه دعایهای پیشوی عارفان، سرور ساجدان، زیور نیایشگران و چهارمین پیشوای شیعیان جهان حضرت زین العابدین ـ علیه السلام ـ است. که به تقاضای شرایط حکم بر جامعه آن روز، از طریق دعا و نیایش توانسته است، جوهر عرفان و توحید را در قالب دعا ریخته و وظایف مسلمانان را در شدیدترین شرایط روشن سازد.
آن شیفته دعا و نیایش، از طریق دعا به ما می‌آموزد که چگونه با خدا راز و نیاز کنیم و چگونه او را تنزیه بنمائیم و چگونه درهای توبه را به روی خود بگشائیم و با جامعه به چه نحوی رفتار نماییم و راه نیکی به پدر و مادر و فرزندان و دوستان و همسایگان چیست؟ و سلوک انسان وارسته چگونه باید باشد؟
این کتاب به راستی یک مدرسه الهی است که همه نوع آموزشهای اخلاقی، اجتماعی و سیاسی در آن هست و به یک معنا مکتب نمونه تربیت است که سید ساجدان با الهام از نیاکان و الهام الهی آن را پی‌ریزی کرده است.[8]
9- آیت الله محمدعلی گرامی پیرامون کتاب صحیفه سجادیه چنین نگاشته‌اند: صحیفه سجادیه واقعا یک صحیفه نور است که انسان را از ظلمات طبیعت و نفس نجات می‌بخشد و صلای رحیل از جایگاه خاکیان برای پرکشیدن به رفیق اعلی به گوش جان می‌خواند. دعا هست و فقط دعا نیست، دعا بسیار مهم است و از مهمترین راهیان وصل به کمال مطلق است و صحیفه از بهترین کتب ادعیه است…
مرحوم آقای طالقانی هم هنگامی که باهم در اطاق زندان اوین در سال 54 ـ 55 بودیم، از برخی علمای مصر و اردن محرومیت کتابهای خودشان را با کمال تأسف نقل می‌نمود… .
آری صحیفه سجادیه مجموعه دعاهای بسیار نفیس فقط دعا نیست، سیاست است، تربیت است و روانکاوی و روانشناسی است،تحقیق روحیه فردی و ملتها است، عرفان است، آرامش است، اعتماد به نفس می‌آورد، آزادی از زندان نفس می‌آورد، ارتباط گروه‌ها و اقشار مردم را گوشزد می‌کند. خدمات متقابل آنها را نسبت به هم اشاره می‌کند. هدف از آفرینش را اشاره دارد. نور تارک قافله انسانیت یعنی محمد و آل محمد ـ علیهم السلام ـ را نشان می‌دهد و آنها را شفیع می‌داند و دیگران را به نزدیک شدن به انوار می‌طلبد و خیلی مطالب اجمالی و تفصیلی که تا به دقت خوانده نشود، معلوم نمی‌شود.[9]
10- مرحوم استاد محمد مشکوه(ره): از آنجا که اثر مشکوه نبوت در مضامین این کتاب (صحیفه سجادیه) نمایان و نسیم چمن‌زار ولایت از آن وزان است، صدور آن از مقام امام معصوم قطعی است و احدی دست رد و انکار بر آن ننهاده و آوازه آن در بسیط زمین پیچیده و فروغش در بسیط زمین پیچیده و صاحبدلان بر استنساخ و مقابله و گرفتن اجازه در روایت آن همّت گماشته‌اند.[10]
11- آقای «اندره کوفسکی» دانشمند مسیحی از لهستان که کتاب صحیفه سجادیه از مرکز فوق برای وی ارسال شده، طی نامه‌ای به این مرکز می‌نویسد: من در حال حاضر مشغول مطالعه ترجمه انگلیسی «صحیفه سجادیه» هستم که قبل از این برایم ارسال داشته بودید…
من عمیقاً تحت تأثیر اندیشه‌های امام مسلمانان، امام سجاد ـ علیه السلام ـ قرار گرفته‌ام، که افکار بلند و متعالی او در صفحات صحیفه سجادیه تبلور یافته است. مطالعه این اثر گرانبها و دقت در مضامین و معارف سرشار این کتاب به شدت روح مرا تحت تأثیر قرار داده و مجذوب خود ساخته است. و خدایی به من بخشیده است.[11]
12- خانم پروفسور «آنه ماری شیل» محقق و نویسنده توانای آلمانی در یکی از مصاحبه‌هایش اشاره‌ای به ادعیه اسلامی دارد و می‌گوید:
من خودم همواره دعاها، احادیث و اخبار اسلامی را از اصل عربی آن می‌خوانم. بخش کوچک از کتاب مبارک صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده‌ام. قریب هفت سال پیش، دعای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان و دعای وداع با آن ماه را وقتی مشغول ترجمه این دعا بودم، مادرم در بیمارستان بستری بود و من که به او سر می زدم، پس از آنکه او به خواب می‌رفت، در گوشه‌ای از آن اتاق به کار پاکنویس کردن ترجمه‌ها مشغول می‌شدم.
[1] . حاج سید علی نقی فیض الاسلام، مقدمه ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص 4، نشر مرکز نشر آثار فیض الاسلام، تهران، سال 1368 ش.
[2] . مطهری مرتضی، آزادی معنوی، ص 108، چ 19، سال 1378 ش.
[3] . ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 10، مهرماه 1361، صفحه 13.
[4] . همان مأخذ، ص 12.
[5] . حسن زاده آملی، رساله نورٌ علی نور، ص 11، انتشارات تشیع، سال 1371 ش.
[6] . صحیفه سجادیه، چاپ شیخ حمد آفرندی به نقل از مقدمه آیت الله مرعشی نجفی و متن نامه‌های طنطاوی که از 318 ـ 322 درج گردیده است.
[7] . محمد تقی فلسفی، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه سجادیه، ج 1، ص 1، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 1370 ش.
[8] . فرهنگ صحیفه سجادیه، منصور خاکسار، انتشارات نبوغ، قم، چاپ دوم، زمستان 1377.
[9] . فرهنگ صحیفه سجادیه، منصور خاکسار، انتشارات نبوغ، قم، چاپ دوم، زمستان 1377.
[10] . صحیفه سجادیه، چاپ شیخ محراب مرندی، مقدمه ص 10.
[11] . نگرشی کوتاه بر عملکرد 22 ساله مرکز نشر معارف اسلامی در جهان، ص 46.
@#@ اتاق مادرم دو تختی بود. در تخت دیگر خانمی بسیار فاضله بستری بود که کاتولیکی مؤمن و راسخ‌العقیده و حتی متعصب بود. وقتی فهمید من دعاهای اسلامی را ترجمه می‌کنم، دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در مکتب مقدسه خودمان کمبودی داریم که تو به ادعیه اسلامی روی آورید؟!
وقتی کتابم چاپ شد،یک نسخه برای او فرستادم. یک ماه بعد اوتلفن زد و گفت: «صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم، زیرا هر روز به جای دعا آن را می‌خوانم». بله واقعاً ترجمه ادعیه امامان معصوم مخصوصاً صحیفه سجادیه حضرت زین‌العابدین ـ علیه السلام ـ برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است.[1]
13- یکی از اساتید و محققان دانشگاه آلمان در نامه‌ای به مرکز نشر معارف اسلامی در جهان که در قم می‌باشد، نوشته است: «یکی از دوستانم که یک کاردینال مسیحی است، به مهمانی به منزل ما آمد. او کتاب صحیفه سجادیه را در کتابخانه من دید، مجذوب آن گشته و به مطالعه پرداخت. از آنجائی که مطالب عرفانی کتاب برایش تازگی داشت، آن را با اصرار زیاد از من گرفت…[2]
14- کتابخانه واتیکان نیز وقتی نسخه انگلیسی صحیفه سجادیه را دریافت کرده بود، نامه تشکرآمیزی ارسال داشته (به مرکز نشر معارف اسلامی در جهان) و در آن می‌نویسد: این کتاب حاوی مضامین عالی عرفانی است، لذا آن را در بهترین جایگاه کتابخانه جهت استفاده محققان قرار داده‌ایم.[3]
امید است خداوند متعال توفیق بهره مندی هر چه بیشتر از این صحیفه الهی و نورانی را عنایت فرماید.
[1] . ماهنامه پیام زن، فروردین 1381، ص 32، مقاله بانوی شرق شناس ترجمه محبوبه پلنگی.
[2] . نگرشی کوتاه بر عملکرد 22 ساله مرگز نشر معارف اسلامی در جهان، چاپ اول، مرداد ماه 1377، ناشر مرکز نشر معارف اسلامی در جهان.
[3] . نگرشی کوتاه بر عملکرد 22 ساله مرکز نشر معارف اسلامی در جهان، ص 13.
حسن منتظری-مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه
