مشکلات اجتماعی، گستره وسیعی دارد، لذا نمیتوان ازدواج موقّت را تنها راه حلّ مشکلات اجتماعی دانست. آری بخشی از مشکلات اجتماعی را میتوان از طریق ازدواج موقت حلّ نمود. امّا اینکه ازدواج موقت چگونه میتواند پارهای از مشکلات اجتماعی را حل کند و آیا در شرایط فعلی میتوان از این نظریه بدون ارائه یک طرح جامع و کاربردی طرفداری کرد و ترویج نمود، و دیگر اینکه آیا راه حلّ مناسبتری که هم مقبولیت اجتماعی داشته باشد و هم پیامدهای اجتماعی طرح ازدواج موقّت را نداشته باشد، وجود دارد یا نه؟ پرسشهایی است که در این نوشتار به صورت اجمالی به آنها پاسخ داده میشود.
1. با ازدواج موقت میتوان بخشی از مشکلات اجتماعی را حل نمود، امّا در عین حال ازدواج موقت تنها راه حلّ و حتّی بهترین راه حلّ هم نیست. اساساً فلسفه تشریع ازدواج موقت برای جلوگیری از فحشاء و فساد در جامعه اسلامی است.[1] زیرا ازدواج دایم مسئولیت و تکلیف بیشتری برای زوجین و خصوصاً مرد ایجاد میکند، به همین دلیل دختر یا پسری را نمیتوان یافت که از اول بلوغ جنسی که تحت فشار غریزه جنسی قرار میگیرد، آماده ازدواج دایم باشد؛ چون مخارج عقد و عروسی، تهیه منزل و اسباب و لوازم زندگی را ندارد و یا از آن جهت که مشغول تحصیل است نمیتواند خود را گرفتار مشکلات زندگی نماید و از طرفی هم امروزه در جامعه ما آداب و رسوم و توقعات و تجملات غیرضروری باب است که نمیتوان به سادگی آنها را فراموش کرد.
با توجّه به همه این مسایل، جوانان دو راه را پیش رو دارند، یا راه ریاضت و رهبانیت پیش گرفته و با غرایز خود مبارزه کنند و یا اینکه روابط آزاد جنسی را به طور نامشروع برقرار سازند.[2] در انتخاب یکی از این دو راه اگر محیط جامعه و تربیت مذهبی جوانان به گونهای فراهم باشد که جوانان بتوانند با استفاده از شیوههای معقول و مشروع همچون ورزش، عبادت، روزه گرفتن و… غرایز جنسی خود را کنترل نمایند، بسیار مطلوب و پسندیده است؛ امّا از آنجا که شرایط فرهنگی کشور به صورت ایدهآل فراهم نیست و عوامل مهیّج کشاننده جنسی از راههای مختلف جوانان را تحت فشار قرار میدهد و از طرفی زمینه ازدواج دایم برای همگان فراهم نیست. ازدواج موقّت به عنوان یکی از راه حلها میتواند زمینه آرامش روحی جوانان جلوگیری از بیبند و باریها و هوسرانیها در جامعه اسلامی را فراهم سازد.
2. ازدواج موقّت گرچه به عنوان یکی از راه حلها میتواند بخشی از مشکلات جامعه به خصوص جوانان را حلّ کند امّا از آنجا که در جامعه استقبال خوبی از این طرح به عمل نیامده، بلکه برعکس با مخالفتها و مقاومتهایی روبرو شده است، نمیتوان برای هر کسی تجویز نمود. شاید علت اصلی اینکه طرح ازدواج موقت در جامعه ما مورد استقبال واقع نشد، این بود که اولاً برای مطرح نمودن این موضوع، زمینهسازی لازم انجام نشد، به گونهای که به مرور زمان اذهان مردم آمادگی شنیدن و پذیرش چنین طرح را پیدا نموده و سرانجام فرهنگ جامعه با آن سازگار گردد.
و ثانیاً در شرایط فعلی یک مکانیزم قابل اجرا و کاربردی با این ویژگی که بتواند از همه پیامدهای منفی و ناخواسته ازدواج موقت جلوگیری کند، وجود ندارد. درست است که ازدواج موقت به عنوان یک موضوع شرعی در اسلام وجود دارد و نمیتوان اصل آن را انکار نمود، امّا شرایط خاصی دارد که اجرای آن در جامعه پیچیده امروزی، بدون طرح و برنامهریزی، امکانپذیر نیست؛ و چه بسا اگر بدون برنامه و طرح کاربردی، جوانان را تشویق به ازدواج موقت کنیم، قطعاً پیامدهای منفی به بار خواهد آورد و وسیلهای برای هوسبازی عدهای فرصتطلب خواهد شد که در آن صورت نه تنها مشکلی را حلّ نمیکند بلکه مشکلاتی چند بر مشکلات جامعه خواهد افزود.
علاوه بر پیامدهای منفی حقوقی، اجتماعی، روانشناختی یکی از پیامدهای خطرناک این طرح، پیامد بهداشتی آن است که اگر تدابیر لازم در نظر گرفته نشود، عده کثیری به انواع بیماری مقاربتی از جمله ایدز مبتلا خواهند شد.
با توجّه به نکات یاد شده به نظر میرسد که ازدواج موقّت تنها راه حل مشکلات اجتماعی نیست؛ بلکه میتواند به عنوان یکی از راهحلها باشد، آن هم نه در شرایط فعلی که هیچ طرح جامعی برای اجرای آن وجود ندارد. بنابراین برای حلّ مشکلات اجتماعی در شرایط فعلی سه طرح اساسی باید به اجرا درآید.
راه های کنترل مشکلات اجتماعی در حال حاضر
1. تلاش بیشتر در زمینه بهداشت روانی جوانان و نوجوانان: اساسیترین برنامهای که میتواند مصونیت فکری و اعتقادی و دوری از گناه و ناهنجاری را در خانوادهها، جوانان و نوجوانان ایجاد کند، این است که با هماهنگی و همسویی تمامی نهادهای فرهنگی مانند صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مطبوعات، آموزش و پرورش و… زمینه تربیت مذهبی افراد جامعه و تعمیق باورها و شناخت دینی آنان، فراهم گردد. یعنی افراد جامه به گونهای تربیت شوند که آگاهانه و با اختیار کامل از آلودگی و گناه پرهیز نمایند. در این صورت بخش عمدهای از مشکلات اجتماعی و از آن جمله انحرافات جنسی و اعتیاد حل خواهد شد.
2. دومین طرح که میتواند بخش عمدهای از مشکلات جوانان و زمینه ازدواج را حل کند و در عین حال پیامدهای منفی طرح ازدواج موقت را نیز نداشته باشد، «فرهنگسازی و ترویج ازدواج ساده» در جامعه است. در تبیین نظری این طرح از این نکته میتوان استفاده نمود که آیین اسلام آیین سهله و سمحه یعنی آسان و بلندنظر است و تمام برنامههایش بر همین اساس استوار میباشد؛ قانون ازدواج نیز در اسلام، بسیار سهل و آسان است و تمام مشکلات پیچیده و دست و پاگیری که اکنون در ازدواجها مشاهده میکنیم، ساخته و پرداخته خود ما است، و دستورهای اخلاقی اسلام در مورد ساده برگزار کردن ازدواج به قدری متین و ظریف است که با رعایت و فرهنگ شدن آن در جامعه، پائینترین طبقات اجتماع به راحتی میتوانند ازدواج کنند و در نتیجه بسیاری از مشکلات اجتماعی حل گردد. در سیره عملی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ و امامان ـ علیهم السّلام ـ و گفتار آنها در مورد ازدواج، به روشنی استفاده میشود که آنها دستور اکید دادهاند تا مسلمانان هزینههای ازدواج را اعم از مهریه و سایر هزینهها، سبک و آسان بگیرند.[3]
البتّه طرح فرهنگ سازی ازدواج آسان چند سالی است که مورد توصیه و حمایت مسئولان فرهنگی کشور واقع شده و کارهای مقدماتی که در این زمینه انجام شده، بسیار موّفق بوده است. امید است این طرح با برنامهریزی هرچه کارشناسانهتر بصورت جامع و فراگیر در جامعه به اجرا درآید تا جزء فرهنگ جامعه شود.
3. سومین طرح و برنامهای که میتواند بخشی از مشکلات جامعه را حل کند و در عین حال اهمیت و نقش کاربردی آن در مرحله بعد از دو طرح پیشین است، ترویج و فرهنگسازی ازدواج موقت میباشد. همانگونه که پیش از این یادآور شدیم، این طرح نیاز به کارشناسی و ارایه و تدوین یک برنامه اجرایی دارد که در قدم اوّل آسیبهای احتمالی این طرح را آسیبشناسی کند و با در نظر گرفتن یک مکانیزم کاربردی و فراگیر از پیامدهای سوء آن جلوگیری نماید. تأکید ما بر این است که اجرای این طرح چندین سال وقت لازم دارد تا از طرفی محققان و کارشناسان بتوانند طرح جامع و کاربردی تهیه نمایند و از سویی نیز جامعه آمادگی لازم را برای پذیرش آن پیدا نماید، که این خود نیازمند به استفاده از روشهایی صحیح و مناسب میباشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عباس عباسزاده، ازدواج موقت نیاز امروز، نشر شاکر، 1378.
2. علی غضنفری، ازدواج و آداب زناشویی در اسلام، انتشارات لاهیجی، 1380.
3. احمد حجتی، در سیر زندگی با ازدواج دایم یا ازدواج موقت، موسسه محدث، 1370.
پی نوشت ها:
[1] . عباسزاده، عباس، ازدواج موقت نیاز امروز، نشر شاکر، 1378، ص 73ـ69.
[2] . گودهی، زهرا، سیمای زن در آینه فقه شیعه، سازمان تبلیغات اسلامی، 1369، ص 79.
[3] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج 15، ص 10، ج 14، ص78؛ ج 15، ص 11.
