مطالعه برای کنکور و برنامه ریزی آن چگونه باید باشد؟
از ویژگی‌های اصلی برای نیْل به هر هدفی، برنامه‌ریزی است، و این برنامه‌ریزی‌ها گاه بلندمدّت و گاه کوتاه‌مدّت است. برای مطالعه کنکور به هر دو برنامه نیاز داریم. برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدّت به طور مستمر صورت می‌گیرد و به صورت روزانه یا هفتگی جلوه می‌کنند. این برنامه‌ریزی جایگاه شایسته‌ای در تحقق برنامه‌ریزی بلندمدّت و نیل به هدف دارد.
اهمیّت برنامه‌ریزی روزانه در این است که متناسب با شرائط و امکانات ـ با رعایت اصل بهره‌گیری از تمامی اوقات و امکانات و جلوگیری از هرز رفتن منابع و زمان ـ طراحی می‌گردد. می‌توان در قالب برنامه‌ای هفتگی به برنامه‌ریزی برای هر روز پرداخت و در پایان هر روز آن را بررسی کرد و در صورت عدم اجرای بخشی از برنامه روزانه، با بررسی دلیل آن، اجرای آن را به زمان‌های دیگر موکول کرد. چنانچه برنامه‌ریزی به طور صحیح صورت گرفته باشد، در پایان هر روز شاهد اجرای برنامه تعیین شده و تقویت روحیه خویش خواهیم بود که این به اعتماد به نفس و آرامش ما دامن می‌زند. بنابراین برنامه‌ریزی روزانه امکان تشویق و تجدید روحیه و اعتماد به نفس را در هر روز فراهم می‌سازد که در غیر این صورت می‌بایست مدّت زمانی طولانی برای ایجاد چنین امکانی تأمل کرد تا یک بار چنین شرایط تجدید قوایی فراهم آید. با برنامه‌ریزی روزانه، خود را مقیّد و متعهّد به اجرای دقیق برنامه می‌کنیم که در غیر این‌صورت، امکان موکول کردن برنامه به روز و روزهای دیگر وجود خواهد داشت که موجب عدم تحقق برنامه‌ریزی صورت گرفته و عقب افتادن از برنامه می‌گردد.
از دیگر ویژگی‌های برنامه‌ریزی مطلوب، آن است که برنامه‌ریزی توسط خود صورت گیرد، چه هر فرد با شناخت دقیق به امکانات و موقعیت خویش و اطلاع از نقاط ضعف خود در دروس و متون مختلف، بهترین شرائط را برای برنامه‌ریزی دارا می‌باشد و با توجه به این خصوصیات به برنامه‌ریزی برای خود می‌پردازد. ارائه برنامه‌ای کلی برای خواندن دروس نمی‌تواند حامل نتایجی سودمند در مقایسه با نتایج حاصله از برنامه‌ریزی توسط خود باشد.
از دیگر ویژگی‌هایی که همراه با برنامه‌ریزی به ذهن متبادر می گردد، «نظم در اجرای برنامه‌هاست.» نظم، ضامن اجرای دقیق برنامه است، همان‌گونه که بی‌نظمی دقیق‌ترین برنامه‌ریزی‌ها را مواجه با شکست می‌سازد. به یاد داشته باشید که یکی از رموز موفقیت انسان‌های پیروز، نظم بایسته و شایسته‌ای است که در تمامی مراحل زندگی، کار و تحصیل آنان حضور دارد.[1]
از مهمترین مواردی که تحت عنوان شرائط مطالعه و برنامه‌ریزی برای مطالعه مورد بررسی قرار می‌گیرد «زمانبندی مطالعه» است. اهمیّت زمانبندی مطالعه به جهت تأثیر شگرفی است که در مقابله با آفات مطالعه، در میزان بازدهی بر جای می‌گذارد. بدین منظور در زمانبندی مطالعه چند مسئله مورد توجه قرار می‌گیرد:
تنوع در متون مورد مطالعه روزانه: زمان بندی مطالعه بر این مسأله تأکید دارد که در هر روز مطالعه، می بایست چند نوع متن مختلف مورد مطالعه قرا گیرد تا بر میزان بازدهی افزوده شود. اختصاص یک یا چند روز پیاپی به مطالعه و مرور یک کتاب، نمی‌تواند بازدهی حاصل از مطالعه چند نوع کتاب را در هر روز داشته باشد.
تناوب در متون تحلیلی و حفظی: متون و کتابهای مختلفی که بر اساس اصل زمانبندی در هر روز مطالعه می‌گردد، می‌بایست به گونه‌ای ردیف شود که پس از مطالعه یک کتاب حفظی (مثل تاریخ)، یک کتاب تحلیلی (مثل ریاضیّات) مطالعه گردد و به همین ترتیب پس از هر کتاب تحلیلی، یک کتاب حفظی مطالعه شود.
دامنه یادگیری: نقطه اوج شرائط مطالعه در اصل دامنه یادگیری نهفته است. دامنه یادگیری عبارتست از: حد فاصل زمانی مجاز، برای مطالعه مداوم که امکان کسب بازدهی مطلوب را فراهم می‌آورد.
این حد فاصل زمانی، 45-10 دقیقه است که مؤید این مطلب است که هرگز مجاز به مطالعه هیچگونه متنی در بیش از 45 دقیقه نمی‌باشیم، این میزان، اختصاص به مطالعه متون حفظی دارد. زمان مطالعه مداوم متون تحلیلی همچون شیمی، ریاضی، فیزیک و …، حدود 10 دقیقه است که تعیین میزان آن به دانش و تبحّر، ارتباط دارد که به هر حال می‌بایست بیش از حد متوسط فاصله بین 45ـ10 دقیقه یعنی 30 دقیقه گردد. پس از انجام این میزان مطالعه، می‌بایست حدود 10ـ5 دقیقه از مطالعه دست کشید و به استراحت پرداخت. به طور خلاصه می‌توان گفت به ازای هر نیم ساعت مطالعه، می‌بایست حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت نمود.[2]
«برجسته سازی» نیز از عوامل مؤثر در یادآوری و از شرائط مطالعه مفید است چنانچه در هنگام مطالعه، مبادرت به مشخص کردن و نمایاندن بخشی از متون مورد مطالعه به یکی از روش‌های برجسته‌سازی، نماییم، موجب به خاطر سپاری مطالب و بازیابی آن بر اساس یادآوری نکات برجسته، می‌گردد. شیوه‌های متعددی برای برجسته‌سازی و متمایز کردن برخی نکات از سایر مطالب وجود دارد که عمده‌ترین آنها طرح شبکه‌ای است که طی آن امکان اجرای سایر شیوه‌های برجسته‌سازی نیز فراهم است. استفاده از رنگ‌های متنوع، خطوط مختلف، تغییر در اندازه و شکل خطوط، بهره جستن از اشکال هندسی، کشیدن خط زیر برخی نکات، استفاده از تصاویر و علایم و اشکال قراردادی، استفاده از ماژیک‌های فسفری، و بهره‌گیری از سایر شیوه‌های ابتکاری، می‌توان به برجسته‌سازی و نمایانی برخی نکات و متمایز کردن از سایر مطالب پرداخت.
یکی از مسائلی که موجب تأثیرگذاری برجسته‌سازی و نمایانی بر میزان بازدهی و بازیابی مطالب می‌شود، توجه و دقّتی است که به نکات برجسته مبذول می‌گردد و از آنجا که دقّت به معنای پی بردن به جزئیات و شناختن رنگ ـ که از ویژگی‌های نیم‌کره راست محسوب می‌گردد ـ می‌باشد، به فعال شدن نیم‌کره راست مغز و در نتیجه افزایش چشم‌گیر میزان یادگیری می‌انجامد.[3]
دقت و تمرکز حواس، مکان مطالعه، زمان مطالعه، بهداشت تن و روان، تصویر ذهنی مثبت از خود، نور کافی، ایجاد حالت روحی و آمادگی معنوی، کیفیت نشستن، دعای مطالعه و … از دیگر عواملی است که بستری مناسب برای مطالعه‌ای سودمند فراهم می‌کند.
برنامه‌ریزی برای کنکور از تابستان سال قبل تا زمان کنکور
برنامه‌ریزی برای کنکور را باید از تابستان سال قبل شروع کرد این برنامه را تا زمان کنکور می‌توان به سه مرحله کلی تقسیم کرد.
مرحله اول: تابستان سال قبل
هدف کلی در این مرحله تقویت درس‌هایی است که شما در آن ضعف داشته‌اید. توصیه برای جبران این ضعف‌ها در کلاس شرکت کنید و در پایان تابستان امتحان دهید و سعی کنید نمره خوبی به دست آورید تا ضعف شما در آن درس‌ها جبران شود.
مرحله دوم: از مهرماه تا دو ماه پیش از امتحان
اهداف این مرحله
ü گذراندن درس‌های پیش‌دانشگاهی
ü خواندن یک دور کامل از درس‌های سال‌های قبل
ü هدف این دوره فهم و درک درس‌ها باشد نه مرور و تست زدن.
ü هنگام مطالعه از خلاصه نویسی، یادداشت برداری، برجسته سازی استفاده شود.
برنامه ریزی برای این دوره
ü تمامی کتاب‌هایی را که لازم است بخوانید جمع آوری کنید.
ü تعداد صفحات آنها را بشمارید
ü تمامی روزهای باقی مانده تا دو ماه قبل از کنکور را بشمارید.
ü برای هر ماه چهار روز تعطیل، کارهای پیش‌بینی نشده در نظر بگیرید
ü باقی روزها را جمع کنید و تعداد کل صفحات را بر روزها تقسیم کنید ببینید برای هر روز چند صفحه می‌رسد.
ü سعی کنید به هر نحو ممکن سهمیه درس هر روز را در همان روز به پایان برسانید.
ü اگر برخی روزها آن مقدار به پایان نرسید، می‌توانید یک روز را که در هفته خالی گذاشته‌اید عقب مانده‌ها را جبران کنید.
ü برای هر روز از درس‌های مختلف برنامه بگذارید. هر چه میزان شباهت درس‌های که پشت سرهم مطالعه می‌شوند کمتر باشند، ذهن در حفظ آنها کمتر اشتباه می‌کند و میزان خستگی نیز کمتر می‌شود.
امتیاز این نوع برنامه ریزی
– با این نحو برنامه‌ریزی شما آرامش خاطر بیشتری خواهید داشت و امید وار خواهید بود که تا دو مانده به کنکور یک دوره تمامی درس‌ها را خوب خوانده و فهمیده‌اید.
– علاوه بر این اگر در هر روز میزان مطالعات همان روز را زود‌تر تمام کردید می‌توانید باقی ساعات روز را استراحت کنید. و آرامش خاطر داشته باشید.
– باید توجه داشته باشید که سهمیه هر روز را خوب بخوانید و به منظور سریع تمام کردن سهمیه هر روز آن را سرسری و عجله‌ای نخوانید.
نحوه مطالعه در هر روز
· در هر روز سعی کنید علاوه بر برنامه پیش‌دانشگاهی باقی ساعات را به خوبی مطالعه کنید.
· پس از هر 50 دقیقه یا یک ساعت مطالعه ده دقیقه استراحت داشته باشید.
· برنامه غذا و خواب را منظم انجام دهید. توصیه می‌شود از 10 شب تا 6 صبح بخوابید. نه کمتر و نه بیشتر.
· اگر برخی از روزها احساس کردید که تمام ساعات را مطالعه کرده‌اید و بازهم مقدار تعیین شده به پایان نمی‌رسد، نگران نباشید، یکی از دو کار را انجام دهید یا آن مقدار را برای روزهای خالی بگذارید یا سرعت خود را بیشتر و عمق مطالعه خود را کمتر کنید.
مرحله سوم: دوماه مانده به کنکور
· در این مرحله بیشتر سعی شود که به مرور، تکرار، تست زدن پرداخته شود.
· اگر تمامی آنچه را شما در طول سال خوانده‌اید نتوانید در این دو ماه خوب مرور کنید احتمال کمتر وجود دارد که آن را در امتحان به یاد بیاورید.
· سعی کنید بیشتر مطالبی را که خوانده اید مرور کنید. برای مرور سراغ کتاب یا جزوه جدید نروید.
· خلاصه نویسی‌ها، برجسته‌سازی‌ها و جزوات قبلی را مرور کنید.
· به سراغ یادگیری مطالب تازه نروید.
· ساعات مطالعه خود را افزایش ندهید
· نظم در ساعات خواب و تغذیه و کیفیت تغذیه را حفظ کنید.
· آرامش خود را حفظ و انگیزه خود را قوی‌نگه دارید.
· انگیزه در این دوره تابع احتمال موفقیت است. لذا شما برای اینکه انگیزه تان قوی‌بماند احتمال موفقیت را بالا بدانید.
هفته آخر
· مطالب مهم را یافته و تکرار کنید.
· مهارت سرعت خود را امتحان کنید
· مواردی را که ضعف داشته یا غلط تست زده‌اید تکرار و اصلاح کنید.
برنامه‌ریزی روز و شب آخر
· – یک روز آخر را فقط استراحت و تفریح
· – مواظب خوراک و حوادث باشد حجم غذا کم و مقوی
· – سعی کنید با افرادی که کنکور ندارند و با افراد خانواد باشید تا اظطراب آنها به شما منتقل نشود
· – حوزه امتحانی خود را شناسایی کنید
· – صبح با صدای زنگ بیدار نشوید به افراد خانواده بسپارید که شما را بیدار کنند مطمئن باشید آنها به موقع شما را بیدار می‌کنند با آرامش و بدن نگرانی از بیدار شدن بخوابید.
· – صبحانه حتماً مقداری مواد قندی مثل مربا، کره، عسل بخورید
· – اگر شیر سیستم گوارش شما را بر هم می‌زند نخورید
· – زمان حرکت را طوری تنظیم کنید که ترافیک و تصادف احتمالی باعث تأخیر نشود
· – پیداه روی سریع قبل از آزمون (نه به اندازه‌ای که خسته شوید) باعث می‌شود جریان خود در بدن شما سریع‌تر جریان پیدا کند و هم با نشاط شوید و خون بیشتری به مغز شما برسد
· – اگر ساعت خوردن شما با آزمون فاصله کمتر از یک ساعت باشد خون بدن شما بجای اینکه متوجه مغز شود در معده صرف حضم غذا می‌شود
· – مداد و مداد پاک کن و مداد تراش خوب و تمیز و مناسب تهیه کنید
· – ساعت مچی دقیق و مناسب برای جلسه امتحان تهیه کنید
· – چند عدد شکلات برای ترسیم قند خون در جلسه امتحان همراه داشته باشید و استفاده کنید[4]
پی نوشت ها:
[1] . شجری، ف؛ یادگیری خلاق، تهران، انجمن قلم ایران، چاپ اول،1371.
[2] . همان، ص134.
[3] . شجری، ف، یادگیری خلاق. ص138.
[4] – http://mehdiiranian.blogfa.com/post-17.aspx.
