تا چه حدّ باید به خوابها اعتماد داشت؟
مقدمه: خواب به عنوان یک پدیده مهمّ آفرینش و جلوه‌ای از نظام حکیمانه آفریننده آن، همواره مورد توجّه بشر بوده و خداوند متعال نیز در قرآن کریم از آن به عنوان یکی از نعمت‌های بزرگ خود بر انسان یاد می‌کند، و می فرماید: «و جعلنا نومکم سُباتا» و خواب شما را مایه آرامش شما قرار دادیم.[1] از اتّفاقاتی که گاهی در خواب معمولاً برای افراد می‌افتد، خواب دیدنها و رؤیاهاست که این خواب دیدنها گاهی باعث پریشانی و گاهی باعث نشاط است.
انواع خواب:
در یک تقسیم‌بندی کلّی خواب را بر هشت قسم می‌توان تقسیم نمود که عدم اعتبار و یا اعتبار آن نیز با توضیح آن مشخّص می‌گردد:
1. خواب‌های پریشان و درهم: این نوع خوابها غیر منطقی است، و عقل آنها را نمی‌پذیرد، افسانه‌ای است که امکان وقوع ندارد، مثل این‌که فرد در خوابش ببیند که درختی در آسمان روئیده است.[2]
2. خوابها و خواهش‌های نفسانی (ارضایی): این نوع خوابها نشأت گرفته از غرائز و تمایلاتی است که در انسان وجود دارد مانند: غریزه جنسی، غریزه حبّ نفس و میل به بقاء، غریزه حبّ مال، غریزه تعالی خواهی و سایر غرائز دیگر. که این غرائز معمولاً در حالت بیداری مجال بروز پیدا نکرده است، و ارضاء نمی‌شود و در عالم رؤیا چهره‌نمایی می‌کند و و با ارضاء خیالی موجبات آرامش انسان را فراهم می کند و تنشهای ناشی از امیال سرکوب شده را کاهش می دهد و این خود از الطاف خداوند است، که فرصت و ارضاء و تخلیه غرائز را در حالت رؤیا برای انسان ایجاد کرده است.
3. خواب‌های حسّی: رؤیاهای حسّی در اثر تأثیر حسی حوادث اطراف بر حواس و جسم شخص خوابیده پدید می‌آید. (مانند موقعی که لحاف یا پتو بر روی دهان قرار گیرد و تنفس با مشکل مواجه گردد و در امواج مغز اشکال ایجاد نموده و باعث خوابهایی می‌شود که هیچ تعبیری ندارد) و مانند شخص خوابیده‌ای که خورشید به صورت وی می‌تابد و در اثر احساس گرما ممکن است در خواب آتشی را در نزدیکی خود ببیند که زبانه می‌کشد.[3]
4. رویای صادقه رمزی: این خوابها مسائل و وقایع را به صورت کد و رمز بیان می‌کند، و لذا احتیاج به معبّر و تعبیر کننده خواب دارد، تا آن رموز را کشف کند. مرحوم علامه طباطبایی ـ رحمه الله علیه ـ می‌فرمایند: کسانی که دارای روح متوسّط هستند در عالم رؤیا حقایق را ناصاف و همراه برفک دریافت می‌کنند که باید مفسّر و عالمی آنها را تفسیر و تحلیل کند.[4]
5. رؤیای صادقه غیر رمزی: در آن خواب حقایق به همان صورت که در خواب دیده شده محقّق می‌گردد و احتیاج به تعبیر و تفسیر ندارد. مثل خواب حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ در ذبح فرزند یا خواب حضرت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در رابطه با امام حسین ـ علیه السّلام ـ در واقعه عاشورا که همان گونه محقّق شد.[5]
6. خواب مزاجی: رؤیاهای مزاجی رؤیایی است که ناشی از وضعیّت جسمانی و مزاجی شخص است. مانند بیماری، خستگی زیاد، پر بودن معده، نوع غذا که این عوامل تأثیر بسزایی در پیدایش رؤیاهای آشفته و نامربوط دارد.
7. خواب‌های ذهنی: رؤیایی که بر اثر اهتمام فکر انسان نسبت به موضوعی خاص و کارکرد ذهن روی یک واقعه و حادثه پدید می‌آید.[6]
بعضی معتقدند که همه خوابها قابل تعبیرند و بعضی دیگر می‌گویند بعضی از خوابها با شرایطی قابل تعبیراند مثلاً: خوابهایی که اغلب پس از استراحت بدن در ساعات آخر شب دیده می‌شود حاوی پیام جدّی برای شخص خواب‌نما است و برعکس خواب‌های سرشب یا خواب‌های روز یا خواب‌های موسمی فاقد اعتبار کافی برای تعبیر و تحلیل است.
برابر بعضی روایات پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ راست‌ترین خوابها را خواب روز و مخصوصاً خواب قیلوله (حدود یک ساعت قبل از اذان ظهر) و سحر ذکر کرده‌اند یعنی «غالباً» این نوع خوابها تعبیر دارند، البته این را نیز باید توجّه کنیم که امام صادق ـ علیه السّلام ـ در روایتی فرموده‌اند که: خوابهایی که در روز دیده می‌شوند تأویل و تعبیر آن در فاصله چند روز ظاهر می‌شود و خوابی که در شب دیده می‌شود تعبیر آن شش ماه و بیشتر طول می‌کشد مانند خواب حضرت یوسف ـ علیه السّلام ـ در رابطه با پیامبریش که بعد از سالیانی محقّق شد و خواب حضرت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ درباره کشته شدن امام حسین که بعد از چهل سال محقّق شد.[7]
بنابراین با توجّه به انواع خواب و کیفیّت آن می‌توان نتیجه گرفت که خوابهایی تعبیر و تفسیر دارند که از رؤیاهای صادقه باشد، و یا خوابهایی که به صورت نمادین خلقیات، انگیزه ها و اعمال آدمی را به تصویر می کشند و به خاطر مشکلات و نیازهای روحی و جسمی نباشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتظری . علی . خواب و رؤیا . نشر هستی نما .
2. لقمانی . احمد . خواب ، رؤیا ، تعبیر ( مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌ها ) . قم . نشر عطر سعادت .
3. رضوان طلب . محمدرضا . رؤیا از نظر دین و روان شناسی . انتشارات شفق .
پی نوشت ها:
[1] . ر.ک: منتظری . علی . خواب و رؤیا . ص 17 . نشر هستی نما . چاپ اول . 1383 .
[2] . ر.ک: عبدالرحیم . محمّد . تعبیر خواب از دیدگاه امام صادق ـ علیه السّلام ـ . ص 15 الی 20 . انتشارات تبلور . 1377 . و قرائتی . محسن . تفسیر نور . ج6 . ص 22 . مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن . 1378 .
[3] . خواب و رؤیا . ص 168 ـ 169 .
[4] . طباطبایی . محمّد حسین . تفسیر المیزان . ج 11 . ص 299 . قم . انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه . بی‌تا .
[5] . عبدالرحیم . محمد . تعبیر خواب . از دیدگاه امام صادق ـ علیه السّلام ـ . ص22 . انتشارات تیلور . 1377 .
[6] . خواب و رؤیا . ص 161 ـ 167 .
[7] . تفلیسی . جیش بن ابراهیم . تعبیر خواب . ص 18 . قم . انتشارات نشاط . چاپ سوم . 1378 .
