چگونگی تحقّق رؤیا:
انسان وقتی به خواب می‌رود «روح حیوانی» در بدنش باقی می‌ماند و «روح عقل» از بدنش خارج می‌شود. در واقع این روح عقل به وسیله خداوند گرفته می‌شود و دیگر ارتباطی با حواس ظاهری بدن ندارد. خداوند این ارواح را در پیش خود نگه می‌دارد و اگر صلاح بداند روحی برای همیشه قبض شود، آن را نگه می‌دارد و بقیّه ارواح برمی‌گردند. در این زمان که ارواح عقول آزاد هستند می‌توانند بسیاری از وقایع آینده و الهامات الهی را ببینند. در این باره پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: یا علی! هر بنده‌ای که می‌خوابد، روحش به سوی پروردگار برده می‌شود پس آنچه را در عالم ربوبی و در محضر پروردگار می‌بیند حقّ است، سپس زمانی که خدای عزیز جبّار فرمان بازگشت روح به بدن را صادر می‌کند، روح بین آسمان و زمین قرار می‌گیرد و آنچه را بین آسمان و زمین می‌بیند رؤیاهای آشفته و غیر قابل تعبیر می‌باشد.[2]
بنابراین آیات قران کریم و روایات، صریحاً دلالت می‌کنند بر اینکه خواب و رؤیا پدیده‌ای روحانی و نفسانی است که طی آن، ارتباط روح انسان با بدن وی کمتر می‌شود و روح به فرمان خداوند از عالم طبیعت به عالم ملکوت و عالم ربوبی منتقل شده و این توان و استعداد را پیدا می‌کند که به برخی از اسرار عالم و حوادث آینده آگاهی یابد، که هر چه قابلیّت و سعه وجودی روح بیشتر باشد بهتر می‌تواند به حقایق عالم و خبرهای غیبی دست یافته و از آنها الهام گیرد، و در غیر این صورت، در تعلّقات و خاطرات مادّی خود سیر می‌کند و جز رؤیاهای آشفته و بدون تعبیر نخواهد داشت.[3] این مطلب خلاصه نظر اسلام بود درباره چگونگی تحقّق رؤیاها؛ امّا دانشمندان و روانکاوان غربی هم مطالب بسیاری در این باره گفته‌اند که اکثراً نتوانسته‌اند تحلیل و استدلال درستی برای این مسأله بیاورند. و این هم به خاطر این است که روانکاوان غربی مسائل غیبی و ماوراء طبیعی مثل روح، خدا، ملائک را باور ندارند و سعی می‌کنند برای همه وقایع دلیل خارجی و تجربی بیاورند و این هم باعث دادن فرضیه‌های پوچ و بی‌اساس می‌شود.[4]
حال با این توضیح باید دید این خواب دیدن چه کارکردهایی در زندگی انسان می‌تواند داشته باشد؟
1. ارشاد و هدایت الهی: خداوند گاهی در عالم رؤیا، صحنه‌هایی را به بنده‌ای از بندگانش نشان می‌دهد تا بدین وسیله، زمینه ارشاد و راهنمایی وی را پیش آورده و اسباب هدایت و نجات وی از گمراهی را فراهم نماید، نمونه بارز آن رؤیاهای راستین و هدایت بخش حضرت نرجس ـ علیها السّلام ـ است.[5]
2. دریافت وحی الهی: رؤیا همواره به عنوان یکی از طرق دریافت وحی برای پیامبران الهی بوده و آن بزرگواران از آن به عنوان وسیله و ابزاری برای ارتباط با عالم غیب و ملکوت، و دریافت برخی از حقایق و علوم الهیّه استفاده می‌کرده‌اند، همان گونه که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می‌فرماید: رؤیای پیامبران وحی است.[6]
3. بسیاری از افراد در خواب بسیاری از معارف و مقامات معنوی را کسب کرده‌اند.
4. تعلیم و آموزش حقایقی که شخص در بیداری دنبال آنها بوده است.
5. ارائه پیام و راهنمایی در مشکلاتی که در آینده پیش خواهد آمد.
6. بشارتی از جانب خداو به شخصی که طالب یک چیزی است.
7. خداوند گاهی افراد را به وسیله خواب‌های هولناک از خواب غفلت بیدار می‌کند تا به گناهان خود ادامه ندهند.
8. جلوگیری از فساد به طور صریح یا غیر صریح و به کمک تعبیر، تا انسان مرتکب آن فساد نشود.
9. بخشش گناهان مؤمن، به وسیله دیدن خواب‌های هولناک و وحشت آفرین.
10. اثبات وجود روح و اصالت، استقلال، تجرّد و بقاء آن پس از مرگ.
و کارکردهای دیگری که در این نوشتار مختصر مجال طرح آنها وجود ندارد.
به هر حال می‌توان فهمید که خواب دیدن فواید و کارکردهای بسیاری دارد که بسیاری از انسان‌ها آگاهی کافی از این کارکردها ندارند و در نتیجه نمی‌توانند آن طوری که باید و شاید از آنها استفاده کنند.
پی نوشت ها:
[1]. منتظری، علی، خواب و رؤیا، نشر هستی نما، چاپ اول، 1383، ص 50.
[2] . عبد علی بن جمعه الحویزی، تفسیر نور الثقلین، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1373، ج2، ص 429.
[3] . منتظری، علی، خواب و رؤیا، ص 67.
[4] . جعفری، محمد تقی تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، انتشارات اسلامی، ج4، ص 635.
[5] . منتظری، علی، خواب و رؤیا، ص 235.
[6] . همان، ص 247.
