از کلاس سوم دبستان تا به حال نمازم ترک نشده؛ ولی باز معصیت می‌کنم. در کتاب‌ها خوانده‌ام که هر کس نماز بخواند از گناه دور می‌شود. لطفاً مرا راهنمایی فرمایید.
باید توجه نمود که عامل اساسی برای بازداری انسان از خلاف و گناه، همان ایمان و یاد خداست. انسان غافل از خدا، به سرانجام اعمال و کردار خویش نمی‌اندیشد و برای ارضای تمایلات و غرایز سرکش خود حدّ و مرزی نمی‌شناسد. برعکس، یاد خدا، خدایی که از تمام کارهای کوچک و بزرگ ما آگاه است، خدایی که از آنچه در اندیشه ما می‌گذرد با خبر است، ما را از خودکامگی و هوسرانی و مرزنشناسی باز می‌دارد.
بدیهی است توجّه به خدا درجاتی دارد و هرگز در همه جا یکسان نیست، گاهی به مرحله‌ای می‌رسد که انسان را در برابر هر نوع گناه بیمه می‌کند و ارتکاب گناه به صورت یک محال عادی در می‌آید، افرادی هستند که در پرتو یاد خدا قلوبی آرام، دلهایی بیدار، گوش‌هایی شنوا و نفوسی فرمانبردار دارند.
گاهی یاد خدا به قدری ضعیف و کم فروغ می‌گردد که فقط به صورت زمینه‌ای برای ترک گناه جلوه می‌کند، چه بسا عوامل نیرومندتری اثر این زمینه را خنثی می‌سازد، ولی هرگاه یاد خدا پرورش داده شود می‌تواند انسان را از بسیاری گناهان باز دارد.[1]
باید با یاد خدا روح ایمان را در کالبدمان بدمیم تا همیشه فکر و اندیشه ای خدایی داشته باشیم. حال به برخی از راه های یاد خدا و غفلت‌زدائی اشاره می‌شود.
1. ولخرجی نکردن
گاهی نماز اثر خود را دارد؛ ولی پس از نماز، نورانیت آن با شنیدن حرف های غیراخلاقی،گمان‌های گناه آلود، دیدن صحنه های شیطانی و اعمال نسنجیده هدر می‌رود، باید انسان معنویت خود را به حراج نگذارد (سخت به دست می آید ولی راحت از دست می رود).
2. یاد خدا
در فواصل بین نمازها پیوسته یاد خدا باید زنده نگه داشته شود (با ذکر خدا، داشتن دوستی که انسان را به یاد حق و خدا بیندازد و از نصیحت های سازنده ما را بی نصیب نکند، مطالعه کتب اخلاقی و مفید (کم ولی مداوم).
3. بازگشت
هرگاه اشتباهی در مورد خدا و خلق خدا کردیم سریع بازگردیم. در این موقع «بعداً گفتن» بدترین مصیبت و بلای درخت پرثمر معنویت است.
4. سود
نمازگزار نباید فکر کند نماز خواندنش با نخواندنش تفاوتی نداشته، همین که احساس می کنیم رشد نکرده ایم به دلیل حالت توجه و آگاهی ای است که از همین نماز خواندن ها برای ما حاصل شده است که اگر نماز نمی خواندیم همین احساس نیز در ما به وجود نمی آمد و ناراحت هم نبودیم، پس باید با تأمل در اسرار نماز به عمق بیشتری از آن برسیم و هر روز گامی به جلوتر برداریم.
5. رسیدگی
شب به شب به اعمال روزانه خود رسیدگی کنیم و نکات مثبت و منفی اخلاقی خود را یادداشت کرده و برای فردایان برنامه جدید بریزیم تا نکات مثبت تقویت شود و نکات منفی تکرار نشود.
6. در صورت غفلت خود را تنبیه کنیم (تفریح خود را حذف کنیم و…) و در صورت توجه و آگاهی، خود را تشویق کنیم (مثلاً به دیدن دوست صمیمی برویم).
نماز وسیله یاد خداست
اثری که نماز در روح و روان ما می گذارد، همان تقویت روح ایمان و توجه به خداست و این توجه همان طور که گفتیم درجاتی دارد و درباره افرادی که از ارتکاب بسیاری از گناهان پروایی ندارند، یاد خدا نسبت به ترک گناهان، تنها به صورت یک زمینه است نه علت تامّه و کلی؛ به عبارت دیگر، مقصود قرآن که می فرماید نماز انسان را از گناه باز می دارد این نیست که هرفرد نمازگزار در برابر تمام گناهان معصوم می گردد؛ بلکه مقصود این است که نماز موجب یاد خدا و سبب توجّه به مقام ربوبی می شود و اثر طبیعی چنین توجّهی این است که در انسان زمینه روح اطاعت و ترک گناه پدید می آورد، ولی در عین حال چه بسا ممکن است بر اثر ضعف توجه به خدا، عوامل نیرومندتری اثر آن را خنثی سازد یا از آثار آن بکاهد.[2]
خلاصه این که اگر نماز، نماز باشد در همه کس در برابر گناه تأثیر خواهد گذارد. گاهی این تأثیر بسیار نیرومند و زمانی کمتر است و این با تفاوت گناهان و تفاوت نمازها تغییر پیدا می کند، هر قدر نماز با روحانی تر و کامل تر باشد، اثر تربیتی و باز داشتن آن از گناه نیرومندتر است.
حال به عواملی که باعث عدم حضور قلب و حواس پرتی و نیز عوامل حضور قلب در نماز به طور خلاصه اشاره می کنیم تا اینکه با نماز مطلوب و مورد نظر قرآن که ما را از گناهان باز می دارد برسیم.
عوامل حواسپرتی
1. خیالبافی. 2. حواس پنجگانه مثل بینایی و شنوایی. 3. وسواس در قرائت. 4. تندخوانی و شتاب زدگی در نماز. 5. خودنمایی. 6. تبدیل نماز به عادت. 7. دسیسه های شیطانی. بطور کلی عواملی حواس پرتی به دو قسم عوامل ظاهری و باطنی تقسیم می شوند. اگر عوامل ظاهری و خارجی باشند، بهتر است در حال نماز چشم خود را ببندیم و در جایی نماز بخوانیم که کمتر صدایی مزاحم ما شود. در خانه تاریک نماز خواندن، روبروی دیوار ساده ایستادن، محلی خلوت را بر گزیدن، لباس تنگ نوشیدن، در جای ضیع گرم یا خیلی سرد نبودن و… سبب می شود عوامل خارجی کمتر مزاحم حضور قلب در نماز بشوند. اگر عوامل باطنی و درونی باشند باید هر طور که شده و به زور و غلبه دل را متوجه معانی کلماتی بکنیم که در نماز به زبان می آوریم و هم چنین به مسائلی که در پیش می آید توجه جدی تری بکنیم.
عوامل حضور قلب در نماز[3]
1. اهمیت دادن به نماز. 2. شناخت و آگاهی پیدا کردن به نماز. 3. احساس نیازمندی به سوی خدا. 4. فهمیدن معانی نماز. 5. آمادگی برای نماز. 6. تعیین مکان مخصوصی برای عبادت. 7. اختصاص دادن وقت مناسب برای عبادت. 8. یادآوری مرگ و اینکه ممکن است نماز آخر ما باشد.[4]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علل و درمان حواسپرتی در نماز، علی اصغر عزیزی، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ سوم.
2. خودسازی، ابراهیم امینی، انتشارات شفق.
3. پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی، سازمان چاپ و انتشارات ارشاد، چاپ اول، سال 69.
4. اسرار الصلوه؛ میرزا جواد آقا ملکی تبریزی.
5. پرواز در ملکوت؛ ترجمه اسرار الصلوه امام خمینی؛ سید احمد فهری؛ قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
پی نوشت ها:
[1] . مکارم شیرازی و سبحانی، جعفر، پاسخ و پرسشهای مذهبی، ناشر مدرسه امام علی ـ علیه السّلام ـ ، چاپ دوم، ص 303 – 301.
[2] . تفسیر المیزان، ج 16، ص 141 به نقل از کتاب پاسخ به پرسشها.
[3] . عزیزی تهرانی، علی اصغر، حضور قلب در نماز، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات. چاپ چهارم، 1380، ص 101-21، اقتباس و اضافه.
[4] . همان، ص 144-107، اقتباس و اضافه.
