چگونه از نماز لذت ببریم؟

هیچ نمازگزاری نیست که دغدغه لذت بردن از نمازش را نداشته باشد و از خداوند توفیق آن را نخواهد. چرا که نماز راستین در کلماتی کوتاه خلاصه نمی‌شود بلکه هدف اصلی از خواندن نماز، لذت و فوائد معنوی آن است، لذا به عنوان مقدمه لازم است به این نکته اشاره کنم که:
نماز حقیقی دارای دو بُعد است:
1. بُعد ظاهری که به منزله پیکره نماز است و از مجموعه رفتارهای آیینی مانند قیام، رکوع، سجود و… تشکیل یافته است. علت این‌که ما از نماز خود لذت نمی‌بریم این است که تنها به جنبه ظاهری نماز خود اکتفا می‌کنیم و توفیق خواندن نماز با حضور قلب و طمأنینه را نداریم.
2. بُعد باطنی نماز که به منزله روح و حقیقت آن می‌باشد؛ در صورتی انسان می‌تواند از نمازش لذت ببرد که علاوه بر احکام و شرایط ظاهری، آداب باطنی و قلبی نماز را نیز مراعات کند. روح نماز و عامل اصلی عروج انسان در نماز، حضور قلب و توجه به معنا و محتوای نماز است. نماز بدون حضور قلب مانند پیکر بی‌روح می‌باشد، چنانکه پیکر بی‌روح، مرده و بی‌خاصیت است و از دیدن آن لذت و نشاط حاصل نمی‌شود، نماز بی‌حضور قلب نیز، گرچه مسقط تکلیف است، لیکن نمازگزار از آن لذّت نمی‌برد. به همین جهت در احادیث راجع به حضور قلب، تأکیدات زیادی به عمل آمده است: امام صادق ‍ـ علیه السّلام ـ فرمود: وقتی بنده به نماز می‌ایستد، خداوند متعال به او توجه می‌کند و توجهش را از او قطع نمی‌کند تا موقعی که سه مرتبه از یاد خدا غافل گردد. در این صورت خداوند نیز از او اعراض خواهد کرد.[1] عوامل بسیاری باعث حواس‌پر‌تی انسان در هنگام نماز می‌شود لذا باید سعی نمود که در نماز تمرکز روی مفاهیم و معانی کلمات داشته، زمینه حضور قلب را در خویش فراهم سازیم. علی ـ علیه السّلام ـ درباره حضور قلب و تمرکز در حال نماز می‌فرماید: در حالت کسالت و چُرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید، زیرا در محضر خدا ایستاده‌اید.[2] پس برای این‌که از نماز لذت ببرید حضور قلب داشته باشید. امّا این‌که این لذت بردن و حضور قلب چگونه حاصل می‌شود، توجه شما را به چند نکته جلب می‌نمایم.
1. سعی کنید نماز خود را در مکان خلوت بخوانید؛ اگر نماز فرادا و مستحب می‌‌خوانید بهتر است جای خلوتی را انتخاب کنید که سر و صدا و مزاحمت نباشد. در حال نماز فقط به محل سجده نگاه کنید و معانی کلمات را در ذهن خود مرور نمایید، در نماز جماعت نیز بهتر است به محل سجده نگاه نموده و به مفهوم کلمات بیندیشید.
2. قبل از نماز موانع حضور قلب را برطرف نموده سپس مشغول نماز شوید. اگر ذهن شما مشغول اندیشیدن درباره موضوع دیگری است، یا در اثر خستگی و خواب‌آلودگی حال نماز خواندن ندارید، در صورت امکان سعی کنید قبل از شروع نماز، عوامل مزاحم را برطرف نمایید.
یکی از عوامل اصلی که انسان نمی‌تواند در حال نماز حضور قلب داشته باشد و از نماز لذت ببرد، علاقه و دلبستگی شدید به امور دنیا است. علاقه به مظاهر دنیوی باعث می‌شود که افکار انسان در حال نماز به سوی اینها معطوف شود و از توجه به خدا منحرف گردد. بنابراین نمازگزار باید از این امور قطع علاقه کند تا حضور قلب و توجه به خدا برایش حاصل شود و از نماز لذت ببرد.
3. یکی دیگر از عوامل مؤثر در حضور قلب و لذت بردن از نماز تقویت و تعمیق بینش مذهبی و ایمان است. توجه انسان به خدا به مقدار شناخت و معرفتی است که نسبت به او دارد، هر اندازه معرفت انسان بیشتر باشد، ایمانش قوی‌تر است و در حال نماز خضوع و خشوع بیشتر خواهد داشت، و جایی برای غفلت و فراموشی باقی نمی‌ماند. کسی که خدا را در همه جا حاضر و ناظر و خود را در محضر او بداند، در حال نماز بیشتر می‌تواند حضور خداوند را احساس کند و از تکلم با خدا لذت ببرد.
بنابراین انسان باید در تقویت ایمان و تحصیل معرفت کامل بکوشد تا در حال نماز بهتر حضور قلب پیدا کند و از خواندن نماز لذت ببرد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: آن‌چنان خدا را عبادت کُن که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را مشاهده می‌کند».[3] 4. با آمادگی کامل نماز خواندن: برادر عزیز وقتی در جای خلوت و مناسب، آماده نماز شدید، عظمت و قدرت بی‌پایان خداوند و ضعف و ناتوانی خود را به یادآورید. یقین داشته باشید که در برابر پروردگار جهان به پا ایستاده و با او سخن می‌گویید لذا یکی از دعاهایی که انسان قبل از تکبیره‌الاحرام می‌گوید این جمله است که: «یا محسنُ قد اتاک المُسی، در این هنگام با حضور قلب و توجه کامل به مفهوم دعا، تکبیره الاحرام را بگویید و مشغول نماز شوید. توجه داشته باشید با چه کسی صحبت می‌کنید و چه می‌گویید. مواظب باشید زبان و قلبتان هماهنگ باشند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: هنگامی که به قصد نماز رو به قبله ایستادی، دنیا و آنچه در آن است و مردم و احوال و اشتغالات آنها را یکسره کنار بگذار، قلبت را از هر موضوعی که تو را از یاد خدا غافل می‌سازد، فارغ ساز، و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کُن. بیاد آور آن روزی را که هر انسانی نتیجه اعمال خود را می‌بیند.»[4] اگر این نکات را رعایت نمایید قطعاً از خواندن نماز لذت می‌برید. البتّه حضور قلب در نماز کار دشواری است، امّا به همان مقدار که دشوار است، ارزشمند نیز می‌باشد و در اثر مراقبت و جدیت و کوشش آسان می‌گردد. اگر در ابتدا توفیق نیافتید، مأیوس نشوید بلکه باید جدّی‌تر و قاطع‌تر وارد عمل شوید تا تدریجاً بر نفس تسلط یابید. افراد برجسته‌ای بوده و هستند که در ابتدا مانند شما از این‌که از نماز لذت نمی‌بردند ناراحت بودند امّا در اثر تمرین و مراقبت توانستند حضور قلب را در نماز بدست آورده و از نماز لذت ببرند. امیدوارم شما برادر گرامی نیز با رعایت نکات مذکور بتوانید از نماز و عبادات خود لذّت ببرید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حقیقی . کریم محمود . عبادت عاشقانه . انتشارات حضور . 1376 .
2. فهری . سید احمد . پرواز در ملکوت . نهضت زنان مسلمان . 1359 .
3. قرائتی . محسن . پرتوی از اسرار نماز . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی . 1369 .

پی نوشت ها:
[1] . مجلسی . محمدباقر . بحارالانوار . ج 84 . ص 241 .
[2] . همان . ج 84 . ص 239 .
[3] . نهج‌البلاغه . ص 65 .
[4] . مجلسی . محمدباقر . بحارالانوار . ج 84 . ص 230 .