چگونه بر مسیر زندگی دوستان و اطرافیان تاثیر گذار باشیم و از کار بدشان انتقاد کنیم و آنها را راهنمایی کنیم؟

پاسخ

برای رسیدن به پاسخ مناسب سوال مذکور، بهتر است اصول و راهکاری های زیر به خوبی رعایت شوند:
1. اصل تدریج: همچنان‌که یک صفت بد به تدریج در انسان به وجود می‌آید، برای به وجود آمدن یک صفت خوب نیز باید به اصل تدریج توجّه کرد، شما هم باید به تدریج در دوستان خود اثر بگذارید و انتظار نداشته باشید که طرف مقابل شما یک دفعه تغییر کند. کسی که می‌خواهد اثر بگذارد باید حوصله داشته باشد و مانند قطره آبی که صخره را می‌شکافد باشد.
2. کم کردن رفت و آمد: رفت و آمد خود را با آنها کم کنید و در ملاقات با آنها سعی کنید آنها را بمباران اطّلاعاتی نکنید. و حال که چند روز است آنها را ندیده‌اید، با دیدن آنها نباید عوض آن چند روز را دربیاورید. همچنین سعی کنید آنها به شما رجوع کنند.
3. تشویق دوستان به خودشناسی: خودشناسی نتایج ارزنده‌ای دارد، از جمله باعث خودسازی و خداشناسی می‌شود که می‌توانید با ترتیب دادن گفتگوهای صمیمانه با دوستان از روحیات همدیگر آگاه شوید.[1] 4. معرفی الگوهای مناسب: جوانان به لحاظ خصیصه کمال‌گرایی که یک خواست درونی است به سوی همانندسازی حرکت کرده و می‌خواهند خود را به کسانی که مظهر کمالات اخلاقی هستند نزدیک کنند. گرایش به الگوهای برجسته باعث تنظیم افکار و تعالی روح و موجب به کار افتادن استعدادهای راکد و ظرفیت‌های پراکنده وجود جوانان می‌شود. که شما می‌توانید با اعتماد سازی آنها نسبت به خود، الگوهای مطلوب را به آنها معرفی نموده و سعی کنید بین الگوها و ضدّ الگوها تفکیک قائل شوید و آنها را شناسایی کنید.[2] 5. بیان غیر مستقیم: شما در مورد هر موضوعی که می‌خواهید با آنها سخن بگویید می‌توانید با دادن نامه، یا معرفی کتاب و یا هدیه کتاب به هدف خود رسیده و در عین حال پدر و مادر آنها نیز حسّاس نمی‌شوند. مثلاً اگر می‌خواهید در مورد موضوعی با آنها سخن بگویید با نوشتن نامه یا معرّفی کتاب و یا هدیه کتاب که در همان موضوع است، آنها را هدایت کرده که با این عمل دوستان شما احساس حقارت نمی‌کنند.
6. یک موضوع در یک جلسه:در هر ملاقات یا نشستی که با دوستان دارید، طرح بیش از یک موضوع جایز نیست. زیرا اگر از همه جهات جوان را مورد انتقاد قرار دهیم او را علیه خود برانگیخته‌ایم و نتیجه‌ای عاید نخواهد شد.
7. سؤال و جواب: اگر در صدد این هستید که مسئله‌ای را به آنها بفهمانید، این تفهیم در قالب سؤال و جواب باشد، مثلاً اگر می‌خواهید حکمی از احکام حجاب را بیان نمایید، اوّل از آنها سؤال کنید که مثلاً حدّ حجاب چه قدر است؟ در این صورت فرد خود به خود و بدون اینکه از خود مقاومتی نشان دهد به روی اصل موضوع می‌رود.[3] 8. محلّ قرار :وقتی با دوستان قرار ملاقات می‌گذارید سعی کنید، محلّ قرار در مساجد و مکان‌های مقدس باشد. این عمل باعث می‌شود که دوستان شما با مسجد و اماکن مذهبی آشنا شده و تحت تأثیر آن قرار بگیرند.
9. جنبه‌های مثبت: انتقاد سازنده همیشه با بیان یکی از جنبه‌های مثبت جوان آغاز شده، و با جلب اطمینان وی موضوع اصلی مورد انتقاد طرح می‌شود. به این صورت که یکباره موضوع اصلی را نباید بیان کرد، بلکه اوّل باید یکی از خصوصیات بارز و خوب فرد را برجسته کرد و بعد کم‌کم و با آرامش موضوع مورد انتقاد، را مطرح کرد.[4] به طور مثال بگویید: خانم یا آقای فلانی شما نمازت را خیلی خوب می‌خوانی اخلاق و برخورد شما هم انصافاً عالی است، امّا اگر قرائت نمازت را یک مقدار درست کنی، هیچ اشکالی ندارد یا مثلاً اخلاق شما هیچ حرفی ندارد، امّا اگر در برخوردت این کار را هم بکنی خیلی بهتر می‌شود.
10. تشویق به نماز: از آن جا که ذکر خداوند یکی از عوامل بازدارنده از گناه است و لذا شما باید دوستانتان را تشویق به اقامه نماز کنید، زیرا نماز باعث آرامش روح و باعث دوری از گناه می‌شود. شما برای تشویق به نماز می‌توانید نعمت‌های خداوند را برای آنها بشمارید و این که وظیفه یک انسان در مقابل این همه نعمت‌های الهی چیست؟ بله وظیفه یک انسان در مقابل کسی که این همه نعمت به او داده غیر از شکرگذاری و حمد و سپاس چیز دیگری نمی‌تواند باشد.
11. گزینش دوستان مناسب: یکی دیگر از راههایی که شما می‌توانید از آن استفاده کنید این است که دوستان مناسب برای آنها انتخاب و معرفی کنید. تا تنها خودتان به طور مستقیم با آنها رابطه نداشته باشید، بلکه خواسته‌های خود را از طریق دوستان دیگر به آنها تفهیم کنید.
12. میزان محبّت آنها به شما دارند، یکی از نکاتی که در ارتباط با هدایت و تبلیغ دوستان باید به آن توجه کرد، مسئله محبّت دوستانتان به شماست. شما باید ببینید دوستان شما چقدر به شما محبّت دارند، زیرا محبّت باعث اطاعت و پیروی می‌شود و افراد به خاطر محبّت قلبی که به شما دارند از شما پیروی می‌کنند.
13. هدیه دادن: یکی از عوامل مهمی که باعث استحکام ریشه‌های دوستی می‌باشد و فرد به وسیله آن در قلوب دیگران جای می‌گیرد، مسئله هدیه است. شما می‌توانید با هدیه دادن هر چند هدیه ناچیز باشد، قلب دوستانتان را به خود متمایل کنید و سعی کنید در هدیه دادن نیاز فرد را بشناسید، چون اگر هدیه شما مطابق با نیاز او باشد این هدیه اثر بیشتر دارد.
14.ظرفیت روانی: در انتقاد از جوانان و دوستان باید ظرفیت روانی آنان در نظر گرفته شود، و متناسب با میزان حسّاسیت روحی و نوع شخصیت آنها، انتقاد نمود. و گرنه بیش از آنچه که می‌خواهیم اصلاح رفتار کنیم، ناخواسته تخریب کرده‌ایم. [5] 15.هنر شنیدن: شما اگر از دوستانتان انتقاد دارید، باید فرصت کافی برای اظهار نظر و گفتگو برای وی در نظر گرفته و مطالب پیشنهادی دوستانتان را با استفاده از هنر خوب شنیدن مورد توجّه قرار دهید.[6] 16.انتقاد در خلوت: اگر انتقادی از دوستانتان دارید این انتقاد را در خلوت و در غیاب دیگران انجام دهید، در غیر این صورت دوستان شما امنیت روحی خود را در معرض تهدید می‌بینند و در صدد مقابله به مثل برخواهند آمد. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «اگر انتقاد از دوستت را در حضور دیگران انجام دادی، او را خوار و ذلیل کرده‌ای و اگر انتقاد از او را در تنهایی به عمل آوردی، او را عزّت بخشیده‌ای.»[7]

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
. روش های کاربردی امر به معروف و نهی از منکر: با تاکید بر زمینه های روانشناختی و جامعه شناختی، محمدرضا شرفی، پیام آزادی.

پی نوشت ها:
[1] . شرفی، محمّد رضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، انتشارات سروش (صدا و سیما)، ص 71.
[2] . همان، ص 17.
[3] . همان، ص 23.
[4] . همان، ص 22.
[5] . همان، ص 22.
[6] . همان، ص 22.
[7] . همان، ص 22.