با چه شرایطی امر به معروف و نهی از منکر واجب است، و در صورت عدم توانایی بر امر به معروف چه باید کرد؟

پاسخ

امر به معروف و نهی از منکر با تمام اهمیت آن شرایط متعددی دارد که فقهای عظام در کتب فقهی و رساله های عملیه شان آورده اند که می توان به اهم آن شروط اشاره کرد و تفصیل آن را باید از رساله های عملیه و کتبی که در این زمینه نگارش یافته جست:
1. آمر به معروف و ناهی از منکر علم و شناخت نسبت به معروف و منکر داشته باشد تا بتواند به معروف امر و از منکر نهی کند، و در فرض جهل نسبت به معروف و منکر چنین چیزی بر او لازم نیست.
2. آمر به معروف و ناهی از منکر احتمال تأثیر بدهد، و الا اگر در مجموعه ای احساس می کند که سخن او هیچ تأثیری ندارد در این فرض بر شخص واجب نیست که امر به معروف و نهی از منکر نماید.
3. بداند شخص عاصی بر عمل منکر و یا ترک معروف خویش بنای مداومت دارد، و الا اگر بداند یک بار اشتباهی از او سرزده اما بنای اصرار بر انجام آن ندارد در این صورت لازم نیست که او را امر به معروف و نهی از منکر نماید.
4. در امر و نهی مفسده ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهی کند، ضرر جانی یا عِرضی و آبرویی یا مالی قابل توجهی به او می رسد واجب نیست، امر به معروف و نهی از منکر کند بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن، ترس ضررهای مذکور را پیدا کند واجب نیست، بلکه اگر بترسد که ضرری متوجه متعلقان (خانواده ها و دوستان) او می شود، واجب نیست، بلکه اگر با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی موجب حرج بر بعضی مؤمنین می شود، واجب نمی شود؛ بلکه در بسیاری از موارد حرام است.[1] امر به معروف و نهی از منکر، با حفظ شرایط و مراتب باید انجام شود وگرنه ممکن است سبب ایجاد مشکلات فراوان گردد، و اگر انسان قادر به انجام امر به معروف نباشد و یا اثر نگذارد در این صورت انزجار قلبی و این که انسان در دل احساس ناراحتی کند کافی است. و این از نشانه های ایمان انسان مومن است.
البته این نکته قابل ذکر است که باید شرایط را درباره امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفت؛ اگر واقعاً زمینه برای نهی از منکر فراهم نبود، ترک آن هیچ محذوری ندارد، اما اگر کسی به دلایل شخصی و نفسانی و بدون عذر شخصی نهی از منکر را ترک کند جایز نیست.
پس اگر مورد در پرسش از مواردی است، که واقعاً شخص زمینه عمل به وظیفه نهی از منکر برایش فراهم نیست و قلباً از کارهای خلاف برخی مردم ناراحت است، در این جا ترک نهی از منکر محذور شرعی برای او ندارد.
اما نباید از نظر دور داشت که نباید بهانه جویی کرد در مسئله مهم امر به معروف و نهی از منکر مسامحه و کوتاهی کرد. یعنی چه بسا در مواردی آدمی هیچ عذر و منع شرعی نداشته باشد و قادر بر ادای این فریضه باشد لکن به جهت ضعف و ترس و تنبلی و … این مهم را ترک کند مسلم است که این به وظیفه اش عمل نکرده و نشان از ضعف ایمان اوست گرچه درقلب ناراضی باشد اما باید در جهت تقویت ایمان قلبی خویش بیشتر تلاش و کوشش کند.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. حسین نوری همدانی، امر به معروف و نهی از منکر، نشر موسسه الطبع و النشر فی منظمه الاعلام الاسلامی، 1411 ق.

پی نوشت:
[1] . ر.ک: امام خمینی، تحریر الوسیله، کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، ج1، ص465-484. و رساله توضیح المسائل، مطابق با فتاوی مراجع معظم تقلید، نشر تفکر، 1373 ش، ص 776.