سلامی که بعد از اتمام نماز به 3 امام داده می‌شود منشأ آن چیست؟
پاسخ
سلامی که بعد از اتمام نماز رو به طرف کربلا، مشهد مقدس و سرانجام رو به وجود بقیه الله الاعظم ـ اروحنا لتراب مقدمه الفداه ـ هدیه می‌گردد منشأ خاص و سبک ویژه ای ندارد و به همین دلیل به صور و اشکال مختلفی صورت می‌گیرد؛ عده‌ای رو به سمت کربلای معلّی ایستاده و بر امام حسین ـ علیه السّلام ـ سلام و صلوات می‌فرستند، سپس به سمت مشهد مقدس بر امام رضا ـ علیه السّلام ـ سلام و درود می‌فرستند و پس از آن رو به قبله ضمن عرض ارادت به ساحت مقدس ولیعصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ سلام و صلوات نثار وجود مبارک ایشان می‌نماید. برخی نیز مقابل قبله می‌ایستند و ادای سلام و صلوات را از رسول مکّرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ شروع می‌کنند و به حضرت ولیعصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ ختم می‌کنند. بعضی هم رو به قبله به پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، و امام حسن و امام حسین ـ علیهما السّلام ـ سلام و درود و صلوات می‌فرستد، سپس به سمت مشهد مقدس به امام رضا ـ علیه السّلام ـ سلام و درود می‌فرستند و بعد از آن رو به قبله سلام و صلوات نثار وجود نازنین امام عصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ می‌نماید.
تمام این صور و اشکال سلام و درودها به پیامبر و اهل بیت طاهرینش، نشان از این واقعیت دارد که سلام و درود فرستادن بر مقرّبان درگاه حق تعالی، ریشه در کتاب الهی دارد؛ پرودگار عالم عالی‌ترین تحیات را بر هدایت گران جوامع و بندگان صالح خود فرو می‌فرستد:« سلامٌ علی ابراهیم »[1] ، « سلامٌ عَلی نوحٍ فِی العالَمین »[2] « سلامٌ عَلی آلِ یاسین »[3] و … و آن گاه که نوبت به خاتم رسولان و فخر عالمیان، حضرت محمد بن عبدالله ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌رسد نه تنها خودش بر او سلام و صلوات می‌فرستد بلکه مؤمنان را موظف کرده که به پیروی از خدا و فرشتگان، به آن حضرت سلام و صلوات بفرستند و بدین گونه یادش را گرامی و نامش را بزرگ دارند و ارادت خویش را به آستان وی ابلاغ کنند: « اِنَّ الله وَ مَلائکتَهُ یُصلّوُن عَلَی النّبّی یأیُّها الذّین امَنوُا صَلّوُا علیه و سَلّمُوا تَسلیماً.» [4]
این دستور اختصاص به مؤمنان عصر نزول وحی ندارد، بلکه عام است و مؤمنان عصرهای بعدی تا قیام قیامت را شامل می‌شود.
بنابراین همانگونه که قرآن کریم، سلام به اولیای الهی را تجویز کرده است و نیز آن را به زمان حیات آنان اختصاص نداده، چنانکه درباره یحیای شهید ـ علیه السّلام ـ فرمود: سلام بر آن روزی که می‌میرد: « و سلام علیه … و یوم یموت …» [5] و نیز از زبان حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ نقل کرده که این گونه برخود سلام داده: « و السلام علیّ یوم وُ لدتُ و یوم أَموتُ و یَوْمَ أَبْعَثُ حیّاً»[6]، معلوم می‌شود این سلام‌ها اختصاصی به صالحانی مانند: ابراهیم و نوح و یحیی و … که در قرآن کریم از آنان نام برده شده ندارد، بلکه عام است و هر کسی که در مسیر هدایت الهی باشد مشمول آن است «والسلام علی مَنِ التّبع الهُدی»[7] و نیز اختصاص به زمان حیات آنان ندارد و شامل زمان ممات آن نیز می‌گردد.[8]
سلام ما به امام حسین ـ علیه السّلام ـ ، امام رضا ـ علیه السّلام ـ و حضرت ولیعصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ که در سه جهت صورت می‌گیرد، علاوه بر آن فضیلتی که سلام بر صالحان و اولیای الهی دارد، از این جهت عرفاً مرسوم گردیده است که سلام بر امام سوم شیعیان به جهت موقعیّت بی نظیر و فضیلت فوق العاده‌ای که دارد، می‌باشد کما این که خداوند تبارک و تعالی به صورت ویژه در قالب زیارت عاشورا بر وی و اولاد و اصحاب وی سلام فرستاده است که در مورد اولیای دیگر کمتر مشاهده می‌شود؛ « زیرا تیغ نبرد امامت علوی و سلطنت اموی ـ که استمرار نبرد اسلام و کفر است ـ عاشورا است.»[9]
و سلام بر امام هشتم ـ علیه السّلام ـ توسط ایرانیان به جهت افتخاری است که نصیب مردم ما شده است و امام هشتم خود را در میان خود حسّ می‌کنند و این موقعیت را برای خود افتخاری بس بزرگ می‌دانند، علاوه بر فضیلتی که برای زیارت ایشان وارد شده است و سبک سلام ما به علی بن موسی الرّضا ـ علیه السّلام ـ قسمتی از زیارت نامه ایشان می‌باشد که به آن سفارش شده است.
خلاصه سخن این که سلام از سنخ دعاست و دعای مؤمن موحد مستجاب است و ثالثاً صلوات بر آن ذوات مقدس اظهار کمالات وجودی آنهاست.
و بالاخره سلام بر حضرت بقیه الله الأعظم ـ علیه السّلام ـ به جهت حضور ایشان و حاضر و ناظر بودن وی و این که حجت خدا بر روی زمین است و طبق روایات ناظر اعمال و شاهد رفتار ما است و اقتضای ادب، هم چنان که سیره علماء نیز بوده است، سلام و درود فرستادن به وجود مبارک آن امام همام است.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ آیه الله جوادی آملی، ادب فنای مقرّبان ( شرح زیارت جامعه کبیره)، ج1، مرکز نشر إسراء قم.
پی نوشت ها:
[1] . صافات/ 109.
[2] . صافات/ 79.
[3] . صافات/ 130.
[4] . احزاب/ 56.
[5] . مریم/ 15.
[6] . مریم/ 33.
[7] . طه/ 47.
[8] . جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقرّبان، (شرح زیارت جامعه کبیره)، قم، مرکز نشر أسرا، ج1، ص 64 ـ 65.
[9] . همان، ص63.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات
