نویسنده:احمدی-فرزانه فرد
منبع: تنهاراه
السلام علیک یا بابَ اللهِ وَ دَیّانَ دِینِه …
امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در روایات
حدیث, منبع مهم دین مبین اسلام است. به گونه‌ای که مادر تمام علوم اسلامی به شمار می‌آید و بدون مراجعه به احادیث، هیچ یک از معارف اسلام کامل نمی‌شود. در حوزه‌ی فقه, نقش اساسی با حدیث است. در علم کلام، تبیین جزییات با حدیث صورت می‌گیرد و حتی در تفسیر, بدون حدیث نمی‌توان معنای دقیق آیات را درک کرد. عقل فقط می‌تواند مسائل کلی را تبیین و اثبات کند، اما مسائل جزیی و تعیین مصداق و مورد، از عهده‌ی عقل خارج است و این نقل است که در این زمینه گره‌گشایی می‌کند.
در مسائل مربوط به امامت نیز حدیث نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. در جوامع روایی، راویان مختلف بیش از شش هزار حدیث درباره‌ی مهدویّت روایت کرده‌اند. در واقع در بحث مهدویّت و موضوع امام مهدی (علیه السلام) نیز, احادیث، منبع اصلی هستند و برای نتیجه‌گیری در یک موضوع باید تمام احادیث مرتبط با آن موضوع بررسی شود و نباید به صرف دیدن یک روایت در یک موضوع، چنین نتیجه گرفت که نظر اسلام و روایات درباره‌ی آن مسأله همان است که در آن یک روایت آمده است. به ویژه در بعضی مباحث مربوط به مهدویّت, روایات بسیار گوناگون و متفاوتی نقل شده است که به بحث و بررسی سندی و نحوه‌ی جمع‌بندی و نتیجه‌گیری کلی نیاز دارد.
الف) کتاب‌های ویژه‌ی امام عصر (علیه السلام)
با توجه به این‌که نوید ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را شخص رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) داده‌اند و از همان ابتدا نام «مهدی» بر سر زبان‌ها بوده، ده‌ها کتاب قبل از تولد ایشان در میان شیعه و غیر شیعه تدوین یافته و در طول این چند قرن نیز صدها کتاب به همّت علمای شیعه و اهل سنت نوشته شده است، که از آن میان به معرفی چند مورد از کتب علمای شیعه اکتفا می‌کنیم:
1- کمالُ الدِّین و تمامُ النِّعمه
اثر محمّد بن علی بن حسین بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق (ت 305 ه( است که به دعای امام زمان (علیه السلام) به دنیا آمد و این کتاب را به دستور آن حضرت نوشت1، که از قدیمی‌ترین منابع روایی در این زمینه شمرده می‌شود.
2- الغیبه
اثر ابو عبد الله، محمّد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی مشهور به ابن ابی زینب از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهارم است. این کتاب در سال 342 در حلب نگارش یافته و 478 حدیث دارد.
3- الفُصُولُ العشره فی الغیبه
اثر ابو عبد الله محمّد بن محمّد بن نعمان معروف به شیخ مفید است. موضوع اصلی آن، پاسخ به مهم‌ترین شبهاتی است که درباره‌ی وجود مبارک امام زمان (علیه السلام) در دوران ایشان مطرح بوده است. نام‌های دیگر این کتاب الأجوبه عن المسائل العشره و المسائل العشره فی الغیبه است.
4- أربع رسالات فی الغیبه
اثر شیخ مفید است. این کتاب به روش پرسش و پاسخ بوده و شامل مباحث غیبت، قیام و شبهات مربوط به امامت حضرت مهدی (علیه السلام) است.
5- الغیبه للحُجَّه
تألیف شیخ طوسی است. و از بهترین، مهم‌ترین و کامل‌ترین منابع شیعه در مسأله‌ی غیبت امام زمان (علیه السلام) است. این کتاب شامل دلایل عقلی و نقلی وجود امام زمان (علیه السلام)، غیبت، ظهور، علایم ظهور و فضایل و سیره‌ی امام مهدی (علیه السلام) می‌باشد. این کتاب چون در بغداد و با استفاده از دو کتابخانه‌ی بزرگ شیعه نوشته شده و مؤلف آن به بسیاری از اصول قدما دسترسی داشته است، اهمّیت فراوانی دارد.
6- المُعجمُ الأحادیث الامام المهدی(علیه السلام)
این مجموعه روایی نفیس و ارزشمند، با تلاش گروهی از محقّقان2 به انجام رسیده است. این گروه بر آن شدند تا در حدّ توان، روایات مربوط به امام مهدی (علیه السلام) را از کتاب‌های فریقین، جمع‌آوری کنند و در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار دهند. حاصل این سعی و تلاش پسندیده، دوره‌ای پنج جلدی است که روایات را به ترتیب معصومین(علیهم السلام) از وجود مقدّس پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) تا آخرین معصوم فرا روی خوانندگان قرار می‌دهد.
7- بحارالانوار (جلدهای 51، 52، 53)
اثر علّامه محمّد باقر مجلسی.
8- منتخب الاثر
تألیف آیت الله لطف اله صافی گلپایگانی.
ب) تواتر احادیث امام مهدی (علیه السلام)
از ویژگی‌ها و امتیازات بسیار مهم در یک موضوع روایی، تواتر احادیثی است که در مورد آن نقل شده است. متواتر بودن روایات آن موضوع، باعث می‌شود که توجه درست و خاصی به آن شود و مطالب و محتوای آن، مورد قبول واقع شده و علاوه بر اعتقاد به آن، در کارها و رفتار و برنامه‌ریزی‌ها به آن توجه گردد و به مفاد آن عمل شود. تواتر احادیث در موضوع مهدویّت، امری مورد قبول و مسلّم در نزد شیعه و عامّه است؛ یعنی، نه تنها شیعیان تواتر احادیث مربوط به امام مهدی (علیه السلام) را پذیرفته‌اند؛ بلکه علمای عامه نیز بر این مهم اعتراف کرده‌اند. در این قسمت به ذکر نام برخی از علما و دانشمندان عامه که به این ویژگی اشاره کرده‌اند می‌پردازیم.3
1- محمّد بن حسین آبری شافعی (م 363 ه(؛ وی در کتاب مناقب الشافعی چنین می‌گوید:
«اخبار بشارت رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) به آمدن مهدی (علیه السلام) به دلیل کثرت مخبران و راویان به حد تواتر رسیده است.»4
2- محمّد رسول برزنجی (م 1103 ه(؛ وی تصریح می‌کند:
«احادیثی که بر وجود مهدی (علیه السلام) و قیام او در آخر الزمان و از خاندان رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) و فرزند فاطمه(علیها السلام) بودن وی دلالت دارند، به حد تواتر رسیده و جایی برای انکار آن‌ها وجود ندارد.»5
3- ابن حجر هیثمی (م 974 ه(؛ وی بارها از اعتقاد مسلمان‌ها به ظهور امام مهدی (علیه السلام) دفاع کرده و به تواتر آن تصریح کرده است.6
4- قرطبی مالکی (م 761 ه(؛7
5- ابن قیم (م 751 ه(؛8
6- ابن حجر عسقلانی (م 852 ه(؛
7- سیوطی (م 911 ه(؛9
8- شیخ محمّد بن علی صبان (م 1026 ه(.10
پی نوشت ها:
1 . شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، مقدمه مصنّف .
. اساتید معظم: علی کورانی و نجم الدین طبسی و … .
. ر.ک. سید ثامر هاشم العمیدی،در انتظار ققنوس، صص 76 – 90 .
. التذکره، ج 1، ص 701 .
. برزنجی، الاشاعه الاشراط الساعه، ، ص 87 .
. ابن هجر هیثم، الصواعق المحرقه، فصل 1، ب 11، صص 162 – 167 .
. التذکره، ج 1، ص 701 .
. ابن قیم، امنار امنیف، ص 135 .
. غماری، ابراز الوهم المکنون، ص 436 .
. صبان، اسعاف الراغبین، صص 145 – 152 .
