منبع:ماهنامه موعود

سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین سیدابوالحسن مهدوی اصفهانی
گاهی در روایات «آب» به وجود امام تأویل می‌شود؛ یعنی همچنانکه آب مایه حیات همه چیز است امام و حجت خدا نیز مایه حیات به شمار می آید. به عنوان مثال در برخی روایات در تأویل این آیه که می فرماید:
قل إن أصبح ماؤکم غوراً1 فمن یأتیکم بماء معین2.
بگو اگر آبتان در زمین فرو رود، چه کسی شما را آب روان خواهد داد. آمده است: إذا فقدتم إمامکم فلم تروه فماذا تصنعون.3
هرگاه امامتان را نیابید و او را نبینید چکار خواهید کرد؟
اگر سال 260 هجری یک روز صبح بلند شدید و سراغ امام زمانتان را گرفتید گفتند غایب شدند، چه کسی می تواند مجدداً امامتان را ظاهر کند؟
در مصباح الشریعه روایتی از امام صادق(ع) آمده که ویژگیهای آب را بیان می کند. حال با این نگاه می خواهیم ببینیم نسبتهای آب و امام چیست و چگونه می توان این ویژگیها را به امام تأویل کرد و چه ثمره های عملی می توانیم از این بحث ببریم.
ویژگی اول آب به بیان امام ششم(ع)، مقدمه بودن آن برای ورود به بساط الهی است. به عبارت دیگر هر که می خواهد نماز بخواند، قرآن تلاوت کند، طواف نماید و یا هر عمل عبادی دیگری انجام دهد، حتماً باید وضو داشته باشد و برای وضو نیازمند آب است. ولایت معصومین(ع) هم همین طور است؛ یعنی ورود به
باطن و حقیقت همه عبادات بدون ولایت چهارده معصوم (ع) ممکن نیست.
اصلاً می توان گفت که حقیقت نماز و دیگر اعمال عبادی چیزی جز شخص «ولی» نیست و از همین روست که امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:
انا صلوه المؤمنین وصیامهم.4
من نماز و روزه مؤمنان هستم.
و لذا بی معرفت ولی مطلق حق نمی توان مهمان سفره و بساط رحمت خاص خداوند متعال شد.
خصوصیت دوم آب، تطهیر نجاستها به وسیله آن است. یعنی نجاستهای ظاهری بدن را با آب می توان برطرف کرد. ولایت هم برای نجاستهای دل چنین نقشی ایفا می کند. در زیارت جامعه خطاب به ائمه(ع) می گوییم:
و جعل صلوتنا علیکم و ما خصّنا به من ولایتکم طیباً لخلقنا و طهاره لأنفسنا و کفاره لذنوبنا.
خداوند سلام و صلوات ما را بر شما و آنچه از نعمت ولایت شما برما منت عطا کرد.
برای پاکی طینت و طهارت نفسها و کفاره گناهان ما قرار داد. یعنی با ولایت ایشان است که تمام ناپاکیها در تمام مراحل زندگی از ابتدا تا انتها از ما زدوده می شود. در قرآن کریم آمده وقتی قوم حضرت موسی(ع) می خواستند به شهر «اریحا» وارد شوند5، وحی می شود که با تعظیم و احترام از دروازه شهر عبور
کنید: و إذ قلنا ادخلوا هذه القریه فکلوا منها حیث شئتم رغداً و ادخلوا الباب سجّدا و قولوا حطّه نغفر لکم خطایاکم6.
و به یاد آرید آن زمان را که به شما گفتیم: به این قریه درآیید و از نعمتهای آن هر چه و هر جا که خواسته باشید به فراوانی بخورید ولی سجده کنان از دروازه داخل شوید و بگویید: بار گناه از ما فرو نه، تا خطاهای شما را بیامرزیم… .
اما علت این احترام و تعظیم در ادامه آیه آمده است که «قولوا حطّه»: بگویید این تعظیم ما، مایه حطه و ریزش گناهان خودمان است. امام عسگری(ع) در روایتی می فرماید: ما هم باب حطه شما هستیم؛ یعنی هر که از باب ما گذر کند و ولایت ما را بپذیرد گناهانش پاک می شود.
ویژگی سومی که حضرت برای آب ذکر کرده اند، این است که پیش از نزول باران، مقدماتی وجود دارد؛ یعنی ابر و باد و تغییر آب و هوا و دیگر مسایل خبر از آمدن باران می کنند. چهارده معصوم(ع) هم همینطور بوده اند. یعنی این طور نبوده که ایشان بدون مقدمه بر روی زمین گام نهند. تمام پیامبران پیش از اسلام قوم خود را به آمدن این ذوات مقدسه نوید و بشارت می داده اند. حضرت آدم چنین کرده بود و حضرت نوح نام این پنج نور مقدس را بر روی کشتی خود حکاکی کرده بود و به این وسیله از غرق شدن نجات یافت7. حضرت موسی هم همین طور عمل کرده بود. حتی در قرآن به نوید دادن حضرت عیسی(ع) به ظهور پیامبر اکرم(ص) تصریح شده است:
و مبشرّاً برسول یأتی من بعدی اسمه أحمد.8
… و به پیامبری که بعد از من می آید و نامش احمد است بشارت می دهم.
چهارمین ویژگی آب همان است که در قرآن کریم آمده است:
و جعلنا من الماء کلّ شی ء حیّ.9
هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم.
وجود امام(ع) نیز هم چنین اثری دارد؛ یعنی هر که روحش زنده باشد، مسلماً به برکت امام(ع) است یک دل آن زمان زنده است که محبت سیدالشهداء و بقیه الله و امیرالمؤمنین(ع) در آن جای گرفته باشد. و هر دلی که ولایت معصومین(ع) در آن نقش نبسته باشد، قطعاً مرده است و هیچ بهره ای از حیات ندارد. جالب است وقتی قرآن می خواهد به طور کنایی از ظهور حضرت مهدی(ع) صحبت کند، می گوید خداوند زمین را پس از مرگش، دو مرتبه زنده می کند:
إعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها.10
بدانید که خداوند زمین را پس از مرگش زنده خواهد کرد.
هر چند ظاهر این روایت اشاره به زمستان و بهار دارد لیکن حقیقت معنای آن اشاره به همین مطلب است که گفتیم و در روایات می توان این تأکید را دید که «کافر مرده است»11 و این مردگی با ظهور حضرت صاحب(ع) است که برطرف می شود و هم از حیات و نور و زندگی بهره مند می گردند.
پنجمین ویژگی آب خلوص آن است. آب در آن زمان که از آسمان نازل می شود زلال زلال است و هیچ ناخالصی ندارد و هر نوع مخلوط شدن آن پس از تماس دیگر اشیا با آن صورت می گیرد و الاّ خودش در نهایت صافی است. امام(ع) هم در نهایت زلالی و صافی هم مخلص هستند و هم مخلص، یعنی در وجود ایشان ذره ای غیر خدا نیست و پاک پاکند.
ولایت معصومین(ع) زلال زلال است و هر شائبه ای که در آن دیده می شود ناشی از هواهای نفسانی گوینده ای است که در هنگام عرضه به دیگران به آن افزوده است و الاّ اگر ما عرضه خودمان را در مقام ابراز معارف اهل بیت(ع) کنار بگذاریم. صفا و پاکی مطلب را به خوبی می توان مشاهده کرد.
ششمین ویژگی آب رقت آن است که به سبب آن می تواند به راحتی در همه چیز نفوذ کند. ولایت معصومین(ع) هم چنین است؛ یعنی به راحتی می تواند در همه دلها نفوذ کرده و آنها را متأثر کند. البته این نکته را فراموش نکنیم که همانند آب که دل سنگ را نمی تواند خیس کند افراد سنگدل هم ولایت را رد کرده و از رقت و رحمت و برکات آن خویشتن را محروم می کنند.
هفتمین خصوصیت آب این است که از آسمان نازل می شود. قرآن در این رابطه می فرماید:
و أنزلنا من السّماء ماء طهوراً.12
و از آسمان آبی پاک نازل کردیم.
ذیل همین آیه مرحوم فیض کاشانی در تفسیر صافی روایتی نقل می کنند که منظور از آسمان وجود مقدس خاتم الانبیاء محمد مصطفی(ص) است و آب طهور، ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان بزرگوار ایشان(ع) است که حضرت ختمی مرتبت(ص) نسبت به ایشان علو مقام دارند.
هشتمین مورد از ویژگیهای آب طاهر و پاک بودن آن است که البته پاک کنندگی آن هم به تبع پاکی اش می باشد. امام و حجت خدا(ع) هم پاک و طاهر است.
قرآن راجع به معصومین(ع) می فرماید:
إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس أهل البیت و یطهّرکم تطهیراً.13
ای اهل بیت! همانا خداوند می خواهد که از شما پلیدی را دور کند و شما را پاک دارد.
یعنی هر نوع ناپاکی از وجود ایشان زدوده شده است.
نهم، آب مایه برکت زندگانی مردم است و اگر آب نباشد زندگی مردم به طور جدی مختل می شود. امام هم در امور معنوی و روحی مایه برکت مردمان است.
البته این برکت و نعمت غیر از آن برکتی است که:
بیمنه رزق الوری و بوجوده ثبتت الأرض والسماء14.
به برکت وجود ایشان همگان از رزق خویش متنعم می شوند و به برکت وجود ایشان آسمان و زمین پابرجا می مانند.
دهمین ویژگی آب، امتزاج15 لطیف گونه آن است. وجود مقدس امام(ع) نیز چنین است. امام هشتم(ع) فرمودند: «خداوند رحمت کند کسانی را که امر ما را احیا می کنند» وقتی از ایشان پرسیدند: امر شما چگونه احیا می شود! حضرت پاسخ می دهند: علوم ما را یاد بگیرد و به دیگران بیاموزد؛ چرا که هرگاه مردم زیباییهای کلام ما را بفهمند قطعاً از ما تبعیت می کنند:
فإنّ الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا16.
گاهی اوقات شده وقتی بالای منبر برخی مطالب را می گویم، عده ای گمان می کنند که آنها را از برخی متون ترجمه شده انگلیسی انتخاب کرده ام، در صورتی که این طور نیست. بسیاری از مطالب اصیل در روایتهایمان وجود دارد و هنوز که هنوز است نه دانشمندان شرق دنیا می توانند آن را بفهمند و در کتابهای خود بیاورند و نه چهره های بسیار سرشناس و مطرح غرب. روایتی هست که می فرمایند: «به شرق و غرب عالم سفر کنید، علمی را نمی یابید مگر آنکه ریشه اش از ما صادر شده باشد»17.
به نظر من این روایت را باید بر سر در همه دانشگاههایمان بزنیم و از تمام ابزارها و روشها استفاده کنیم تا همگان به خصوص محصلان و دانشگاهیهایمان این مسئله مهم برایشان جا بیفتد که تمام عالم جیره خوار فرهنگ ما هستند با این تفاوت و توضیح که مطالب اصیل ما را آنگونه که می خواهند و به نفعشان است، تعبیر می کنند.
یازدهمین خاصیت آب این است که با همه چیز ممزوج می شود و به اندازه استعدادش روی آن اثر می گذارد. امام معصوم(ع) هم همین طور است. لطف امام و رحمت رحمانی ایشان شامل حال همه می شود ولی رحمت رحیمی حضرت، فرد به فرد تفاوت می کند و به دل هر کس به اندازه وسعش، رحمت نازل می کنند تا اسراف نشود. آب را روی یک زمین کشاورزی هم به اندازه ای می ریزند که اسراف نباشد. از همین رو هیچکدام از شما عزیزان نمی توانید بگویید که تا به این سن رسیده ام، رحمت خاص الهی شامل حالم نشده است؛ چرا که از سویی از همه مصادیق رحمت الهی بر خود خبر ندارید و از سوی دیگر هم آنقدر که تلاش کرده اید، ده برابر و صد برابرش به شما عنایت شده است.
جلساتی از این دست که شرکت می کنید و به واسطه آن نورانی می شوید، کتابهایی که مطالعه می کنید و هدایت می شوید، اشخاصی که بر سر راه زندگی شما قرار می گیرند و شما را راهنمایی می کنند، خوابهایی که می بینید و راهگشای امور زندگی شما می شود، همه و همه الطاف خداوند متعال هستند که به واسطه حجت خدا و امام معصوم(ع) شامل حال شما می شود. خداوند آنقدر به بندگانش عنایات مادی و معنوی عطا می کند که کسی نمی تواند طلبکارش بشود.
قرآن کریم می فرماید:
من جاهد فینا لنهدینّهم سبلنا.18
کسانی را که در راه ما مجاهدت کنند، به راههای خویش هدایت می کنیم.
الان که شما در جلسه امام حسین(ع) نشسته اید، یک تصمیم الهی به تناسب خودتان بگیرید و به زبان هم بیاورید و حتی جایی هم آن را بنویسید که جدی تر و رسمی تر بشود؛ بگویید از این به بعد با خداوند، عزّوجلّ، و امام زمانم عهد می بندم این کار خوب را انجام دهم یا آن کار بد را ترک کنم. ببینید به دنبال آن چه برکاتی به سوی شما نازل می شود، مرتب به جلو رانده می شوید و لطف پس از لطف است که نصیب شما می کنند. این لطفها به حدی می رسد و دچار چنان نشاط روحی بشوید که نتوانید آن را برای کسی بیان کنید. اصلاً بیان کردنی هم نیست. اینجاست که کمی متوجه می شویم و می گوییم: خدایا! از تو ممنونم که این همه به من لطف کردی و پیش از آنچه استحقاق داشتم به من عنایت فرمودی والا هر کمبودی که هست از خود من است و من به خودم ظلم کردم:
ظلمت نفسی19.
سبحانک إنّی کنت من الظّالمین.20
تو منزه هستی و من از ستمکاران هستم.
آخرین خصوصیت آب تغییر دهندگی و تغییرناپذیری آن است. یعنی آب بر همه چیز اثر می گذارد و آنها را دچار تغییر می کند ولی خواص خودش را از دست نمی دهد و عوض نمی شود و در همه حال، آب، آب باقی می ماند. امام و حجت خدا(ع) هم این طور است؛ یعنی بر همه اثر می گذارد ولی خودش از دیگران اثر نمی پذیرد؛ چرا که هر خیر و کمالی را به نحو کامل از ذات ربوبی دریافت می کند و هیچ احتیاجی به تأثیرپذیری از خلق خدا ندارد. نفوذ امام(ع) برنفوس همه به نحوی است که همراه با نفوذ، تطهیر هم می کنند و از این ویژگی امام(ع) ما باید همرنگ امام بشویم و اصلاً امر به معروف و نهی از منکر از اینجا ریشه گرفته و برای همین است که فرمودند: مَثَل مؤمن، مَثَل آب است21. حرف مؤمن چون برخاسته از فطرت است و از دل برمی خیزد، بر دل خواهد نشست و اثر می کند. وقتی مؤمن خالصانه بنشیند و با طرف مقابلش صمیمانه صحبت کند و برای حرفهایش دلیل بیاورد؛ اگر طرف مقابل ورودیهای دلش را نبسته باشد و اهل پذیرش حق باشد، قطعاً اثرش را هر دو طرف خواهند دید. فراموش نکنیم که در اینگونه امور لازم است قلب و زبان ما، هم نوا باشند و حرف و اعتقاد ما یکی باشد.
این بحث را از این جهت امشب طرح کردم که همه به این نکته متذکر شویم که: بیش از هزار و صد سال است که آب معنوی مان، حجت خدا و امام زمانمان از میانمان رفته است، تشنگی خیلی طولانی شده است: «فقد طال الصدی»22؛ قرنهاست که بر این دلهایمان باران جمال یار نباریده است و متأسفانه ما به این خشکسالی عادت کرده ایم. کاش لااقل به همان اندازه که به خشکی زاینده رود حساس بودیم، به این موضوع توجه می کردیم. چند صباحی زاینده رود خشکید و علاوه بر مردم خودمان مجامع بین المللی هم توجهش به این سمت معطوف شد و همه ناراحت و نگران بودند که چه می شود؛ پلها از بین می رود و گاوخونی را از دست می دهیم و خیلی چیزهای دیگر ولی ما قرنهاست که به غیبت اماممان عادت کرده ایم. از بچگی مرتب در ذهن ما فرو کردند، امامتان غایب است و آنقدر گفتند که ما عادت کرده ایم؛ ولی آیا وقت آن نشده که به خود بیاییم و احساس تشنگی بکنیم؟ آیا وقت آن نشده است که تکانی بخوریم و به خود بیاییم که ما را چه شده؛ امام ما در میانمان نیست و اینقدر راحت و آسوده زندگی می کنیم!
امشب شب تاسوعاست و منسوب به سقای خاندان پیامبر(ص) حضرت ابوالفضل العباس قمر بنی هاشم(ع) بیایید همه از سر عطش و اضطرار به وجود نازنین ایشان عرض کنیم:
یا کاشف الکرب عن وجه الحسین اکشف کروبنا بحق أخیک الحسین بظهور الحجه.
ای برطرف کننده اندوه از چهره برادرت [امام حسن(ع)] با ظهور [حضرت] حجت(ع) اندوههای ما را برطرف نما. به حق برادرت [امام حسین(ع)].
کسی شماره تواند کرد اشک دیده ما را
که قطره قطره تواند شمرد دریا را
بهار دهر خزان شد در انتظار و هنوز
ندیده است کسی روزگار فردا را
برفت صبر و تحمل نماند و طاقت و تاب
کجاست آنکه کند زنده مرده دلها را؟

پی نوشتها:

× سخنرانی شب تاسوعای سال 1425ق. در هیأت رزمندگان اصفهان (محبان حضرت زهرا(س)) که با مختصری تلخیص
1 . غور به سوراخهای کوچک داخل زمین می گویند که آب در آن نفوذ کرده و پایین می رود. کلمه «غار» هم از این ریشه است و به شکاف کوچک درون کوهها گفته می شود والا اگر این شکاف وسیع و عمیق باشد، در عربی به آن کهف می گویند.
2 . سوره ملک(67)، آیه 30.
3 . شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص360.
4 . در منابع حدیثی در دسترس عین عبارت یافت نشد.
5 . اینکه اریحا بوده را از روایات به دست می آوریم.
6 . سوره بقره(2)، آیه 58.
7 . اخیراً بازمانده هایی از این کشتی کشف شد و جالب اینکه نقوش اسامی پنج تن آل عبا(ع) همچنان سالم مانده بودند و با ترجمه عبارات روی آن به همان نتیجه مطرح شده در روایات ما رسیدند. الآن بازمانده کشتی نوح را در یکی از موزه های شوروی سابق نگهداری می کنند.
8 . سوره صف (61)، آیه 6.
9 . سوره انبیاء (21)، آیه 30.
10. سوره حدید (57)، آیه 17.
11. الکافی، ج2، ص5.
12. سوره فرقان(25)، آیه 48.
13. سوره احزاب(33)، آیه 33.
14. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، دعای عدیله.
15. امتزاج با مخلوط شدن این تفاوت را دارد که در مخلوط می توان مخلوط شده ها (مثلاً نخود و لوبیا) را از هم جدا کرد ولی در امتزاج نمی شود (مثلاً اگر گل درست شد، آب و خاک را به طور عادی نمی توان از هم جدا کرد).
16. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج27، ص92.
17. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج1، ص399.
18. سوره عنکبوت(29)، آیه 69.
19. مفاتیح الجنان، دعای کمیل.
20. سوره انبیاء(28)، آیه 87.
21. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج77، ص339.
22. مفاتیح الجنان، دعای ندبه.