آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی فرزند عارف کامل مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی که این روزها در بستر بیماری است به مناسبت ماه مبارک رمضان فلسفه روزه، نگاه خداوند به آن در سایر ادیان و نیز توصیه‌های پدر عارف خود بیان کرد.
لطفا اهمیت و عظمت ماه مبارک رمضان را در لسان قرآن و روایات توضیح بدهید ؟
در رابطه با اهمیت ماه مبارک رمضان بهتر است اول از کتاب آسمانی خدا تبرک بجوییم ؛ « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ – أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَی الَّذینَ یُطیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعامُ مِسْکینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ – شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَریضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (۱۸۵-۱۸۴-۱۸۳ بقره ) » در این آیات مبارکه خداوند متعال روزه را بر مومنین واجب کرده است و به چند مطلب اشاره شده است، اول اینکه چنین استفاده می‌شود روزه گرفتن و امساک کردن برای بندگان خدا یک امر دشواری است و لذا با مقدماتی خدای سبحان وارد شده؛ زیرا خداوند متعال در اموری که قدری بر بندگان خدا قبول آن دشوار بوده، مانند قتال و جهاد و… با مقدماتی آن را آسان کرده است.
اگر ممکن است چگونگی این مقدمات را بیان نمایید
مثلا ؛ درباب جهاد اول می‌فرماید « وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ » (۱۶۹ آل عمران) این قتل و جهاد ولو موجب کشتن می‌شود، ولی مرگ نیست، بشر از مرگ و نیستی فرار می‌کند و به دنبال حیات است، لذا حق متعال در مقدمه‌ای می‌فرماید : کشته شدن در راه خدا مرگ نیست تا تصور اینکه جهاد در راه خدا نیستی است را از ذهن مومنین پاک کند، جهاد در راه خدا نابودی نیست، بلکه حیات و ابدیت است و در ادامه هم می‌گوید: درست است که کمبودهایی در این بین پیدا می‌شود، ولی تحمل و صبر در برابر این‌ها موجب اجر فراوان می‌شود و به صبر بشارت می‌دهد « وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بشیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ (۱۵۵ بقره )
در زمینه روزه این تمهیدات به چه نحوی صورت گرفته است ؟
بشر عادت به خوردن و آشامیدن دارد، اگر بخواهند جلوی عادات او را بگیرند، دشوار است، خدای سبحان با یک مقدماتی به آن اشاره می‌کند، اولا اینکه این مطلب مختص به مسلمین آخر الزمان نیست، تمام امم سابقه این برنامه را داشته‌اند و اینگونه نیست که در مقابل آن بایستم و بگوییم چرا مختص ماست ؛ گذشته از آن، ثمره‌ای بر روزه مترتب است که اساس خلقت برای رسیدن به آن نتیجه محقق شده است و آن تقوی است « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » (۱۸۳ بقره ) تقوی و پرهیزگاری، هدف اصلی خلقت است و بعد هم بیان می‌کند این ایام بسیار کم است که اصلا قابل توجه نیست « أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ» ( ۱۸۴بقره) چند روز انگشت شمار بیشتر نیست و در قرآن کریم اگر بخواهد امری را کوچک بشمارد و از صعوبت و ثقل آن بکاهد، این گونه تعابیر را به کار می‌برد،
مثلاً در قضیه یوسف می‌فرماید « وَ شَرَوْهُ دَراهِمَ مَعْدُودَهٍ وَ کانُوا فیهِ مِنَ الزَّاهِدینَ ( یوسف آیه۲۰) » حضرت یوسف را به چند سکه انگشت شمار، یعنی همان ثمن بخس فروختند.
در اینجا هم خداوند متعال می‌فرماید؛ روزه‌گرفتن علاوه بر اینکه در امم سا بقه بوده است و ثمره تقوی را در پی دارد، برای رفع صعوبت آن از منظر بندگان خود آن را « ایام معدودات » می شمارد و باز تسهیلاتی را در ادامه آن بیان می‌کند که اگر کسی مریض است یا مسافر است روزه نگیرد و قضای آن را بجا آورد « فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ » و اگر پیرمرد و پیر زن هست و طاقت روزه ندارد به ایشان می‌گوید روزه نگیرید بلکه کفاره و فدیه‌ای بدهید « وَ عَلَی الَّذینَ یُطیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعامُ مِسْکینٍ» بعد از این مقدمات، می‌فرماید « شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ» و با این آیات عظمت ماه مبارک رمضان را بازگو می‌کند و در این ماه مبارک رمضان شبی را قرار داد که از هزار شب بالاتر است.
اگر ممکن است به بعضی از حکمت‌های روزه اشاره داشته باشید و بفرمایید که چگونه روزه موجب تکمیل و تعالی روح انسان است ؟
به نظر بنده، همیشه اکل و شرب مانع پرورش روح انسان است، چرا که خوردن و آشامیدن مواد تقویتی روح حیوانی بشر را تأمین می‌کند، مانند بقیه حیوانات و اگر بخواهیم روح حیوانی ، تحت تاثیر روح انسانی قرار گیرد ناچاراً باید از خورد و خوراک حیوانی امساک کنیم تا بتوانیم او را تحت سیطره انسانیت قرار دهیم، درست مانند سایر همجنسان خودمان، اگر خوراک حیوانی را زیاد کردیم، شخص مربی بر او مسلط نمی‌شود با اینکه خداوند انسان را مسلط بر همه عالم قرار داده است « وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۱۳ – جاثیه) »اما اگر همین روح حیوانی مسلط شود، دیگر انسان بر او مسلط نخواهد شد.
اساس امساک بر این معناست، جلوی طغیان را می‌گیرد و اگر انسان بخواهد به آن نتیجه‌ای که مراد و مقصود از روزه هست یعنی تقوی برسد. باید خوراک همه اعضا را کم کند، چشم و گوش و دست و … قلب و همه اعضا و جوارح و جوانح، او باید در امساک باشند لذا روزه داری و امساک از خورد و خوراک به تنهایی کار ساز نیست بلکه همه اعضا و جوارح باید امساک کنند، اگر این چنین روزه‌ای اتفاق افتاد تقوای مورد نظر الهی اتفاق می‌افتد ؛ لذا به خاطر ثمره و عظمتی که روزه دارد در تمام سال به آن اهتمام شده است، مثلا در اول ماه رجب، شب « لیله الرغائب» که توصیه شده پنجشنبه آن را روزه بگیرند و همینطور در طول سال به مناسبت‌های مختلف امر به روزه شده است مانند؛ ایام البیض ؛ ایام التشریق ؛ دوشنبه و پنجشنبه هر هفته ؛ اول و وسط و آخر هر ماه، روزه گرفتن مستحب است و… خیلی از موارد چرا که انسان همواره در حال طغیان است و جلوی طغیان او را باید گرفت و اولین مرتبه آن به واسطه خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها در انسان ایجاد می‌شود، لذا به روزه گرفتن، دستور داده شده و فضیلت‌های فراوان و ثواب‌های مورد تحیر و تعجب برای آن شمرده شده است و عنایت پروردگار حد و حصر ندارد، لذا اهمیت یک شب ماه رمضان برتر از هزار شب است.
« الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ ( من‌لایحضره‌الفقیه ج : ۲ ص : ۷۴ ) » روزه سپر از بلا و آتش جهنم است، روزه انسان را از گناه دور می‌کند، باید توجه هم داشته باشیم که اگر خداوند متعال با این اهمیت فراوان روزه را واجب کرده است به خاطر معالجه درد خود من است، هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ جسمی، صحت ظاهری هم به روزه ارتباط دارد اینکه فرمودند « صُومُوا تَصِحُّوا ( بحارالأنوار ج : ۵۹ ص : ۲۶۷ )» به همین مطلب اشاره دارد، خوردن دائمی، چاقی ؛ فشار خون ؛ قند و امثال ذلک را ایجاد می‌کند و صوم یک دارو است، هم برای روح و هم برای جسم، لذا برای رعایت آن باید برنامه ریزی صورت گیرد تا این معنا تحقق یابد، از این رو در سطح جامعه باید مقدمات و تسهیلات روزه داری را فراهم کنیم، هم با تبلیغ و هم با جمع آوری و ممنوعیت مظاهر روزه خواری و بی احترامی به ماه مبارک رمضان، حتی بعض اموری که بعضی فقهای ما امساک آن را لازم نداسته اند، مانند سیگار و امثال ذلک، اگر چه موجب ابطال روزه هم نشود، اما باید توجه داشت درست است که از نظر شرعی مخل روزه نیست، اما از نظر اینکه حرمت ماه رمضان را علنا از بین می‌برد، منافات با امساک دارد ولو از نظر شرعی اشکال نداشته باشد، لذا باید مردم و حاکم اسلامی وسائل امساک را در جامعه محقق کنند، کما اینکه خداوند متعال برای زیر بار رفتن بندگان به حکم روزه با مقدماتی آن را واجب کرده است، از این رو باید جلوی منکرات در جامعه گرفته شود، تا مسلمین دائما مرتکب محرمات نشوند .
* روزه چه نقشی در خداباوری دارد؟
به نظر من یکی از مهم‌ترین آثار صیام با توجه به فرمایشات اهل بیت عصمت و طهارت – علیهم السلام – ایجاد خدا باوری است، اگر ما نگاهی به مستحبات این ماه و ادعیه‌ای که در این ماه وارد شده است داشته باشیم مانند سفارش به هزار رکت نماز در طول این ماه ؛ تلاوت هزار مرتبه سوره قدر در هر شب ماه مبارک رمضان ؛ خواندن صد مرتبه «حم دخان» و دعای افتتاح و ابوحمزه و جوشن کبیر و…. همه این‌ها را اگر جمع کنیم دلالت بر یک موضوع مهم دارد که شخص صائم باید به آن معنا برسد و آن خدا باوری است، یقین به این مطلب پیدا کردن که همه کاره عالم، خداوند متعال است و اولین دعوت بعثت، دعوت به همین مطلب بوده است « قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا » (بحارالأنوار ج : ۱۸ ص : ۲۰۲ )، در جوشن کبیر هزار اسم است و نتیجه‌ای که از آن دعا می‌گیریم این مطلب است که همه امور در دست اوست و این معنای دعای جوشن کبیر است، همه این مطالب برای رسیدن به باور خدایی و خدا باوری است، با توجه به این مطالب احیا در هر شب ماه رمضان خوب است
خاطره‌ای ار مرحوم والدتان عارف کامل آیت‌الله شاه آبادی (ره) در خصوص ماه مبارک رمضان به یاد دارید ؟
مرحوم والد می‌فرمودند : مگر در ماه رمضان آدم شب هم می‌خوابد ! شب است که انسان را به روز روشن می‌رساند، اگر تاریکی شب را با توجه بگذرانیم ما را به صبح روشن می‌رساند، لذا مرحوم والد خیلی اهتمام به این مسئله داشتند هر چند در این اوآخر به خاطر بیماری و ضعف قادر به امساک و روزه نبودند، ولی باز هم به بیداری و احیا شب اهتمام داشتند و اصرار می‌ورزیدند، مساجد باید در شب‌های ماه رمضان پر باشد.
دستورات خاص پدرتان در ماه مبارک رمضان چه بود ؟
ایشان علاوه بر دستورات عامه بر ذکر « لا اله الا الله » خیلی تاکید داشتند در سحرها به خصوص ماه رمضان به خواندن آیات آخر سوره حشر و خواندن آیت الکرسی تاکید فراوانی داشتند خلاصه بر اموری که دال بر وحدانیت حق داشت اصرار داشتند.
اگر ممکن است توصیه‌ای به روزه داران داشته باشید تا از برکات این ماه بیشتر بهره ببرند؟
توجه به این معنا داشته باشیم که صوم را تکلیف الهی بدانیم و متذکر این معنا بشویم که فقط گرسنگی و تشنگی نصیب ما نشود به خصوص در این ایام که روزها طولانی و گرم است، از عطش آن تشنگی و گرسنگی قیامت را به یاد آوریم و وسائل خنکی و آسایش آن طرف را فراهم کنیم، در عبادت و کسب و کار و خوردن و آشامیدن توجه و دقت داشته باشیم و به یاد مومنین و کسانی که امکانت رفاهی ندارند، باشیم اموری که موجب تبرید (خنکی) و امن آن سو می‌شود، تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست! هم‌اکنون که ماه مبارک رمضان است و با این قیمت‌های بالا خیلی‌ها توان خرید ندارند، باید به فقرا رسیدگی کرد، امام سجاد علیه السلام در ماه شعبان فرمایشاتی دارند « و ارزقنی مواسات من قترت من رزقک به ما وسعت علی من فضلک ( البلدالأمین ص : ۱۸۷) » خدایا توفیق بده تا از ما زاد زندگی کمبود زندگی دیگران را آماده کنم.
ما دعا را می‌خوانیم، اما بدون توجه به معانی آن از آن رد می‌شویم در حالی که ادعیه نسخه‌های عملی هستند؛ و در ماه رمضان می‌توان همه برنامه‌های گذشته را پاک و تسویه حساب کرد، «ادعیه» نسخه عملی هستند که با عمل کردن به آن‌ها سعادت دنیا و آخرت جامعه بشری تامین می‌شود « و اعمر قلبی بطاعتک (البلدالأمین ص : ۱۸۶) » خواندن دعای تنها که آبادی نمی‌آورد، بلکه عمل است که آبادی می‌آورد، اگر ما این فرامین کوچک را انجام دهیم هر کدام آن برای از بین بردن فقر و فساد کافی است.
