من موقعی که معنی قرآن را میخوانم، دیگر شبها خوابم نمیبرد و حالت روانی به من دست میدهد. از عذاب آخرت خیلی میترسم و مدتی است این حالت به من دست داده است، چه کنم با اینکه علاقه شدیدی به معنی قرآن دارم؟
مشکل بیخوابی یکی از اختلالهایی است که معمولاً در بزرگسالان، جوان، میانسالان دیده میشود امّا آغاز آنها میتواند از کودکی و نوجوانی نیز باشد.[1] این مشکل با افزایش سنّ از فراوانی بیشتری برخوردار میگردد. عمدهترین عوامل بیخوابیهای نخستین عبارتند از: کار و فعالیت بیش از حدّ در روز، مسایل حلّ نشده زندگی، تعارضهای ناهشیار و اضطرابها و نگرانیها. نقش عوامل روانشناختی در بیخوابیها بیش از هر عامل دیگر به اثبات رسیده است و بدین دلیل روانشناسان با ابداع روشهای مختلفی به درمان آنها پرداختهاند. شناسایی اینکه بیخوابی متأثر از کدام عمل یا عوامل است، فرد را در انتخاب روش درمانی و اثر بخشی آن یاری میکند. بنابراین اولین گام در درمان بیخوابی شما شناسایی و تشخیص علت بیخوابی است، استنباطی که خود شما نمودهاید این است که ترس از عذاب آخرت مشکل بیخوابی در شما گردیده، البتّه ممکن است عوامل دیگری نیز در این مسأله نقش داشته باشد.
راه درمان بیخوابی شما:
مؤثرترین روش در اینگونه موارد، استفاده از شناخت درمانی است. لذا ما برنامهای را برای شما تنظیم میکنیم که قطعاً عمل به آن موثر است و اگر بتوانید این مراحلی را که در پی میآید، به صورت منظّم و دقیق عمل نمائید، به زودی مشکل بیخوابی شما حلّ میشود. مگر اینکه عوامل دیگری نیز در بُروز آن دخیل باشد که در آن صورت باید به روانشناس یا روانپزشک مراجعه نمائید.
گام اول: توجّه داشته باشید که عذاب آخرت برای همگان نیست بلکه برای افرادی است که خدا و رسولش را نافرمانی نمایند. در قرآن تصریح شده است که: «هر کس نافرمانی خدا و رسولش کند، آتش دوزخ از آن او است.»[2] شما میتوانید با انجام اعمال نیک و اطاعت از خداوند خود را از عذاب الهی مصون سازید.
گام دوم: رحمت خداوند مقدم بر غضب او است لذا در دعا میخوانیم: «یا من سبقت رحمتُه غضبَه» یعنی ای خدایی که رحمتش مقدم بر غضبش میباشد. در واقع وجود خداوند متعال رحمت محض است که شامل همگان میشود مگر عدهای بسیار کم که شرک ورزیدهاند و در دنیا هیچ عمل نیکویی انجام ندادهاند. رحمت خداوند آنقدر وسیع است که حتی گناهان افراد را به کار نیک و حسنه تبدیل میکند.[3] در روایات متعددی آمده است که در روز قیامت گناهان مؤمن بر او عرضه میشود و از ناراحتی به لرزه میافتد ولی بخاطر این که او اهل ایمان، حیا، صدق و حسن خلق و اخلاص و در خط رهبری معصوم و اولیای خدا بوده , مورد لطف مخصوص قرار میگیرد و به فرمان خداوند , گناهان او به عبادت تبدیل میشود[4]
گام سوم: همه آیات قرآن که درباره عذاب آخرت نیست تا خواندن و تدبر در آن باعث ترس در شما گردد. در قرآن همانگونه که از عذاب آخرت سخن به میان آمده است، در مورد عفو و بخشش الهی، نعمتهای خداوند، بهشت جاویدان، سیمای بهشتیان و… نیز آیات بسیاری وجود دارد. امام باقر ـ علیه السّلام ـ در مورد درهای بهشت میفرماید: «ان للجنه ثمانیه ابواب» بهشت دارای هشت در است حال آنکه در مورد دوزخ آمده است که هفت در دارد،[5] این اشاره به کثرت راههای ورود به بهشت و وسعت رحمت الهی است. در آیات دیگر میخوانیم که خداوند به بهشتیان خطاب میکند: «بخورید و بیاشامید، گوارا باد این نعمتها بر شما بخاطر آن اعمال صالحی که از پیش برای امروز خود فرستادهاید.[6]
در مورد وسعت و بزرگی بهشت چنین تعبیر شده است که: «جنّه عرضُها السماوات و الارض»[7] یعنی بزرگی بهشت به اندازه آسمانها و زمین است. در قرآن بارها درباره همسران بهشتی و ویژگیهای آنان سخن به میان آمده است.[8] موضوعات بسیار جذّاب و دلنشین در قرآن وجود دارد که خواندن آنها در انسان , شور و علاقه خاصی ایجاد میکند و انسان را امیدوار میسازد که از آن همه نعمتهایی که در قرآن توصیف شده، بهرهمند گردد. امیدواری به رحمت خدا در آیات بسیاری مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است از جمله میفرماید: «از رحمت خدا ناامید مشوید، زیرا جز گروه کافران کسی از رحمت خدا مأیوس نمیگردد.»[9] در جای دیگر آمده است: «ای بندگان من که درباره خویش زیادهروی کردید، از رحمت خدا ناامید مشوید، همانا خدا تمام گناهان را میآمرزد.»[10] با توجّه به این آیات و روایات که در مورد عفو و بخشش الهی وجود دارد، و از طرفی هنوز هم شما فرصت دارید که اعمال نیکو و شایسته انجام دهید و حتی اگر خدای نکرده در گذشته اعمال ناپسندی از شما سرزده است، میتوانید با توبه و عبادت، جبران نمائید دیگر ترس از عذاب الهی آن هم در حدّی که شکل بیخوابی در شما ایجاد کند، معنا ندارد.
گام چهارم: تا کنون سه گام یا به تعبیر دیگر سه مرحله از مراحل درمانی مشکل شما را بیان کردیم و در تمامی این سه مرحله هدف ما این بود که نگرش شما نسبت به موضوعات اضطرابآور مانند عذاب آخرت و خوف از جهنم مقداری تعدیل یابد و در نتیجه دیگر فکر نکنید که عذاب الهی فراگیر و شامل همگان از جمله شما هم میشود. عذاب الهی مخصوص عده خاصی است که از فرمان الهی سرپیچی نموده و مورد عفو و شفاعت خداوند نیز واقع نشده باشند. برای اینکه این باور , بیشتر در شما ریشهدار شود، آیات مربوط به رحمت و عفو و بخشش خداوند و نیز وعدههای الهی و اوصاف بهشت و بهشتیان را مطالعه و پیوسته مرور نمائید تا اطمینان و امید در شما ایجاد شود و از خواندن قرآن بیشتر لذت ببرید. حال گام چهارم این است که به یک اصل کلی و زیربنایی توجّه داشته باشید و آن اینکه در معارف اسلامی توحید به «خوف و رجاء» تعبیر شده است. یعنی انسان هم باید خوف از عذاب الهی داشته باشد و هم به رحمت و معرفت خداوند امیدوار باشد. خوف از عذاب الهی باعث آن میشود که انسان متوجه اعمال خود باشد و مخالفتی با دستورات خداوند و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ نکند و رجاء و امید باعث تلاش و کوشش در انسان میشود یعنی به امید اینکه مورد لطف و رحمت خداوند واقع شود و به نعمتهای جاویدان الهی دسترسی پیدا کند، با دلگرمی هرچه تمام، وظایف عبادی خود را انجام میدهد. امام صادق ـ علیه السّلام ـ میفرماید: از جمله وصایای لقمان حکیم به فرزندش این بود که: «آن چنان از خدای عزّوجل بترس که گویی اگر نیکیهای جنّ و انس را انجام داده باشی باز خدا (به دلیل بعضی از اعمال ناپسندت) تو را عذاب خواهد نمود و از طرفی آنچنان به او امیدوار باش که گویی اگر گناهان جنّ و انس را مرتکب شده باشی، خداوند براساس رحمت واسعه خویش تو را مورد رحمت قرار خواهد داد.[11]
در روایات فراوانی آمده است که بیم و امید در دل مومن با هم مساوی است؛ نه خوف بر قلب او غالب میشود به گونهای که او را از رحمت الهی مأیوس سازد و نه امید بر دلش غلبه پیدا میکند به طوری که مغرور شود. امام صادق ـ علیه السّلام ـ میفرماید: «در قلب هر مؤمنی دو نور وجود دارد: نور خوف و نور رجاء، اگر هر یک از آنها وزن شود بر دیگری فزونی ندارد.»[12] نتیجهای که از این روایات بدست میآید این است که: اگر انسان خوف یا رجایش بیشتر از یکدیگر باشد، دچار مشکل خواهد شد، همانگونه که در شما این مشکل به صورت اختلال خواب، ظاهر شده است، پس سعی کنید خوف و رجاء را با هم به صورت یکسان داشته باشید.
راهکار عملی:
علاوه بر مطالب یاد شده، این نکات را نیز رعایت کن.
1. در خلال روز، از استراحت اجتناب کنید.
2. هرگز به رختخواب نروید مگر آنکه خسته و آماده خوابیدن باشید.
3. از رختخواب فقط برای خوابیدن استفاده کنید نه برای فکر کردن و مرور و یادآوری آنچه مطالعه کردهاید یا شنیدهاید.
4. اگر پس از حدود 10 دقیقه نتوانستید بخوابید، از جای خود بلند شوید، خود را به کاری مانند خواندن روزنامه، صحبت با دوستان، مشغول کنید، تا کاملاً آماده خوابیدن شوید آنگاه به رختخواب بازگردید.[13]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آیتالله حسین مظاهری، کاوشی نو در اخلاق اسلامی، موسسه ذکر، 1375.
2. محسن قرائتی، معاد، موسسه در راه حق، 1366.
پی نوشت ها:
[1] . دادستان، پریرخ، روانشناسی مرض تحولی از کودکی تا بزرگسالی، انتشارات سمت، 1378، ج 2، ص 39.
[2] . جن/23.
[3] . فرقان، «فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ».
[4] . تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 33.
[5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 10، ص 194.
[6] . الحاقه.
[7] . آل عمران/133، حدید/21.
[8] . صافات/48.
[9] . یوسف/87.
[10] . زمر/53.
[11] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج2، ص67.
[12] . همان، ص67.
[13] . دادستان، پریرخ، همان، ص55.
