انفاق در راه خداوند شرایط و آدابی دارد که در صورت رعایت این شرایط و آداب انسان مستحق اجر و پاداش یا ثواب بیشتر خواهد شد.
برخی از این شرایط و آداب به شرح ذیل است:
1. اسلام و ایمان:
خداوند صدقه و انفاق را از کسانی می‌پذیرد که ایمان به رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) و آنچه او از طرف خداوند آورده داشته باشند؛ بنابراین کسانی که اساس اسلام را نپذیرفته و یا همه آنچه را پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) از طرف خداوند آورده، قبول نکرده باشند خداوند انفاق آنان را نپذیرفته و برای آنان اجر و ثواب اخروی در نظر نمی‌گیرد. قرآن در آیات سوره مبارکه توبه در مورد گروهی از منافقان که تنها در ظاهر، اسلام را پذیرفته بودند می‌فرماید:
«و ما مَنَعَهُم اَن تُقبَلَ مِنهُم نَفَقـتُهُم اِلاّ اَنَّهُم کفَروا بِاللّهِ وبِرَسولِهِ»؛
«و هیچ چیز مانع قبول انفاق‌های آنان (منافقان) نشد جز اینکه آن‌ها به خدا و پیامبرش کافر شدند». [1]
در آیه‌ای دیگر آمده است:
«و مَن یعمَل مِنَ الصّــلِحـتِ مِن ذَکرٍ اَو اُنثی وهُوَ مُؤمِنٌ فاُولک یدخُلونَ الجَنَّهَ ولا یظلَمونَ نَقیرا»؛
«و کسانی که اعمال صالح انجام دهند ـ چه مرد باشند و چه زن ـ در صورتی که ایمان داشته باشند داخل بهشت می‌شوند و کمترین ستمی به آنان نخواهد شد». [2]
البته خداوند هیچ عملی را از بنده‌اش، هر چند کافر باشد، بدون مزد و پاداش نمی‌گذارد؛ لذا اگر افرادی که اسلام را نپذیرفته‌اند کار خیر و عمل صالحی انجام دهند خداوند مزدشان را در همین دنیا به آنان یا نسل و فرزندان آنان می‌دهد؛ مانند اینکه مال فراوانی به آنان عطا می‌کند یا بدنشان را سالم نگه می‌دارد یا فرزندان خوبی نصیب آنان می‌نماید و یا نام نیکی برایشان باقی می‌گذارد و یا وسایل آسایش فرزندان آنان را فراهم می‌کند؛ اما اینان در آخرت هیچ حقی بر خداوند ندارند و به واسطه این اعمال خیر وارد بهشت نخواهند شد.
2. اخلاص و دوری از ریا:
از دیگر شرایط قبولی انفاق از سوی خداوند این است که انفاق کننده، تنها برای خشنودی خداوند مالش را انفاق نماید و هیچ غرض دیگری نداشته باشد. خداوند در آیه 265 سوره بقره می‌فرماید:
«و مَثَلُ الَّذینَ ینفِقونَ اَمولَهُمُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ وتَثبیتـًا مِن اَنفُسِهِم کمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبوَهٍ اَصابَها وابِلٌ فَـئتَت اُکلَها ضِعفَینِ»؛
«مثل کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا و تثبیت روح خود انفاق می‌کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی قرار دارد و باران‌های درشت به آن برسد و میوه خود را دو چندان دهد».
اما اگر کسی در انفاق خود ریا نمود و رضای دیگران را در آن داخل نمود، هیچ سود و منفعتی برایش نخواهد داشت؛ چنان‌که قرآن در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
«کالَّذی ینفِقُ مالَهُ رِئاءَ النّاس … فَمَثَلُهُ کمَثَلِ صَفوانٍ عَلَیهِ تُرابٌ فَاَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکهُ صَلدًا لا یقدِرونَ عَلی شَی‌ءٍ مِمّا کسَبوا»؛
«کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند، کار او همچون قطعه سنگی است که بر آن قشر نازکی از خاک باشد و رگبار باران به آن برسد و آن سنگ را از آن خاک صاف نماید، آن‌ها از کاری که انجام داده‌اند چیزی به دست نمی‌آورند». [3]
قرآن در این آیه، انفاق‌های آلوده به ریا و انفاق‌هایی را که برای چشم مردم به فقرا و مستمندان یا راه‌هایی دیگر داده می‌شود به کاشتن بذر بر روی سنگ سخت که مقدار اندکی از خاک بر روی آن قرار دارد تشبیه نموده است که با یک باران شدید به کلی از بین رفته و چیزی از آن باقی نمی‌ماند.
بسیارند افرادی که متأسفانه برای خشنودی دیگران مال خود را به مستمندان داده و یا در راه خدا انفاق می‌نمایند؛ مثلاً اگر در میان جمعی قرار دارد پولی از جیب بیرون می‌آورد و به فقیر یا در راه خیر می‌دهد تا دیگران ببینند که او به دیگران کمک می‌کند و یا اگر برای رضای خدا داده است در هر مجلسی که می‌نشیند از پولی که در آن راه خیر صرف کرده سخن به میان می‌آورد؛ چنین افرادی نه تنها ثواب و اجر انفاق خود را نابود می‌سازند، بلکه گناه ریا را نیز در نامه عمل خود اضافه می‌نمایند و پرونده خود را در آخرت سنگین‌تر می‌نمایند. چنین افرادی را باید «خسر الدنیا والآخره» دانست؛ یعنی هم در دنیا زیان دیده‌اند چون مالشان بیهوده از دستشان خارج شد و هم در آخرت به سبب ریاکاری و به دست آوردن خشنودی دیگران مجازات خواهند شد.
3. منت نگذاشتن:
شرط دیگر انفاق در راه خدا این است که انسان قبل یا در حین انفاق و یا پس از آن بر کسانی که انفاق می‌کند منتی نگذارد. اما اگر انفاق خود را با منت همراه نماید اجر و پاداش خود را به طور کلی از دست داده است؛ زیرا منت آتشی را ماند که بر خرمن اعمال خیر زده می‌شود و تمامی آن را می‌سوزاند.
قرآن می‌فرماید:
«یـاَیها الَّذینَ ءامَنوا لاتُبطِـلوا صَدَقـتِکم بِالمَنِّ والاَذی…»؛
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، انفاق‌های خود را با منت نهادن و آزار باطل نکنید». [4]
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) نیز در روایتی می‌فرماید:
«مَنِ اصطَنَعَ اِلی اَخیهِ مَعرُوفا فَامتَنَّ بِهِ اَحَبَطَ اللّهُ عَمَلَهُ و ثَبَّتَ وِزرَهُ و لَم یشکر لَهُ سَعیهُ»؛
«کسی که به برادر مؤمن خود نیکی کند و بر او منت نهد خداوند عمل او را تباه می‌نماید و گناه آن منت برای او باقی می‌ماند و تلاش او را نمی‌پذیرد». [5]
درخت کرم هرکجا بیخ کرد گذشت از فلک شاخ و بالای او
گر امید داری کز او بر خوری به منت منه ارّه بر پای او
4. انفاق از مال حلال:
شرط دیگر پذیرش انفاق، صدقه دادن از مال حلال است.
قرآن کریم می‌فرماید:
«یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اَنفِقوا مِن طَیبـتِ ما کسَبتُم ومِمّا اَخرَجنا لَکم مِنَ الاَرضِ ولا تَیمَّموا الخَبیثَ مِنهُ تُنفِقونَ…»؛
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از اموال پاکیزه خود که به دست آورده‌اید انفاق کنید.
برگرفته از کتاب”سیمای شیعه از نگاه اهل بیت” نوشته ی سید جعفر صادقی فدکی
