اینجانب سالها است که به وسواس دچار شده ام بارها سعی کرده ام آن را کنار بگذارم دارو مصرف کرده ام حتی ختم قرآن گرفته ام اما نتوانستم آن را کنار بگذارم و مشکل من با شوهر و خانواده شوهرم هم همین وسواس است خانواده من خیلی به بهداشت اهمیت می دادند ولی خانواده شوهرم اهمیت نمی دهند و من در رفت و آمد با آنها مشکل پیدا کرده ام لطفاً مرا راهنمایی کنید؟
وسواس یکی از شایعترین اختلالات رفتاری برای انسان ها است که نه تنها در جامعه ما بلکه در همه جوامع بشری به صورت آشکار ونهان وجود دارد. نمونه های آن در بین مردان و زنان به صورت های مختلف دیده می شود ولی برخی از نمونه های آن در بین زنان یا مردان بیشتر است. وسواس در بهداشت، نظافت و شستشو یکی از شایع ترین انواع آن در زنان است.
برخی اصلاً توجه ندارند که مبتلا به اختلال وسواس هستند، لذا هیچگاه در صدد اصلاح و درمان آن بر نمی آیند، دیگران هم نمی توانند کمک چندانی به آنها نمایند، اما افرادی که باور دارند و متوجه هستند که این مشکل در آن ها وجود دارد و باید درمان شود، به راحتی می توانند از دام آن رهایی یابند. وسواس ممکن است عوامل متعددی داشته باشد اما یکی از عوامل و زمینه های آن سخت گیری های والدین در دوران کودکی است. بارها دیده شده که مادر لباس و ملافه های کودک را چندین بارمی شوید یا کودک را وادار می کند تا دستهایش را چندین بار بشوید. در هر دو صورت زمینه اختلال وسواس در فرزندان به وجود می آید و در دوران نوجوانی و بزرگسالی مشکلات جدّی برای فرد ایجاد می کند. به نظر می رسد که شما به علت وسواس، خوب پی برده اید و می دانید که دقت زیاد خودتان و توصیه های بهداشتی بیش از اندازه پدر و مادر شما باعث این اختلال شده است. شما به عنوان یک مادر باید توجه داشته باشید که رعایت بهداشت و نظافت، کاملاً با وسواس فرق دارد. اسلام هیچگاه به انجام رفتارهای وسواسی چه به صورت نظافت و شستشو و چه در عبادت و نماز راضی نیست و این را نوعی اختلال رفتاری می داند.[1]
توجه به این مسأله می تواند مفید و راهگشا باشد. حال با توجه به این که رفتارهای وسواسی شما هم باعث اذیت خود شما و خانواده شوهر شما شده و هم از نظر اسلام کار صحیحی نیست، باید انگیزه قوی برای درمان و اصلاح آن داشته باشید. برخی افراد توجهی به مشکل شان ندارند و یا قبول ندارند که وسواس مشکل آفرین و نوعی بیماری است. در این گونه موارد دیگران باید اقدام کنند و با استفاده از روش های غیر مستقیم یا مراجعه به مشاور بالینی و روان پزشک مشکل فرد را درمان نمایند[2]
اما در موردی که خود فرد آگاهی دارد و مثل شما پذیرفته است که وسواس یک رفتار نابهنجار است، روش های خود یاری می تواند بسیار مفید باشد. مراد از روش های خود یاری این است که خود فرد اقداماتی انجام دهد و به صورت آگاهانه به درمان وسواس بپردازد. (در صورت خفیف بودن بیماری)
روش های درمان وسواس به صورت کاربردی:
1. برنامه ریزی دقیق و ایجاد اشتغال و سرگرمی؛
تطهیرهای مکرّر و انجام رفتارهای وسواسی می تواند بدان دلیل باشد که فرد وقت و فرصت کافی برای انجام آن در خود احساس می کند. بنابراین سعی کنید به جای یک کار، چندین کار برای خود در نظر بگیرید و به گونه ای برنامه ریزی نمایید که یکی پس از دیگری انجام شود و وقت اضافی نداشته باشید تا کارهایتان را تکراری انجام دهید.
2. شما این رفتارها را با چه انگیزه ای انجام می دهید؟ مثلاً این که به شستشو بیشتر اهمیت می دهید، به دلیل آن که است مسایل اسلامی و نظافت را رعایت کنید، یا همین طوری بدون دلیل این کار را انجام می دهید؟ اگر انگیزه شما رعایت مسایل اسلامی است، یقین داشته باشید که اسلام چنین چیزی نگفته، اسلام برای پاک شدن چیزهای نجس یک بار شستن را کافی می داند، اگر آب شیر نباشد، دوبار تطهیر کافی است، پس اگر به نیت پاک شدن و رعایت مسایل شرعی این قدر خودتان را عذاب می دهید و شستشو می کنید، بدایند که این نوعی بدعت و مخالفت با دستورات اسلامی است.[3]
3. شاید خود شما هم به این نتیجه رسیده باشید که وسواس در شستشو کار خوبی نیست ولی این که چگونه این رفتار ها را کنار بگذارید، برای تان سخت است. اختصاص به این مورد ندارد، هر کاری را که انسان بخواهد انجام دهد نیاز به یک اراده قوی دارد. اراده قوی از شناخت و تمرین به دست می آید یعنی انسان بداند که این رفتارش را باید اصلاح کند و در عمل تصمیم بگیرد و تجربه نماید. راهکارهایی که تاکنون برشمردیم، بیشتر ناظر به شناخت و در برخی موارد هم روش های عملی بود ـ یکی دیگر از روش ها که می تواند بسیار برای شما مفید باشد این است که از حساسیت زدایی منظّم استفاده نمایید.[4] حساسیت زدایی منظم، مراحل مختلفی دارد. ابتدا در مرحله شناخت و سپس در مرحله عمل می تواند انجام شود. این عمل باید زیرنظر روان شناس بالینی انجام شود روش دیگر اینکه در مواقعی که تنها هستید و فرصت برای فکر کردن دارید، سعی کنید اینگونه تصور نمایید که مثلاً اگر لباسی را که 5 بار آب کشیده اید و نخواهید بار ششم آب بکشید، چه مشکلی پیش خواهد آمد. آیا این لباس تمیز نمی شود؟ افرادی که فقط سه، چهار بار لباس خود را آب می کشند، و یا هر سه روز یکبار منزل را تمیز می کنند، به نظر شما مشکل دارند؟ آیا شما هم می توانید این کار را بکنید؟ می بینید که هیچ مشکلی ندارد، می پذیرید که 5 بار شستن و آب کشیدن لباس کافی است. مدّتی این برنامه را اجرا کنید. در مرحله بعد، بگویید حالا اگر 4 بار بخواهید لباس را آب بکشید چه مشکلی پیش می آید. اگر بجای اینکه نیم ساعت شیر آب را باز بگذارید، 15 دقیقه همین کار را انجام دهید، چه می شود، اگر قبول ندارید که بتوانید در 15 دقیقه لباس ها را بشویید و خیلی وسواس بخرج ندهید، یکبار امتحان کنید. برای اینکه این کار عملی تر شود، کارهای خود را وقتی انجام دهید که وقت اضافی ندارید و باید وارد کار بعدی شوید.
مثلاً اگر قرار است لباس ها را بشویید و معمولاً یک ساعت وقت صرف شستن آن ها می کنید، بعد از این طوری برنامه ریزی کنید که مثلاً اگر قرار است ساعت 4 بعد از ظهر به ملاقات کسی بروید یا همراه همسرتان به گردش بروید، 15 دقیقه مانده به ساعت 4 به لباس شستن شروع کنید. تا وقت تان محدود باشد و زمان اضافی برای رفتارهای وسواسی وجود نداشته باشد.[5]
البته روش های دیگری نیز برای درمان وسواسی وجود دارد مانند دارو درمانی، شوک درمانی و …. که اگر مایل باشید و بکارگیری روش های خود یاری مؤثر واقع نشود زیر نظر یک روان شناس یا روان پزشک، یکی از آن روش ها را بکار گیرید.
یادآوری:
وسواس را قطعاً نمی توان از طریق مکاتبه ریشه کن کرد و لذا اگر می خواهید بر وسواس خود غلبه کنید حتماً به یکی از مراکز مشاوره مراجعه کنید و زیر نظر یک روانشناس بالینی با تجربه به درمان رفتارهای وسواسی خود بپردازید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. استکتی، روش های درمان اختلال وسواس فکری و عملی، ترجمه: توزنده جانی و کمال پور، آستان قدس رضوی، 1377.
2. جاناتان گریسون و همکاران، وسواس، انتشارات رشد، 1373.
3. سی بائر و همکاران، غلبه بر وسواس، ترجمه محمدی، رشد، 1382.
پی نوشت ها:
[1] . زمانی، مصطفی، وسواس، پیدایش، رشد و علاج، پیام اسلام، 1369، ص 54، 36.
[2] . پر هرو تامسن، از فکر تا وسواس، ترجمه: مسعودی ، نشر سنا، 1381، ص 85، 104.
[3] . مراجعه شود به رساله های عملیه.
[4] . احمدی، جمشید، وسواس و درمان آن، انتشارات نوید، 1348، ص 38، 39.
[5] . قائمی امیری، علی، وسواس، انتشارات امیری، 1370، ص 102، 103.
