نویسنده:عبدالرحیم سلیمانى اردستانى

1. آثار و نوشته هاى مربوط به مکاشفه

کلمه apocalyptic از کلمه یونانى apocalypsis به معناى «وحى و مکاشفه» یا آشکار سازى است. از آن جا که این دسته از نوشته ها، در بردارنده ادعاى مکاشفه درباره مقاصد سرى خدا، پایان جهان و استقرار حکومت خدا بر زمین هستند، این واژه درباره آن ها به کار رفته است. نوزده کتاب در این مجموعه قرار مى گیرند که عبارتند از:

1ـ1. کتاب اول خنوخ)

بنابر عهد قدیم، خنوخ فرزند یارد است که با چند واسطه به حضرت آدم مى رسد.

2ـ1. کتاب دوم خنوخ)

کتاب دوم خنوخ مکاشفه اى فوق العاده است که در بردارنده بصیرت هایى درباره جهان و انسانیت است.

3ـ1. کتاب سوم خنوخ (مکاشفه خنوخ به زبان عبرى)

این کتاب که یک اثر یهودى و به زبان عبرى است، به دست افراد مختلفى نوشته شده و در قرن پنجم یا ششم م به شکل کنونى درآمده است، اما بخش هایى از آن احتمالا در قرن هاى اول یا دوم م نوشته شده است.

4ـ1. پیشگویى هاى الهامى

این کتاب، که ترکیبى از نوشته هاى یهودیان اولیه و مسیحیان بعد است، مصائب و بلایاى آینده (از جمله تخریب دوم معبد)

5ـ1. رساله سام

تعیین تاریخ نگارش این کتاب مشکل است، اما ظاهراً در پایان قرن اول ق م در اسکندریه تألیف شده است.

6ـ1. مجعول حزقیال

این کتاب، که مشتمل بر پیشگویى درباره مصائب قوم، از جمله تخریب دوم معبد، بوده است.

7ـ1. مکاشفه صفنیا

این کتاب، که تنها بخش هایى از آن باقى مانده و یک اثر یهودى است، سفرهاى صفنیا به بهشت و دوزخ را توصیف مى کند. این کتاب اندکى قبل یا بعد از شروع دوره مسیحى نوشته شده است.

8ـ1. کتاب چهارم عزرا

این کتاب یک اثر یهودى است که پس از تخریب دوم معبد نوشته شده است.

9ـ1. مکاشفه یونانى عزرا

این مکاشفه، که به زبان یونانى است، رؤیاى عزرا درباره بهشت، دوزخ و دجال را گزارش مى دهد. این کتاب در شکل کنونى اش یک اثر مسیحى نسبتاً متأخر است و شاید در قرن نهم م گردآورى شده باشد، اما ترکیبى از منابع یهودى و مسیحى است.

10ـ1. رؤیاى عزرا

این کتاب نیز یک اثر مسیحى است که شباهت آن با دیگر کتاب هاى عزرا، مانند کتاب چهارم و مکاشفه، روشن است. تاریخ نگارش این کتاب بین قرن چهارم تا هفتم م بوده است.

11ـ1. مسائل عزرا

این کتاب نیز یک اثر مسیحى است که با دیگر کتاب هاى عزرا شباهت دارد. تاریخ نگارش این کتاب مشخص نیست.

12ـ1. مکاشفه عزرا

این کتاب، که با دیگر کتاب هاى عزرا کمتر شباهت دارد و با رساله سام شبیه است، ویژگى هاى سالى را که با روز یونانى آغاز مى شود، توصیف مى کند. این نیز یک اثر مسیحى است که تعیین تاریخ آن مشکل است، اما یقیناً قبل از قرن نهم م نوشته شده است.

13ـ1. مکاشفه شدرک

این کتاب در شکل کنونى اش یک اثر مسیحى است که احتمالا در قرن پنجم م نوشته شده است; اما عناصرى از قرون اولیه مسیحى را در خود دارد.

14ـ1. کتاب دوم باروخ (مکاشفه باروخ به زبان سریانى)

این کتاب، که شباهت بسیار زیادى با کتاب چهارم عزرا دارد، مکاشفه اى درباره مصیبت هاى تخریب اورشلیم و آخرالزمان و مسائل دیگر است.

15ـ1. کتاب سوم باروخ (مکاشفه باروخ به زبان یونانى)

این کتاب از یک مکاشفه حکایت مى کند که در آن امور مختلفى وجود دارد; اما بخش عمده آن به مصائبى که بر شهر اورشلیم در تخریب دوم معبد وارد شده و علل آن مى پردازد.

16ـ1. مکاشفه ابراهیم

این مکاشفه، که تنها به زبان اسلاوى باقى مانده، دو قسمت دارد: در قسمت اول حضرت ابراهیم، که فرزند تارح بت ساز است، از خدا هدایت مى جوید و در قسمت دوم یک قربانى تقدیم خداوند مى کند و در رؤیایى برروى بال هاى کبوترى به آسمان صعود مى کند.

17ـ1. مکاشفه آدم

این کتاب در شکل کنونى اش یک کتاب گنوسى است، اما نه گنوسى مسیحى; بسیارى از دانشمندان برآنند که این اثر از سنتها یا منابع یهودى مربوط به قرن اول م گرفته شده است.

18ـ1. مکاشفه ایلیا

این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: در بخش اول، الیاس (ایلیا) مردم را نصیحت مى کند; بخش دوم به پیشگویى جنگ بین آشوریان و ایرانیان و سرنوشت آن مى پردازد; بخش سوم پیشگویى ظهور مسیح و دجال است.

19ـ1. مکاشفه دانیال

این کتاب در شکل کنونى اش قطعاً در اوایل قرن نهم م نوشته شده، اما مشتمل بر سنت هایى یهودى است که مربوط به قرون پیشین است. برخى از دانشمندان برآنند که بخش هایى از این کتاب احتمالا در قرن چهارم نوشته شده است.

2. وصیت ها

دسته دوم از کتاب هاى مجعول العنوان عهد قدیم، وصیت ها هستند (که اغلب بخش هایى از آن ها مکاشفه اى است). این مجموعه مشتمل بر شش عنوان است که عبارتند از:

2ـ1. وصیت هاى مشایخ دوازده گانه

دوازده اثر منسوب به دوازده فرزند حضرت یعقوب تحت این عنوان مى گنجند و همان طور که قبلا گذشت، برخى در شمارش تعداد کتاب هاى «مجعول العنوان»، نام آن ها را به تفکیک مى آورند. این دوازده کتاب حاوى آموزش هاى اخلاقى و اغلب همراه با رؤیا و مکاشفه اند.

2ـ2. وصیت ایوب

به گفته مؤلف این کتاب، ایوب نزدیکان خود را در بستر مرگ نزد خویش جمع و آخرین وصیت ها را به آنان مى کند. این کتاب نشان دهنده صبر و استقامت ایوب در مقابل بلایاست.

3ـ2. وصیت هاى مشایخ سه گانه (ابراهیم، اسحاق و یعقوب)

وصایاى سه شیخ، یعنى ابراهیم، اسحاق و یعقوب، در اصل سه کتابند که به هم ضمیمه شده اند. کتاب دوم و سوم دو اثر مسیحى اند که به کتاب ابراهیم، که اثرى یهودى است، ملحق شده اند. گاهى این سه اثر با سه عنوان مجزا آورده مى شوند.

4ـ2. وصیت موسى

این کتاب، که گاهى به نام هاى صعود موسى و کتاب موسى نیز خوانده مى شود، دربردارنده وصایاى موسى به یوشع ابن نون است. در این کتاب حوادثى که براى بنى اسرائیل پیش مى آید بیان شده است.

5ـ2. وصیت سلیمان

این کتاب داستانى است درباره این که چگونه سلیمان با به کارگیرى سحر و جنیان معبد را ساخت. این اثر در شکل موجودش حدود قرن سوم م نوشته شده است;

6ـ2. وصیت آدم

این کتاب، که یک اثر ترکیبى است، دربردارنده بحث هایى درباره ساعات روز، پیشگویى و سلسله مراتب قدرت هاى آسمانى است.

3. گسترش داستان هاى عهد قدیم و داستان هاى دیگر

از آن جا که حجیت الهى کتاب هاى عهد قدیم به رسمیت شناخته شده بود، این آثار بر زندگى روزمره و دینى یهودیان جهان یونانى عمیقاً تأثیر داشت. همین امر باعث شده است که نوشته هاى بسیارى تحت تأثیر ادبیات و اعتقادات عهد قدیم در این دوره (قرن سوم قم تا قرن دوم قم) به وجود آید. از جمله این نوشته ها داستان هایى است که پیرامون حکایت هاى عهد قدیم به وجود آمده است و در مجموعه سوداِپیگرافا قرار مى گیرد.

1ـ3. رساله اریستیاس

این رساله، که در نیمه اول قرن دوم قم نوشته شده، حکایت یک مشرک یونانى زبان (اریستیاس) است که در نامه اى به برادرش از یهودیت تمجید مى کند و از هیئت مترجمان سبعینیه سخن مى گوید. در واقع این اثر نوشته یک یهودى اسکندرانى است که یهودیت را به زبانى مطرح مى کند که براى یونانیان قابل فهم باشد.

2ـ3. پنجاهه ها (یوبیلها)

این کتاب یک تقویم تاریخى است مطابق حوادث سفر پیدایش و بخشى از سفر خروج، که در آن هر 49 ساله یک پنجاهه به حساب آمده و طبق این پنجاهه ها حوادثى که در این مقطع رخ داده تقسیم بندى شده است.

3ـ3. شهادت و عروج اشعیا

این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: بخش «عروج اشعیا» (باب هاى 1 ـ 5) یک اثر یهودى است که احتمالا در سال 100 قم نوشته شده است. بخش دیگر این کتاب یک اثر مسیحى است به نام «رؤیاى اشعیا» (باب هاى 6 ـ 11) که قبل از قرن سوم م نوشته شده است. بخش سوم، که باز یک اثر مسیحى به نام «وصیت حزقیا» (3: 13 ـ 4: 22) است، احتمالا در پایان قرن اول نوشته شده است. این سه بخش قبل از قرن چهارم م به هم الحاق شده اند.
بنا به گفته این کتاب، اشعیاى نبى به حزقیا، پادشاه یهودیه، از جنایاتى که پسرش منسّى پس از او مرتکب مى شود خبر مى دهد. پس از مرگ حزقیا این حوادث رخ مى دهد. منسّى وصایاى پدر را فراموش مى کند و به فسق و فجور روى مى آورد و اشعیا را به شهادت مى رساند.

4ـ3. یوسف و اَسنات

این کتاب دو بخش دارد: در بخش اول به ماجراى ازدواج یوسف و اسنات و در بخش دوم به اقدامات پسر فرعون براى جدایى این دو پرداخته شده است.

5ـ3. زندگى آدم و حوا

داستان زندگى آدم و حوا، که در سفر پیدایش باب هاى دوم تا چهارم بیان شده، در این کتاب به صورتى مفصل تر و با اضافاتى آمده است. این کتاب به زبان یونانى است، ولى نویسنده از منابع عبرى و آرامى نیز استفاده کرده است. گاهى این کتاب را زندگى آدم و حوا به زبان یونانى مى نامند تا از ترجمه هاى آن که به زبان هاى مختلف، از جمله لاتین، است تمیز داده شود.

6ـ3. مجعول فیلون

این کتاب بازنویسى سفر پیدایش تا کتاب دوم سموئیل نبى است، که ماجراهاى این بخش را به صورت اسطوره اى شرح و بسط مى دهد. این کتاب بین سال هاى 70 تا 135 م یا اندکى قبل از سال 70 م نوشته شده است.

7ـ3. زندگى انبیا

این کتاب، که داستان زندگى و مرگ 23 پیامبر را بیان مى کند، گذشته از افزوده هاى مسیحى، آمیخته اى از فرهنگ عامیانه اساطیر است. این اثر در قرن اول م یا اندکى قبل از آن نوشته شده است.

8ـ3. نردبان یعقوب

در سفر پیدایش چنین نقل شده است: یعقوب در رویا نردبانى را دید که بر روى زمین قرار دارد و سر آن در آسمان است; فرشتگان از نردبان بالا و پایین مى روند و خدا بالاى آن ایستاده است و با یعقوب سخن مى گوید.

9ـ3. کتاب چهارم باروخ

این کتاب شرحى بر مراثى ارمیا

10ـ3. ینَیّس و یَمبْریس

این کتاب داستانى است درباره جادوگران فرعون که با موسى مبارزه مى کردند (سفر خروج، باب هاى 7 و 8، و دوم تیموتائوس، 3: 8 ـ 9). کتاب در شکل کنونى اش یک اثر مسیحى است، اما قطعاً اصل آن به سنت هاى یهودى قبل از قرن اول م برمى گردد.

11ـ3. تاریخ رکابیان

این کتاب شرحى افسانه اى است بر باب 35 از کتاب ارمیاى نبى. کتاب تاریخ رکابیان در شکل کنونى اش یک اثر مسیحى است که تاریخش حداقل به قرن ششم م برمى گردد. اما ادله اى وجود دارد که بخش هاى اصلى این کتاب از یک اثر یهودى گرفته شده که تاریخ آن به سال 100 م برمى گردد.

12ـ3. الداد و میداد

در سفر اعداد سرگذشت دو نفر از مومنان به حضرت موسى آمده است که نبوت مى کرده اند.

13ـ3. تاریخ یوسف

این کتاب به شرح و بسط بخشى از سرگذشت حضرت یوسف، که در سفر پیدایش (41: 39 تا 42:38) آمده است، مى پردازد. تعیین تاریخ نگارش این کتاب، که یک اثر یهودى است، مشکل است ولى از کتب قدیمى است و قطعاً قبل از قرن ششم م نوشته شده است.

4. آثار حکمت آمیز و فلسفى

کتاب هاى این بخش تلاشى است که یهودیان یونانى مآب کرده اند تا از فعالیت هاى عقلانى انسان هاى آن دوره گزارش دهند. این بخش مشتمل بر سه کتاب است که عبارتند از:

1ـ4. کتاب احیقار

این کتاب درباره داستان زندگى و اندرزهاى حکیمى به نام احیقار در باب اول کتاب طوبیت اشاره اى به داستان احیقار شده است.

2ـ4. مجعول فوسیلیدس

این اثر، که کتابى در حکمت و پند و اندرز یهود است، به شاعرى از اهالى ایونیا، که در قرن ششمقم مى زیسته،نسبت داده شده استوتاریخ نگارش آن به50قم تا100م برمى گردد.

3ـ4. منندر

این کتاب مجموعه اى از گفته هاى حکمت آمیز است که فردى یهودى در حدود قرن سوم م آن را جمع آورى کرده است.

5. دعاها، مزامیر

مناجات ها، سرودها و غزل هاى یهود که مربوط به این دوره اند، بخش آخر کتاب هاى سوداِپیگرافایى عهد قدیم را تشکیل مى دهند. برخى از این آثار تحت تأثیر شیوه شعر و سرود اولیه یهود، مانند مزامیر داود، هستند و برخى دیگر آزادترند.[301] این بخش مشتمل بر شش اثر است که عبارتند از:

1ـ5. مزمورهاى اضافى داود

علاوه بر کتاب مزامیر داود، که جزء کتاب هاى قانونى عهد قدیم و مشتمل بر 150 مزمور است، پنج مزمور دیگر، و نیز چند آیه از یک مزمور، وجود دارد که به داود منسوب است.

2ـ5. مزامیر سلیمان

این کتاب که مشتمل بر هیجده مزمور و شبیه به مزامیر داود است، در اصل به عبرى نوشته شده ولى اکنون تنها نسخه یونانى آن موجود است.

3ـ5. دعاهاى یونانى مآب کنیسه اى

این دعاها، که در کتاب هفتم و هشتم کتاب قواعد حوارى

4ـ5. دعاى یوسف

این کتاب بیشتر به کتاب هاى بخش گسترش حکایات عهد قدیم شبیه است و تنها بخش هایى از آن باقى مانده است.

5ـ5. دعاى یعقوب

این کتاب ناپدید شده و تنها بیست و شش خط آن باقى مانده است. این اثر یک دعاى یهودى است که تعیین تاریخ آن مشکل است، اما قبل از قرن چهارم م نوشته شده است.

6ـ5. قصیده هاى سلیمان

این کتاب، که اولین کتاب سرود مسیحى است، به شکل سرودهاى مزامیر داود است.
کتاب نامه

الف) منابع فارسى و عربى
1. کتاب مقدس، انجمن کتاب مقدس ایران.
2. الکتاب المقدس، دارالمشرق، بیروت، چاپ سوم، 1988.
3. هاکس، مستر: قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، چاپ اول، 1377.
4. سعید، حبیب: المدخل الى الکتاب المقدس، دار التألیف و النشر للکنیسه الاسقفیه بالقاهره، بى تا.
5. شولتز، ساموئل: عهد عتیق سخن مى گوید، ترجمه مهرداد فاتحى، شوراى کلیساهاى جماعت ربانى آموزشگاه کتاب مقدس، بى تا.
6. الفغالى، الخورى بولس: المدخل الى الکتاب المقدس، الجزء الاول، منشورات المکتبه البولسیّه، بیروت، چاپ اول، 1994.
7. دوبون، اندریه و مارک فیلوننکو، سومر: التوراه کتابات ما بین العهدین، ج 2 التورات المنحول (مخطوطات قمران ـ البحرالمیت)، ترجمه (بالعربى) موسى دیب الخورى، دار الطلیعه الجدیده، دمشق، چاپ اول، 1998.
8. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، التوراه کتابات ما بین العهدین، ج 3 التوراه المنحول (مخطوطات قمران ـ البحرالمیت)، ترجمه (بالعربى) موسى دیب الخورى، دارالطلیعه الجدیده، دمشق، چاپ اول، 1999.
ب) منابع انگلیسى
1. Eliade, Mircea(ed): The Encyclopedia of Religion, V.2 , Macmilan Publishing Company, New York, 1987.
2. Douglas, J. D: The New International Dictionary of the Bible, Reqency Refernce Library, Grand Rapids, Mi, U.S.A, 1995.
3. Achtemeier, Paul J: Harper,s Bible Dictionary, Harper, San Francisco, 1985.
4. Cross, F. l: The Oxford Dictionary of the Christian Church, London, Oxford University Press, 1957.
5. R. Kohlenberger, John: the Parallel Apocrypha, Oxford University Press, New York.
6. M. Metzger, Bruce and D. Coogan, Michael: The Oxford Companion to the Bible, Oxford University Press, New York, 1993.
7. The New Encyclopedia Britannica, V.7 & 2, Encyclopadia Britannica, INC., 15th Ed., U.S.A, 1995.
8. Rutherford, H. Platt: The Forgotten Books of Eden, The World Publishing Company, 14th Ed., 1927.
9. The New English Bible with the Apocrypha: Cambridge University Press, New York, 1971.
10. Hastings, James (ed): Encyclopedia of Religion and Ethics, Charles Seribener¨s Sons, New York.

منبع : پایگاه دانشگاه ادیان و مذاهب