کسانی که در برابر امر به معروف و نهی از منکر می گویند به شما ربطی ندارد و به زور نمی شود انسان را به بهشت برد، چه باید کرد؟

پاسخ

مطلب فوق یکی از مسائل مبتلا به و چالشهای موجود در جامعه در برابر فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. ولی در زمان مواجه شدن با چنین واکنشهائی باید در نظر داشت که انجام این فریضه تفاوت فراوانی با زور و اجبار دارد. مهمترین نکته در انجام آن، تأثیر گذاری امر و نهی است. یعنی جائی که انسان ببیند حرفش تأثیر ندارد و یا موجب ایجاد مفسده می شود، مسئولیت امر و نهی مستقیم از دوشش برداشته شده و باید از روشهای اصلاحی دیگر استفاده نماید. نکاتی که در ذیل تذکر داده می شود، انشاء الله در این مورد مفید خواهد بود و با رعایت دقیق آن این گونه عکس العملها کاهش یافته و زمینه را برای انجام صحیح این فریضه فراهم خواهد کرد:
هدف از انجام امر به معروف و نهی از منکر: با توجه به اینکه انسان دارای زندگی اجتماعی است، احساس مسئولیت در قبال اعمال و رفتار دیگران و رغبت و تشویق آنها به انجام اعمال صالح و باز داشتن آنها از انجام کارهای ناپسند، به دو منظور انجام می گیرد که عبارتند از: 1. انجام وظیفه الهی و اسلامی. 2. اصلاح فردی و اجتماعی.
نحوه انجام این عمل: مراحل و ویژگیهای زیر را می توان برای انجام امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفت:
1. اخلاص داشتن:
اولین ویژگی این عمل حسن نیت و اخلاص است که فرد از انجام این کار خود قصد اصلاح داشته، و آن را به دلیل علاقه بر سرنوشت جامعه اسلامی انجام دهد. یعنی خیر اندیش باشد. در دل خود نسبت به انجام اعمال ناروا نفرت داشته و نیز از نشست و برخاست با متجاوزان به فسق خودداری ورزد.
2. استفاده از ابزار و روشهای پسندیده:
برای انجام این رسالت سنگین الهی رعایت موارد زیر لازم و ضروری است:
الف ـ لیّن و نرم بودن: برای اینکه سخنان انسان سبب کدورت خاطر دیگران نگردد و نیز زمینه را برای پذیرش فراهم سازد باید گوینده سخن(آمر به معروف و ناهی از منکر) بیان آمرانه نداشته باشد و در گفتار و رفتار محاوره ای خود حدّ وسط را حفظ نماید و تلاش نماید که دلهای دیگران را به طرف خود جلب کرده و مایه اطمینان خاطر و گرایش ذهنی آنها را فراهم آورد.
ب ـ در نظر داشتن شخصیت افراد: بیان و نحوه امر باید بگونه ای باشد که حریم و حرمت انسانی افراد حفظ شود، زیرا از نظر اسلام آبرو و حیثیت انسانی هر فرد، بسیار دارای اهمیت است و به هیچ صورت نباید خدشه دار شود. بر این اساس رعایت جایگاه و شأن هر فرد و احترام به شخصیت افراد، زمینه ساز صمیمیتها و پیدایش الفت و مودّت خواهد شد. لذا تا حد امکان باید در حضور جمع به افراد تذکر داده نشود، زیرا موجب لکّه دار شدن شخصیت او می گردد و نیز پذیرش صورت نخواهد گرفت، بلکه چه بسا نتیجه معکوس داشته باشد و سبب مقاومت گشته و موجبات جنگ و جدالهای بیهوده لفظی فراهم آید. پس باید در این مورد از مجادلات لفظی پرهیز گردد.
3. عمل جمعی:
با توجه به اینکه این مسأله در جهت برپائی اعمال نیک و سوق دادن مردم به سوی تقوای الهی است و به تبع آن رفاه اجتماعی و سعادت معنوی الهی است؛ بر اساس آیه شریفه «تعاونوا علی البرّ و التقوی»[1] این وظیفه، همه افراد جامعه را در بر می گیرد و نیز محدود به زمان، مکان و موقعیت اجتماعی خاصّی نیست، بلکه همیشگی و همگانی است، پس برای اصلاح کلی اجتماع از عهده یک فرد کاری ساخته نیست، بلکه نیازمند فعالیتهای جمعی است و بر این اساس همگان باید در این رابطه تلاش نمایند.
4. بکارگیری منطق صحیح:
عقل انسان برای انجام صحیح هر کاری، روش و اسلوب عقلی و منطقی را در نظر می گیرد که با رعایت گام به گام این روش منظم، بتوان به مقصود رسید. مسلماً امر به معروف و نهی از منکر که از جمله مهمترین فعالیتهای اجتماعی است، نیازمند این مهم است و بدون آن نمی توان از انجام فعالیتهای اصلاحی، امید تأثیر داشت. زیرا بکارگیری اصول منطقی خصوصاً استدلالات برهانی در این امر بسیار تعیین کننده است. زیرا برهان انسان را به یقین می رساند و سئوال مبهمی در ذهن مخاطب باقی نمی گذارد و خود به اشتباه اش پی می برد. به این امر آیه کریمه «ادْعُ إِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَن‏»[2] با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشى که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن، نیز اشاره دارد.
5. استفاده از روش های غیر مستقیم:
علاوه بر روش مستقیم و رو در رو، روش غیر مستقیم نیز وجود دارد؛ یعنی بدون آنکه او بفهمد که شما دارید با او حرف می زنید، مثلاً از شخصی که کاری را انجام داده تعریف می کنید و از کارش تمجید می کنید که فلانی در فلان مورد چنین عمل کرده است.[3] این روش مؤثرتر از روش مستقیم است و در سنّت و سیره معصوم ـ علیه السّلام ـ نیز چنین رفتارهائی وجود دارد.
این نکته یکی از مهمترین نکاتی است که در این مورد مطرح است معصوم می فرماید:«کونوا دعاه للناس بغیر السنتکم» به این معنا که مردم را به غیر زبانهای­تان، به حق و حقیقت دعوت کنید. یعنی خود از نظر عمل، نمونه عینی انجام دهنده معروف و کارهای خیر و خدا پسندانه باشید و منکرات و زشتی­ها را ترک کنید تا مردم با نگریستن به شما، به خوبی ها آگاهی پیدا نمایند. و شما را به عنوان الگوهای زنده برای خود برگزینند. واضح است که بسیاری از مواردی که امر و نهی انسان تأثیر ندارد به همین نکته برمی گردد.
نتیجه گیری: برای اینکه انسان با عکس العمل منفی و یا تند و خشن طرف مقابل مواجه نشود، باید نکات فوق و سایر نکات اخلاقی را رعایت نماید. بنابر این آمر به معروف و ناهی از منکر اوّلاً سعی نماید با روش صحیح و رعایت نکات مذکور، این عمل خداپسندانه را انجام دهد. ثانیاً: طرف را نسبت به اهمیت زندگی انسان و تأثیر گذاری عمل افراد بر حیات انسانی آگاه سازد. ثالثاً: به او بفهماند که هدف از امر و نهی در این مورد زورگویی و فشار نیست، بلکه خیراندیشی، دلسوزی و اصلاح است نه چیز دیگر به طور کلّی اگر انسان در گفتار و عمل خود، خیر خواهی و خیر اندیشی را به مردم نشان دهد، کمتر عکس العمل های منفی در مقابل گفتار او، پیش می آید. در صورت برخورد با موارد اندک، نظیر این مورد، توأم با صبر و حوصله فراوان طرف را آگاه سازد.

پی نوشت ها:
[1] . مائده/ 12.
[2] . نحل/125.
[3] . امر به معروف و نهی از منکر در نهضت امام حسین ـ علیه السّلام ـ ، ص 55.