بخش اول: جایگاه دروغ
1. دروغ و رسوایى
عَن أَمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام قالَ:
ألکِذْبُ عَیْبٌ فاضِحٌ
[ بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.] امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: دروغگویى عیبى رسوا کننده است.
(چون معمولاً دروغ بعد از مدتى آشکار مى شود و انسان دروغگو در بین مردم رسوا مى گردد.)
2. عاقل و دروغ
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
ماکَذَبَ عاقِلٌ وِ لا زَنى مُؤْمِنٌ.
[بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.] على علیه السلام فرمود: هیچ عاقلى دروغ نمى گوید؛ و هیـچ مؤمنى زنـا نمى کند.
(انسان عاقل مى داند که عاقبت دروغگویى رسوایى و بى اعتمادى و خوارى است، انسان با ایمان هم مى داند که زنا عواقب وخیم و غیرقابل بخششى دارد).
3. بزرگترین گناه زبان
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ فى خُطبَتِهِ:
وَ مِنْ أعْظَمِ خَطایَا اللِّسانِ الْکِذبُ.
[ بحارالانوار ج 21 ص 211.] رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه اش فرمود: از بزرگترین گناهان زبان، دروغگویى است.
(مردى خدمت پیامبر صلی الله علیه و آلهرسید، عرض کرد نماز نمى خوانم و عمل منافى عفت انجام مى دهم، دروغ مى گویم! کدام را اول ترک گویم؟! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دروغ را، و در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله تعهد کرد که هرگز دروغ نگوید: هنگامى که خارج شد، وسوسه هاى شیطانى براى عمل منافى عفّت در دل او پیدا شد، اما بلافاصله فکر کرد که اگر فردا پیامبر صلی الله علیه و آلهاز او در این باره سؤال کند، اگر بگوید چنین عملى را مرتکب نشده دروغ است و اگر راست بگوید حدّ بر او جارى مى شود، و همین گونه در رابطه با سایر کارهاى خلاف، این فکر و ترک دروغ، سرچشمه ترک همه گناهان او گردید. تفسیر نمونه ج ۱۱ ص ۴۱۳.
4. بدترین خصلت
قالَ أمیرُالمُؤمِنینَ علیه السلام:
لاسُوءَ أَسوَءُ مِنَ الْکِذْبِ
[ بحارالانوار ج 72 ص 259 ح 23.] امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: هیچ بدى و زشتى بدتر از دروغگویى نیست.
5. واى بر دروغگو
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
وَیْلٌ لِلَّذى یُحَدِّثُ فَیَکْذِبْ لِیُضحَکَ بِهِ القَوْمَ، وَیْلٌ لَهُ، وَیْلٌ لَهُ
[ کنزالعمّال، ج 3 ص 621 ح 8215.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: واى بر کسى که دروغ مى گوید تا دیگران را با آن بخنداند، واى بر او، واى بر او!
6. دروغ هرگز!
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
تَحَرُّوا الصِّدقَ وَ إنْ رَأَیتُم أنَّ فیهِ الْهَلَکَهَ فَإنَّ فیهِ النَّجاهَ. وَاجتَنِبُوا الْکِذْبَ وَ إنْ رَأَیتُمْ أَنَّ فیهِ النَّجاهَ فَإنَّ فیهِ الهَلَکَهَ.
[ نهج الفصاحه ص 226 ح 1127.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: درپى راستى باشید، اگرچه فکر کنید که مایه هلاکت است، که راستگویى موجب نجات است و از دروغگویى پرهیز کنید اگرچه پندارید عامل نجات است، زیرا آن مایه هلاکت و نابودى است.
7. دروغگو و بهشت
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ثَلاثَهٌ لایُریحُونَ رائِحَهَ الجَنَّهِ:
رَجُلٌ ادَّعى إلى غَیْرِ أَبیهِ وَ رَجُلٌ کَذِبَ عَلَىَّ، وَ رَجُلٌ کَذِبَ عَلى عَینَیهِ.
[ نهج الفصاحه ص 251 ح 1231.] پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: سه نفر بوى بهشت را نمى چشند:
۱ ـ فردى که خود را به غیر پدرش نسبت دهد،
۲ ـ کسى که بر من دروغ ببندد،
۳ ـ کسى که برخلاف آنچه با چشم دیده سخن بگوید.
8. درب جهنّم
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
عَلَیْکُم بِالصِّدْقِ فَإنَّهُ بابٌ مِنْ أَبوابِ الجَنَّهِ وَ إیّاکُم وَالْکِذْبَ فَإنَّهُ بابٌ مِنْ أبوابِ النّارِ.
[ کنزالعمّال ج 3 ص 346 ح 6862.] پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله فرمود: راستى پیشه کنید که آن درى از دربهاى بهشت است و از دروغ بپرهیزید، که آن درى از دربهاى جهنم است.
9. کلید پلیدیها
قالَ إلامامُ العَسکَرىُّ علیه السلام:
جُعِلَتِ الخَبائِثُ کُلُّها فی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفتاحُهَا الْکِذْبُ.
[نزهه الناظر وتنبیه الخاطر ص 145 ح 13.] امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود: تمام پلیدیها و زشتیها در خانه اى نهاده شده که کلید آنها دروغگویى است.
(یعنى بادروغگویى در همه پلیدى ها به روى انسان باز و زمینه انجام آنها فراهم مى شود).
10. کار بهشت و جهنّم
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
عَمَلُ الجَنَّهِ الصِّدْقُ وَ إذا صَدَقَ العَبْدُ بَرَّ وَ إذا بَرَّ أَمِنَ وَ إذا أمِنَ دَخَلَ الجَنَّهَ وَ عَمَلُ النّارِ الْکِذْبُ وَ إذا کَذِبَ العَبْدُ فَجَرَ وَ إذا فَجَرَ کَفَرَ وَ إذا کَفَرَ دَخَلَ النّارَ.
[ نهج الفصاحه ص 421 ح 1988.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کار بهشت راستگویى است، چون بنده راست بگوید نیکى کند و چون نیکى کند در امان خواهد بود و وقتى در امان باشد وارد بهشت شود. و کار جهنم دروغ گویى است، چون بنده دروغ بگوید کار بد کرده است وقتى کار بد کرد به کفر گراید و چون به کفر گراید به جهنّم برود.
بخش دوم: آثار دروغگویى
11. دستاوردهاى دروغـگو
ألإمامُ عَلِىّ علیه السلام قالَ:
یَکتَسِبُ الکاذِبُ بِکِذْبِهِ ثَلاثاً: سَخَطَ اللّه ِ عَلَیهِ وَ استَهانَهَ النّاسِ بِهِ، وَ مَقْتَ المَلائِکَهِ لَهُ.
[ میزان الحکمه ج 3 ص 2678 ج 1746.] امام على علیه السلام فرمود: دروغگو با دروغ خودش سه چیز به دست مى آورد:
۱ ـ خشم الهى بر او،
۲ ـ اهانت به خودش از طرف مردم،
۳ ـ سرزنش و نکوهش فرشتگان نسبت به او.
12. دروغـگویى عامل فراموشى
عَنْ عُبَیْدِ بنِ زُرارَهَ قالَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه ِ علیه السلام یَقُولُ:
إنَّ مِمّا أَعانَ اللّه ُ بِهِ عَلَى الکَذّابینَ النِّسیانَ.
[ کافى ج 2 ص 341 ح 15.] عبید بن زراره گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: از چیزهایى که خدا آن را مایه رسوایى وزیان دروغگویان قرارداده است، فراموشى است
(چون دچار فراموشى نسبت به دروغش مى شود و رسوا مى گردد. پس دروغگو بى حافظه است)
13. عاقبت دروغگویى
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إیّاکُمْ وَ الکِذْبُ فَإنَّ الکِذبَ یَهْدى إلَى الفُجُورِ وَ الفُجُورُ یَهدى إلَى النّارِ.
[ جامع الاخبار ص 417 ح 1157.] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از دروغ بپرهیزید، زیرا دروغ انسان را به فسق و فجور مى کشاند وفسق و فجور هم انسان را روانه آتش جهنم مى کند.
14. دروغ و تباهى دین
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
کَثْرَهُ الکِذْبِ تُفْسِدُ الدّینَ وَ تَعْظِمُ الْوِزرَ.
[غررالحکم ج 4 ص 597 ح 7123.] على علیه السلام فرمود: دروغ زیاد، دین انسان را تباه مى سازد و بار گناه او را سنگین مى کند.
15. ننگ دنیا، عذاب آخرت
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
ألکِذْبُ فِى العاجِلَهِ عارٌ وَ فِى الاجِلَهِ عَذابُ النّارِ.
[ غررالحکم ج 2 ص 31 ح 1708.] على علیه السلام فرمود: دروغ گویى مایه ننگ و عار در دنیا و موجب عذاب آتش در آخرت است.
16. روسیاهى و شومى دروغـگو
فى مَواعِظِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
یا عَلِىُّ! إیّاکَ وَالکِذْبُ فَإنَّ الکِذبَ یُسَوِّدُ الوَجْهَ ثُمَّ یَکْتُبُ عِنْدَاللّه ِ کَذّاباً، وَ إنَّ الصِّدْقَ یُبَیِّضُ الوَجْهَ وَ یُکْتَبُ عِنْدَاللّه ِ صادِقاً، وَاعلَمْ أنَّ الصِّدْقَ مُبارَکٌ وَ الکِذْبَ مَشؤُومٌ.
[ بحارالانوار 77 ص 69.] در پندهاى پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: اى على! بپرهیز از دروغ زیرا دروغ چهره را سیاه مى کند، و پیش خدا از دروغگویان نوشته مى شود. و راستگویى چهره را سفید مى کند، و پیش خدا راستگو نامیده مى شود و بدان که راستى مبارک و دروغ شوم است.
17. لعنت عرشیان بر دروغـگو
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
ألمُؤْمِنُ إذا کَذِبَ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ لَعَنَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ، وَ خَرَجَ مِنْ قَلْبِهِ نَتِنٌ حَتّى یَبْلُغَ العَرْشُ فَیَلعَنُهَ حَمَلَهُ العَرْشِ.
[ جامع الاخبار ص 417 ح 1158.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: انسان مؤمن اگر بدون عذر دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت مى کنند و از درون او بوى زشتى خارج مى شود تا به عرش مى رسد و حاملان عرش نیز او را لعنت مى کنند.
18. مبارزه با خدا
عَنْ أَبى عَبْدِاللّه علیه السلام قالَ:
مَن حَلَفَ عَلى یَمینٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ أنَّهُ کاذِبٌ فَقَدْ بارَزَ اللّه َ.
[ محاسن برقى ص 119 ح 131.] امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که با آگاهى قسم دروغ بخورد با خدا به مبارزه و جنگ برخاسته است.
19. کاهش روزى
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
ألکِذْبُ یَنْقُصُ الرِّزْقَ.
[ کنزالعمال ج 3 ص 623 ح 8220.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دروغگویى رزق و روزى انسان را کاهش مى دهد.
20. محرومیت از نماز شب
عَنْ أبى عَبْداللّه علیه السلام قالَ:
إنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الکَذِبَهَ فَیَحْرُمُ بِها صَلاهَ اللَّیْلِ، فَإذا حَرِمَ صَلاهَ اللَّیْلِ حَرِمَ بِهَا الرِّزْقَ.
[ بحارالانوار ج 72 ص 259 ح 26.] امام صادق علیه السلام فرمود: انسان دروغى مى گوید در نتیجه از نمازشب محروم مى شود وقتى از نمازشب محروم شد از رزق و روزى هم محروم مى گردد.
21. نور مؤمن
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
لاتَمْزَحْ فَیَذْهَبُ بَهاؤُکَ وَ لاتَکْذِبْ فَیَذْهَبُ نُورُکَ.
[ نهج الفصاحه ص 521 ح 2486.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: شوخى نکن که شکوه تو از بین مى رود و دروغ نگو که نور تو نابود مى شود.
(منظور نور ایمان است که با دروغگویى از بین مى رود.)
بخش سوم: دروغگویان کیانند؟
22. نشانه دروغگو
مُعاوِیَهُ بنُ وَهَبَ قالَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه علیه السلام یَقُولُ:
إنَّ آیَهَ الکَذّابِ بِأَنْ یُخْبِرُکَ خَبَرَ السَّماءِ وَ الأرْضِ وَ المَشْرِقِ وَ المَغْرِبِ فَإذا سَأَلْتَهُ عَنْ حَرامِ اللّه ِ وَ حَلالِهِ لَمْ یَکُن عِندَهُ شَئٌ.
[ کافى ج 2 ص 340 ح 8.] راوى مى گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: نشانه دروغگو اینست که از آسمان و زمین ومشرق و مغرب خبر مى دهد و سخن مى گوید، امّا وقتى از حرام و حلال خدا مى پرسى چیزى ندارد که بگوید.
23. همانند مرده
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
ألْکَذّابُ وَ المَیِّتُ سَواءٌ فَإنَّ فَضیلَهَ الْحَىِّ عَلَى المَیِّتِ الثِّقَهُ بِهِ، فِإذا لَمْ یُوثَقْ بِکَلامِهِ بَطَلَتْ حَیاتُهُ.
[ غررالحکم ج 2 ص 139 ح 2104.] على علیه السلام فرمود: دروغگو و مرده هر دو یکسانند، زیرا برترى زنده بر مرده این است که به او اعتماد مى شود، پس وقتى در اثر دروغگویى به سخن او اطمینان نشود، زنده بودن او بى فایده گشته، همانند مرده مى شود.
24. تعارف یا دروغ
عَنْ أَسماءِ بِنْتِ عُمَیْسٍ قُلْتُ:
یا رَسُولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، إنْ قالَتْ أَحَدُنا لِشَئٍ یَشْتَهیهِ: لانَشْتَهیهِ أَیَعُدُّ ذلِکَ کِذْباً؟ قالَ صلی الله علیه و آله: إنَّ الْکِذْبَ لَیُکْتَبُ حَتّى یُکْتَبُ الکُذَیْبَهَ کُذَیْبَهً.
[ بحارالانوار ج 72 ص 258.] اسماء بنت عمیس مى گوید: به پیامبر گفتم: اگر یکى از ما در مورد چیزى که میل دارد بگوید میل ندارم، این دروغ شمرده مى شود یا نه؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دروغ، نوشته مى شود حتى دروغ کوچک هم نوشته خواهد شد.
(دروغ، هرچند کوچک باشد، چون مخالفت با دستور خدا است، بزرگ شمرده مى شود.)
25. خیانت بزرگ
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
کَبُرَتْ خِیانَهً أَن تُحَدِّثَ أَخاکَ حَدیثاً هُوَلَکَ بِهِ مُصَدِّقٌ وَ أَنتَ لَهُ کاذِبٌ.
[ نهج الفصاحه ص 450 ح 2120.] پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله فرمود: خیانتى بزرگ است که به برادرت سخنى بگویى که تو را راستگو مى شمارد و تصدیقت مى کند، ولى تو به اودروغ بگویى.
26. دروغگو متهم است
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
ألکَذّابُ مُتَّهَمٌ فى قَوْلِهِ وَإنْ قَوِیَتْ حُجَّتُهُ وَصَدَقَتْ لَهجَتُهُ .
[ غررالحکم ج 2 ص 64 ح 1849.] حضرت على علیه السلام فرمود: دروغگو در آنچه بگوید متهم است، اگرچه دلیل و برهان قوى داشته باشد و گفتارش هم راست باشد.
(یعنى دروغگو، هرچند راست بگوید، سخنش را دروغ مى پندارند).
بخش چهارم: ریشه دروغگویى
27. ریشه دروغگویى
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله:
لایَکْذِبُ الکاذِبُ إلاّ مِن مَهانَهِ نَفْسِهِ، وَأصْلُ السُّخرِیَّهِ ألطُّمَأنینَهُ إلى أهْلِ الْکِذبِ.
[ اختصاص مفید ص 232.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دروغگو دروغ نمى گوید بجز بخاطر خوارى و کمبودى که در خودش احساس مى کند، وریشه مسخره کردن، اطمینان به دروغگویان است.
28. خوارى دروغگو
عَنْ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
ألکاذِبُ مُهانٌ ذَلیلٌ.
[غررالحکم ج 1 ص 93 ح 339.] على علیه السلام فرمود: انسان دروغگو خوار و ذلیل است.
(یعنى خوارى و ذلت او را به دروغگویى مى کشاند، یا دروغ موجب خوارى او مى شود.)
29. نفاق عامل دروغـگویى
عَنِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فیهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إنْ کانَتْ فیهِ واحِدَهٌ مِنْهُنَّ کانَتْ فیهِ خَصلَهٌ مِنَ النِّفاقِ حَتّى یَدَعَها: مَنْ إذا حَدَّثَ کَذِبَ وَإذا وَعَدَ أَخلَفَ وَ إذا عاهَدَ غَدِرَ، وَ إذا خاصَمَ فَجَرَ.
[ بحارالانوار ج 72 ص 261 ح 34.] پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله مى فرماید: چهار چیز اگر در انسانى باشد او منافق است: اگر یکى از آنها در او باشد یک خصلت از نشانه هاى نفاق در اوست، تا آنکه آن را هم رها کند:
۱ – وقتى سخن مى گوید دروغ بگوید،
۲ ـ چون وعده بدهد تخلف کند،
۳ ـ وقتى پیمانى ببندد حیله به کار برد،
۴ ـ هنگام دشمنى از عدالت خارج شود و فسق و فجور انجام دهد.
30. دروغگو، بیمار روانى
ألإمامُ عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
عِلَّهُ الْکِذْبِ أَقْبَحُ عِلَّهٍ.
[ میزان الحکمه ج 3 ص 2676 ح 17428.] امام امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بیمارى دروغ گویى، زشت ترین بیمارى است.
بخش پنجم: جامعه مؤمن و دروغ
31. نشانه‌هاى ایمان
قالَ عَلِىٌّ علیه السلام:
عَلامَهُ الإیمانِ: أَن تُؤثِرَ الصِّدْقَ حَیْثُ یَضُرُّکَ عَلَى الکِذْبِ حَیْثُ یَنفَعُکَ، وَ أَنْْ لایَکُونَ فى حَدیثِکَ فَضْلٌ عَنْ عِلْمِکَ وَ أَنْ تَتَّقِى اللّه َ فى حَدیثِ غَیْرِکَ.
[ بحارالانوار ج 2 ص 122 ح 43.] امام على علیه السلام فرمود: علامت ایمان اینست که راستگویى را آنجا که به زیان توست، بر دروغى که براى تو سود مى رساند انتخاب کنى و گفتارت از آگاهى تو بیشتر نباشد (یعنى آنچه مى دانى بگویى نه بیشتر از آن) و اینکه تقواى الهى را در هنگام سخن گفتن از دیگرى مراعات کنى.
32. حقیقت ایمان
قالَ عَلِىٌّ علیه السلام:
لایَجِدُ عَبْدٌ حَقیقَهَ الإیمانِ حَتّى یَدَعَ الکِذْبَ جِدَّهُ وَ هَزْلَهُ.
[ محاسن برقى ص 118 ح 126.] امام على علیه السلام فرمود: هیچ بنده اى حقیقت ایمان را نمى یابد، مگراینکه دروغ را چه جدى باشد یا شوخى رها کند.
33. مسلمان منافق
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إنْ صامَ وَ صَلّى وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ قالَ إنّى مُسلِمٌ: مَن إذا حَدَّثَ کَذِبَ، وَ إذا وَعَدَ أَخلَفَ، وَ إذَا ائتُمِنَ خانَ.
[ نهج الفصاحه ص 268 ح 1280.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سه چیز است که در هرکس باشد منافق است اگرچه روزه بگیرد و نماز بخواند و حج و عمره هم انجام بدهد و بگوید من مسلمان هستم:
۱ ـ کسى که وقتى سخن مى گوید دروغ بگوید،
۲ ـ هنگامى که وعده اى بدهد تخلف ورزد،
۳ ـ وقتى امین شمرده شود خیانت کند.
34. سرشت مؤمن
ألحَسَنُ بْنُ االمَحبُوبِ:
قالَ قُلْتُ لاَِبى عَبْدِاللّه ِ علیه السلام یَکُونُ المُؤمِنُ بَخیلاً؟ قالَ: نَعَمْ، قالَ: قُلْتُ فَیَکُونُ جَباناً؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ فَیَکُونُ کَذّاباً؟ قالَ: لا وَ لاجافِیاً، ثُمَّ قالَ: یَجْبِلُ المُؤمِنُ عَلى کُلِّ طَبیعَهٍ إلاَّ الخِیانَهَ وَالکِذْبَ.
[ اختصاص مفید ص 231.] حسن بن محبوب گوید : به امام صادق علیه السلام گفتم:
آیا مؤمن بخیل مى شود؟
فرمود: بله.
گفتم: مؤمن ترسو مى شود؟
فرمود: آرى.
گفتم: دروغگو مى شود؟
فرمود: نه دروغگو و نه جفاکار مى شود.
سپس فرمود:انسان مؤمن ممکن است هر سرشت و طبیعتى پیدا مى کند بجز خیانت و دروغ.
35. مؤمن و دروغ‌گویى
عَنِ الحَلَبِی قالَ:
سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه َ علیه السلام یَقُولُ: إنَّ المُؤمِنَ لاتَکُونُ سَجِیَّتُهُ الکِذْبَ وَ لاَالبُخْلَ وَ لاَ الفُجُورَ، وَلکِنْ رُبَّما أَلَّمَ بِشَىٍ?مِن هذا لایَدُومُ عَلَیهِ …
[بحارالانوار ج 6 ص 20 ح 11.] حلبى گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: انسان مؤمن خلق و خویش دروغ گویى و بخل ورزى و فسق و فجور نیست، ولى چه بسا گناهانى صغیره را گاهى انجام دهد ولى ادامه نمى دهد.
(یعنى مؤمن عادت به این گناهان نمى کند گرچه ممکن است گاهى شیطان اورا گول بزند ولى وقتى متوجّه شود توبه مى کند.)
بخش ششم: دروغ‌هاى مشروع
36. دروغ مصلحتى
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إنَّ فِى المَعاریضِ لَمَنْدُوحَهٌ عَنِ الکِذْبِ.
[بحارالانوار ج 6 ص 20 ح 11.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: در سربسته سخن گفتن راه و وسیله اى براى رهایى از دروغ است.
(در حدیثى آمده که عبداللّه بن بکیر سؤال کرد مردى اجازه ورود مى خواهد او به کنیزش مى گوید به او بگو او اینجا نیست امام فرمود: مشکلى ندارد، این دروغ نیست).
[میزان الحکمه ج 3 ص 2681 ح 17485.] 37. دروغ مجاز
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
ألکِذْبُ کُلُّهُ إثْمٌ إلاّ ما نَفَعَ بِهِ مُسْلِمٌ أَو دَفَعَ بِهِ عَنْ دینٍ.
[کنز العمال ج 3 ص 632 ح 8256.] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: همه دروغها گناه است، مگر آنچه براى مسلمانى مفید واقع شود یا بواسطه آن از دین حمایت شود.
(دروغ مصلحت آمیز، به ز راست فتنه انگیز)
38. دروغ مشروع
قالَ االصّادِقُ علیه السلام:
ألکِذْبُ مَذْمُومٌ إلاّ فى أمْرَیْنِ: دَفْعُ شَرِّ الظَّلَمَهِ وَ إصْلاحُ ذاتِ البَیْنِ.
[جامع الاخبار ص 418 ح 1159.] امام صادق علیه السلام فرمود: دروغگویى ناپسند است مگر در دو جا:
۱ـ براى جلوگیرى از شرّ ستمگران،
۲ ـ براى آشتى دادن بین دو نفر.
39. دروغ محبوب
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
إنَّ اللّه َ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ الکِذْبَ فِى الصَّلاحِ وَ أَبغَضَ الصِّدْقَ فِى الفَسادِ.
[نهج الفصاحه ص 159 ح 782.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند دروغ مصلحت آمیز (براى آشتى) را دوست دارد و از راست فسادانگیز بیزار است.
40. نامه عمل و دروغ
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مالى أراکُمْ تَتَهافَتُونَ فِى الکِذْبِ تَهافُتَ الفِراشِ فِى النّارِ؟ کُلُّ الکِذْبِ مَکْتُوبٌ کِذْباً لامَحالَهَ إلاّ أَنْ یَکْذِبَ الرَّجُلُ فِى الحَرْبِ فَإنَّ الحَرْبَ خُدْعَهٌ أَوْ یَکُونُ بَینَ رَجُلَیْنِ شَحْناءُ فَیُصْلُحُ بَیْنَهُما أَو یُحَدِّثَ إمْْرَأَتَهُ یُرْضیها.
[ بحارالانوار 72 ص 254.] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه شده شما را که مى بینم خود را در دروغ مى اندازید همانطور که پروانه خود را به آتش مى افکند؟ همه نوع دروغ در نامه عمل، دروغ نوشته مى شود، مگر در سه جا:
۱ ـ در جنگ زیرا که جنگ فریب و نیرنگ است.
۲ ـ بین دو نفرى که کنیه و دشمنى باشد براى اصلاح و سازش بین آنان دروغى گفته شود.
۳ ـ مردى به همسرش چیزى بگوید تا او را خشنود کند.
منبع : چهل حدیث «دروغگوئی»، محمود شریفى‏.