طبق آخرین تحقیقات علمی با توجه با بالارفتن طول عمر انسان و افزایش سن امید به زندگی، حدود سنی سالمندان چقدر است و به چه کسانی سالمند گفته می شود؟
پیر شدن امر شگفت آوری است. آن چنان شگفت آور که اغلب نمی توانیم باور کنیم که روزی به سراغ ما خواهد آمد، زیرا تحول دوران جوانی به پیری، آنچنان تدریجی و بطئی است که هیچ گاه تغییرات ناشی از آن قابل حس کردن نیست، همانطورکه تابستان جانشین بهار و پاییز جایگزین تابستان می گردد.
بررسی هایی که توسط جامعه شناسان، روان شناسان، زیست شناسان و دیگر علمای علوم رفتاری در مورد دوران ها و مراحل مختلف زندگی سالمندان به عمل آمده گویای آن است که پیری به عنوان یکی از دوران های عمر انسان، نوعی بلوغ بیولوژیکی، جسمی، روانی و کمال یافتگی است و به عبارتی دیگر، یک سرنوشت زیست شناختی است که واقعیتی طولانی تر از تاریخ دارد.
هر چند که سالخوردگی برابر مقررات در بسیاری ازکشورها از حدود سن بازنشستگی 60-65() سال آغاز می شود اما واقعیت آن است که حتی در درون فرهنگ های مختلف موجود در یک کشور هم تلقی یکسانی از آن وجود ندارد به همین دلیل متخصصان پیری شناسی نیز از تعریف سالخوردگی دست کشیده اند. پیری پدیده ای است که تحقق آن مستلزم وجود شرایط مناسب زیستی است و هر فردی که از حوادث و بیماری های دوران زندگی مصون بماند، به درجات مختلف، آن را تجربه می کند. با تمام تغییراتی که در طول دوران های تاریخی و اجتماعی بشر روی داده و می دهد، هنوز سالخوردگی یکی از اصول تغییر ناپذیر هستی بوده و هست. به این معنی که کسی که زندگی می کند، پیر شدن برایش سرنوشتی محتوم است و در این چشم انداز هستی، مسئله سالخوردگی حقیقتی است که حتی پیشرفت های حیرت آور جهان امروز نتوانسته است در آن تغییر بارزی دهد یا مانع از آن بشود.
عمر متوسط در قالب مفهوم امید به زندگی عرضه می گردد و با اینکه عمر متوسط در طی قرون گذشته درسطح دنیا، در حال افزایش مداوم بوده است، با این حال کشورهای مختلف دنیا از این لحاظ شرایط بسیار متفاوتی دارند. آخرین گزارش های سازمان ملل متحد، گویای این واقعیت است که در اکثرکشورهای صنعتی، عمر متوسط انسان به طور معمول بیش از70 سال است، در حالی که عمر متوسط در کشورهای در حال توسعه در حدود50-60 سال می باشد. ملاحظه روند افزایش نرخ سالمندی در ایران، این حقیقت را در ذهن روشن می سازد که رشد جمعیت سالمندی در کشور اگر هنوز به میزان کشورهای پیشرفته افزایش نیافته ولی با توجه به جلوگیری از مرگ و میر و پیشگیری از مرگ زودرس و بالا رفتن امید به زندگی، دورنمای روشنی پیش روی خود دارد.
در حال حاضر متوسط طول عمر در ایران57 سال است، در حالی که این عدد در بعضی از کشورها از70 سال نیز تجاوز می کند.
انسان در دوران سالمندی با چه مشکلات روحی و روانی مواجه می شود و چه نوع بیماری های روحی در این سنین بروز پیدا می کند؟
اختلالات روانی سالمندان از تعامل پیچیده عوامل عضوی، روان شناختی و اجتماعی ناشی می شود. طبق آمار انستیتو ملی بهداشت روانی شایع ترین اختلالات سالمندان افسردگی و اختلال شناختی است و فوبیا، الکلسیم و خطر خودکشی با افزایش سن بالا می رود، به طوری که حدود20 درصد خودکشی ها را افراد بالای65 سال مرتکب می گردند نیز از اختلالات دیگر است.
بسیاری از اختلالات روانی سالمندان قابل پیشگیری است. علل برگشت پذیر (دلیریوم و دمانس) اهمیت خاص دارند. اگر چنین حالاتی به موقع تشخیص داده و به درستی درمان نشوند، ممکن است به حالت برگشت ناپذیر که بستری شدن را ایجاب می کند، مبدل گردد.
از جمله بیماری های روانی در سنین سالمندی عبارتند از: اختلالات نسیان آور، بیماری آلزایمر، دمانس مولتی انفارکت، بیماری پیک، کره هانتینگتون، هیدروسفالی با فشار نرمال، افسردگی، دمانس کاذب، اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی، اختلال هذیانی، اختلال اضطرابی، اختلالات شبه جسمی، الکلسیم و وابستگی دارویی، پر خوابی و بی خوابی و…..
احساس سرگیجه و دوار، شکایتی شایع در سالمندان است و ممکن است موجب شود که بیمار به خاطر ترس از افتادن، دست از فعالیت بردارد. علل سرگیجه در سالمندان گوناگون است ومشتمل بر کم خونی، فشار خون پایین، آریتمی های قلبی- عروقی، بیماری گوش میانی و بیماری منیر است.

برای درمان مشکلات روحی و روانی سالمندان از چه روش هایی استفاده می کنند؟
روان درمانی به تشخیص سالمند کمک می کند که با مسائل و مشکلات هیجانی محیط کنار بیاید و بتواند رفتار خود و تاثیر رفتار خود را بر دیگران بشناسد. روان درمانی علاوه بر بهبود بخشیدن به روابط بین فردی، اعتماد به نفس را بالا می برد، احساس درماندگی و خشم را کم می کند و کیفیت زندگی را بهتر می سازد. هدف کلی روان درمانی سالمند کمک به او برای به حداقل رساندن شکایات، برقراری دوستی و حفظ آن است. روان درمانی رفع تنش های فرهنگی و زیست شناختی را امکان پذیر می سازد و به فرد سالمند کمک می کند که در محدوده توانایی های خود طبق آموزش ها، فعالیت ها و خودپنداره های پیشین خود در جامعه، کار و تفریح نماید. «گروه درمانی نیز فرصتی است برای حمایت متقابل و وسیله ای است برای کمک به سالمند برای مدارا با استرس و منابع کاهنده زندگی.
از این طریق سالمندان فرصتی برای کمک به یکدیگر و بالا بردن اعتماد به نفس خود به دست می آورند. تعامل گروهی حتی به بیمارانی که دمانس خفیف تا متوسط دارند، کمک می کند که فعال و واقف به زمان و مکان باقی بمانند.
«روان درمانی خانواده» درگیر ساختن خانواده بیمار در فرایند درمان است که نه تنها مطلوب، بلکه ضروری است. مسائل قابل طرح در روان درمانی خانواده، بسیار گوناگون ومشتمل بر توزیع منابع خانواده درتامین مراقبت از بیمار، نگرش فرزندان نسبت به والدین و نیاز والدین برای درمان، نقش پدر بزرگ و مادربزرگ و ارزیابی تعارض های خانواده می باشد.
«روان درمانی کوتاه مدت» مثل شناخت درمانی، با اصلاح تفکر و سوگیری های خود ساخته در مورد فرایند سالمندی، به افراد پیر کمک می کند. کسانی که تصور می کنند برای ورزش، یادگیری چیزهای تازه، کسب مهارت های جدید یا کمک به دیگران و کار در مشاغل تازه خیلی پیر هستند، با مداخله روان درمانی مستقیم، مستعد تعدیل دگرگونی های شناختی می گردند.
برای رفاه حال سالمندان چه توصیه هایی را پیشنهاد می کنید؟
دشواری ها و مسائلی که تحت عنوان پدیده سالمندی مطرح است در زمره مسائلی است که در قرن حاضر به وجود آمده و از مقتضیات و پیامد اثرات این عصر است و امروزه، نه تنها در کشورهای پیشرفته صنعتی به شکل حاد مطرح است بلکه در کشورهای در حال توسعه همچون ایران نیز یک واقعیت است و به موضوعی قابل توجه تبدیل شده است از آنجا که هر نوع برنامه ریزی مبتنی بر اطلاعات و شناخت دقیق جامعه است و از جمله مشکلات جامعه، فقر اطلاعات در زمینه های مختلف اجتماعی یا حداقل اطلاعات دقیق و قابل اعتماد از وضعیت اقشار مختلف جامعه می باشد. از آنجا که گروه های برنامه ریزی و کارگزاران معمولا اولویت را به جوانان می دهند لذا سالمندان فراموش می شوند. بنابراین توصیه های زیر پیشنهاد می شود:
ضروری است در سطح کشور انجمن های حمایت از سالمندان با شرکت مستقیم خود سالمندان و نیز نمایندگان سازمان های ذی ربط تشکل گردد تا بتوانند با هماهنگی های لازم مشارکت قشرهای وسیعی از جامعه را به گونه ای نیمه مستقل و حتی الامکان آزاد از قیود دیوان سالاری بخش دولتی در امر رفاه سالمندان سازماندهی نماید.
ضرورت ایجاد قوانین خاص و یا هماهنگ کردن قوانین مرتبط با امور سالمندان و نیز تجدید نظر درمصوبات قبلی محسوس است. فقدان سیاست حقوقی خاص، حمایت از سالمندان را بیش از پیش دشوارتر کرده است. به عبارت دیگر برنامه ریزی، مدیریت و تنظیم اجرایی امور سالمندان در کشور نیازمند قانونمندی خاصی است. چرا که فعالیت های کنونی که در کشور در این زمینه صورت می گیرد از مجموعه قوانین هماهنگی تبعیت نمی کند.
وجود نظام تامین اجتماعی ویژه دوران سالمندی به صورت بیمه همگانی سالمندان و حمایت اجتماعی از آنان یک ضرورت اساسی است. همه سالمندان کشور تحت پوشش مستمری های بازنشستگی و یا کمک های طرح شهید رجایی قرار ندارند. خدماتی که در این زمینه هم اکنون عرضه می شود از نظر کمیت، کیفیت و پوشش اجتماعی دارای نارسایی هایی است.
برنامه های حمایت از سالخوردگان که از سوی دولت طراحی می شود، باید به گونه ای باشد که سطح خدمات و حمایت های داوطلبانه را تشویق نماید.
کلیه برنامه ها و خدمات ارائه شده برای سالمندان باید از دیدگاه کنترل کیفی مورد بررسی قرارگیرد.
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می باید نقش مسئولانه ای را در قبال سالمندان آغاز نماید و با ایجاد برنامه های خاص، طرح مسائل آنان درسطح جامعه، آموزش جامعه در رابطه با سالمندان، تجلیل از آنان و… مشارکت بیشتری در این زمینه داشته باشد.
ابعاد مختلف زندگی سالمندان و شرایط زندگی آنان در جامعه نیازمند پژوهش خاصی است و لازم است مطالعاتی در این زمینه از طریق سازمان های اجرایی و نیز نظرسنجی از سالمندان انجام شود.
آیا می توان از طریق برنامه های آموزشی به افزایش امید به زندگی در سالمندان کمک کرد؟
انتشار کتب و نشریاتی خاص که مسائل سالمندان را مطرح کند و برای آنها تهیه شده باشد یکی از ضروریات است ضمن اینکه می توان دوره های آموزشی و باز آموزی خاصی را در مورد پزشکی سالمندان برای پزشکان عمومی و روانپزشکان در نظر گرفت و از طریق ارائه برنامه های آموزشی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای مددکاران در زمینه خدمات بهداشتی – درمانی ویژه سالمندان، افرادی را برای کمک به سالمندان در منزل تربیت نمود.
به نظر من قبل ازهمه اینها تهیه شناسنامه در کل کشور(به تفکیک شهر و روستا) امری ضروری است تا بتوانیم برای سالمندان برنامه ریزی داشته باشیم.
سوالی که مطرح است این است که آیا می توان از فعالیت سالمندان برای بهبود وضعیت کشور و تقویت روحیه آنها استفاده کرد؟
بله، خارج ساختن حمایت از سالمندان از مرحله ترحم و تبدیل آن به یک حق مسلم لازم است و می توان با فراخوانی سالمندان در سطوح مختلف مطابق با فعالیت های متناسب با توانایی های آنان، در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی ( به صورت خدمات داوطلبانه، خیریه، دولتی و تعاون) از پتانسیل تجربه و تخصص آنان بهره برد و برای تحقق آن می بایست برنامه های مشخصی در نظر گرفته شود.
من فکر می کنم که برای مشارکت بیشتر سالمندان در امور اقتصادی- اجتماعی می بایست مراکز اشتغال سالمندان به صورت نیمه وقت یا تمام وقت به عنوان واحدی از سازمان های بزرگ دولتی – نیمه دولتی یا خصوصی آغاز به کار کند و می توان از این طریق اشتغال سالمندان را سازمان داد. یک پیشنهادی نیز در مورد تاسیس بانک بازنشستگان از طریق جذب بخشی از وجوهی که بابت حق بازنشستگی کسر می شود وجود دارد و سازمان های بازنشستگی وابسته به دولت می توانند از جمله سهام داران اصلی این بانک باشند.
برای پر کردن اوقات فراغت سالمندان چه توصیه هایی دارید؟
تاسیس مراکز فرهنگی خاص سالمندان برای گذران اوقات فراغت آنها نقش عمده ای در تقویت روحی سالمندان دارد. در این مراکز امکانات مطالعه، تفریح، سرگرمی، کارهای دستی و امور مشابه می تواند تدارک دیده بشود.
ایجاد تورهای ارزان قیمت زیارتی و سیاحتی ویژه سالمندان از اقدامات لازم دیگر است البته توصیه می شود که در شهرهای بزرگ باشگاه هایی مخصوص سالمندان جهت ارائه خدمات به آنها ایجاد بشود. یکی از اقدامات مثبت نیز می تواند برقراری تخفیف های خاص برای سالمندان جهت تهیه بلیت هواپیما، قطار، سینما، نمایشگاه، اتوبوس و… باشد. شاید وقت آن رسیده باشد که مسائل خاص سالمندان در تعیین ضوابط معماری و شهرسازی نیز مورد توجه قرار گیرد.
آیا توصیه هایی نیز درمورد خدمات بهداشتی و درمانی ویژه سالمندان دارید؟
البته به نظر من ضروری است که مراکز خاص خدمات بهداشتی – درمانی ویژه سالمندان ایجاد شود و توسعه یابد. بیمه درمانی سالمندان یک ضرورت مسلم است. خدماتی مانند دندانپزشکی، چشم پزشکی، شنوایی سنجی، دندان مصنوعی و ابزارهایی مانند: عینک، سمعک و دندان مصنوعی و… باید در دسترس و در اختیار سالمندان قرار گیرد. آسایشگاه های سالمندان برای آنها یک امکان است ولی نباید جانشین خانه و خانواده بشود. بلکه به صورت کمک خانواده باشد.از جمله اقداماتی که می تواند از توسعه سراهای سالمندان جلوگیری کند، بررسی نحوه سپردن سالمندان به خانواده های افراد وابسته به آنان در قبال در یافت مبلغی به عنوان کمک هزینه یا حق الزحمه از طرف خود سالمندان یا دولت به وابستگان آنان قابل تامل است!
سالمندان از گروه های مخاطب خود چه توقعاتی دارند؟
آنها را بفهمند، درک کنند و در جهت رفاه آنان کوشا باشند. حمایت از پیران، از اموری است که مورد توصیه و توجه اسلام است. تعبیرات اسلامی درباره سالخوردگان تعبیراتی پر مایه است و با کلماتی چون اجلال، توقیر و تعظیم همراه است. سالخوردگان دراسلام از حرمتی چون پیامبران و همچنین از مقام اجتماعی فوق العاده ای برخوردار هستند بخصوص از آن جهت که آنها حاملان دانش، تجارب، معلومات، عنوان و اندیشه ها به حساب می آیند لذا سالخوردگان باید همواره مورد احترام، محبت و دلجویی قرار گیرند و شخصیتشان معززو گرامی داشته شود.
منبع:www.resalat-news.com