نویسنده: سعید بهمنی

تعریف: فرضیه روش‌شناسی پاسخ به شبهات برداشتی قابل تعمیم درباره روش پاسخ‌دهی قرآن کریم است که با تحلیل گزاره‌های مربوط به شبهه و پاسخ به آنها در قرآن کریم به دست می‌آید. فرضیه در قالب قضیه‌ای کلی بیان و سپس برای تبدیل به نظریه بررسی می‌شود.
دستیابی به روشی که بتوان آن را به کتاب الهی و خدای تعالی نسبت داد، دشوار است؛ زیرا اثبات اینکه خدای تعالی در همه موارد، ‌روش خاص و معینی را به کار می‌برد، نیازمند بررسی‌های فراوان و دقیق است. بیشتر روش‌هایی که به خدای تعالی و کتاب او نسبت داده شده است، صرفاً به نحو موجبه جزئیه قابل پذیرش است. اینکه خدای تعالی در یک مورد روشی خاص را به کار برده است، نمی‌تواند به این نتیجه بینجامد که روش خدای تعالی در همه موارد چنین است؛ بنابراین باید اذعان داشت کسانی که به نحو موجبه کلیه به خدای تعالی و کتاب عزیز او چنین نسبت‌هایی داده‌اند، تهور و شجاعتی بیش از حد به خرج داده‌اند. ما خود را از این نوع تهور بازداشته، برداشت‌های احتمالی را صرفاً در یک فرضیه قابل بررسی و درنهایت در یک نظریه تأیید شده با داده‌هایی از قرآن کریم مطرح می‌کنیم. برای این منظور، رویکرد علمی فرضیه سازی و نظریه پردازی را در پیش می‌گیریم که رویکردی متواضعانه است و فرایندی کاملاً علمی و قابل بررسی دارد. در این رویکرد از داوری‌های قاطع در نسبت دادن مطالب به نحو موجبه‌ی کلیه یا سالبه‌ی کلیه به قرآن کریم اجتناب می‌شود.
به ویژه بر این نکته تأکید می‌کنیم که هرگز نمی‌توان بدون بررسی‌های بسیار عمیق و گسترده، به طور قاطع نظریه‌ای علمی را در قالب قاعده‌ای کلی به خدا یا کتاب خدا نسبت داد. به همین دلیل است که در این رویکرد، مطالب صرفاً در حد فرضیه و نظریه ارزیابی می‌شود، بدیهی است دستیابی به نظریه‌های علمی آن گونه که در اینجا بیان کرده‌ام، زمینه لازم را برای بررسی عمیق‌تر برای رسیدن به قواعد علمی و دانش قابل اطمینان فراهم می‌کند. اصولاً برای دستیابی به روش‌شناسی قرآن کریم در قالب قواعد کلی، راهی علمی جز آنچه نگارنده بیان کرده است، وجود ندارد.
فرضیه‌سازی درباره عناصر مشترک پاسخ‌دهی، پس از تحلیل گزاره یا گزاره‌های شبهه و استخراج عناصر پاسخ‌دهی و تحلیل منطقی آنها انجام می‌شود. برای این امر، با دقت در نوع شبهه و دستگاه شبه استدلالی آن و نیز با تأمل در عناصر پاسخ‌دهی و تحلیل منطقی دستگاه استدلالی پاسخ، فرضیه‌هایی را درباره روش‌شناسی پاسخ‌دهی به شبهات به دست می‌آوریم. چنان که گفته شد، فرضیه‌های روش‌شناسی، قضایایی کلی‌اند که عناصر مشترک پاسخ‌دهی به شبهات به شمار می‌آیند. به طور کلی در این مرحله‌ی فرضیه سازی، می‌کوشیم با در نظر گرفتن همه عوامل تعیین کننده، به برداشت‌هایی برسیم که بتوان آنها را قضایایی کلی درباره روش پاسخ‌دهی در نظر گرفت.
منبع مقاله :
بهمنی، سعید، (1394)، منطق پاسخ دهی قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول