چه کنم که الگوی عملی مؤمنین و مصداق بارز حدیث «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» شوم و این روایت شامل حالم شود؟

پاسخ

ما می توانیم به وسیله زبان و گفتار و همچنین به وسیله کردار و رفتار خود، مردم را به ارزش های اخلاقی دعوت نمائیم. در سیره اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و سخنان‌شان، بیشتر تاکید بر این است که مردم را به وسیله کردار و رفتار خود به ارزش ها دعوت نمائیم. البته شیوه گفتاری نیز مورد تاکید می باشد. در هر دو شیوه ـ چه گفتاری و چه کرداری ـ لازم است ابتدا خودمان به ارزش‌های اخلاقی نایل گردیم تا گفتار و رفتارمان در دیگران تاثیر بگذارد. پس دوست گرامی اگر شما خواهان دعوت مردم به ارزش‌ها می‌باشید، ابتدا باید ارزش‌های اخلاقی را در خودتان پیاده کنید و خود را تربیت اخلاقی نمائید. آنگاه حتی اعمال و رفتار شما نیز دیگران را به ارزش های اخلاقی دعوت خواهد کرد، ما نیز در این نوشته ابتدا شیوه‌های تربیت اخلاقی را برایتان ارائه می دهیم و سپس به چگونگی تاثیر و دعوت دیگران به صورت غیر زبانی خواهیم پرداخت.

شیوه های تربیت اخلاقی:
1. انتخاب محیط سالم:[1] بر هر فردی لازم است که از محیط هایی که در آن زمینه های اعمال خلاف اخلاق وجود دارد و امکان جلوگیری نیز فراهم نمی باشد، دوری بجوید. سعی کنید در محیط ها و جمع هایی قرار بگیرید که در آنها بستر پدید آمدن فضائل اخلاقی فراهم است. مانند کانون های مذهبی، جمع رفقای متدین، محیط های ورزشی و تحصیلی سالم و… .
2. تامین صحیح نیازها: [2] نیازهای زیستی و طبیعی که در وجودتان نهفته است به شکل صحیح ارضاء نمائید تا بهتر بتوانید به نیازهای والاتر بپردازید. شیوه های لازم برای تحقق این روش عبارتند از:
الف) توجه به نظام معیشتی
ب) ازدواج: شما باید در صورت فراهم شدن مقدمات ازدواج، اقدام به ازدواج نمائید. زیرا تقوای الهی و خویشتن داری اخلاقی پس از ازدواج دست یافتنی تر خواهد بود.
ج) ورزش: ورزش باعث سلامت جسمانی و نشاط می گردد و زمینه ساز سلامت روحی و روانی شماست. و در نهایت موجب شکوفایی فضایل اخلاقی در نهاد شما می گردد. و همچنین در شرایطی که امکانات ارضای صحیح و مشروع ازدواج فراهم نشده باشد، ورزش وسیله مفید و مهمی برای انصراف توجه در نیازهاست.
د) کار: کار و شغل غیر از ارتباط به نظام معیشتی، از نظر اسلام یک امر مقدس نیز محسوب می شود.[3] غیر از این موجب تخلیه نیروها، موجب احساس شخصیت، بهداشت روانی، تمرکز خیال و… نیز می گردد.
3. روش تکریم شخصیت: به قدری کرامت و شخصیت و شرافت برای نفس خویش قائل باشید که گوهر نفس خویش را از هر پستی و اعمال زشت پاکیزه نگه دارید.[4] 4. شرکت در جلسات موعظه: غیر از شرکت در جلسات، به صورت مداوم خودتان را موعظه کنید.
5. پرورش نیروی عقلانی:[5] شیوه هایی که برای تحقق این روش پیشنهاد می دهیم عبارتند از:
الف) تفکر در اعمال و رفتار خویش و عاقبت آن.[6] ب) مطالعه ج) مشورت و مشاوره.
6. روش عبرت آموزی:[7] آثار گذشتگان را مشاهده و مطالعه نمائید و به حوادث و رویدادهای فعلی توجه نمائید. این نگرش ژرف باعث عبرت آموزی خواهد شد.
7. مداومت بر عمل: ولو عمل کم باشد. و پرهیز از افراط و تفریط.
8. نظارت بر خود: بر این روش، شیوه مشارطه، مراقبه، محاسبه را پیشنهاد می دهیم. یعنی مثلا اول روز با خود شرط کنید که واجبات خدا را به جا خواهید آورد و از حرام ها پرهیز خواهید نمود. در روز نیز مراقب اعمال خود باشید تا به شرط‌تان عمل کنید و در آخر شب اعمال و رفتار روزانه خود را مورد بررسی قرار دهید تا ببینید چقدر به شرطتان عمل نموده‌اید.[8] 9. روش تشویق و تنبیه: شما پس از بررسی اعمال خود، می توانید در مقابل اعمال خوب یا بد، خویشتن را تشویق یا تنبیه نمائید. مثلا برای فلان عمل زشت، یک روز، روزه بگیرید.
10. تقویت ایمان: ریشه اخلاق و ارزش اخلاقی از دیدگاه اسلام ایمان است.[9] برای پرورش ایمان شیوه های زیر را پیشنهاد می دهیم: عبادت های روزانه و یا موسمی ـ ذکر (قلبی یا زبانی) ـ نیایش و دعا، محبت به اولیاء الهی «که زیارت و توسل به اهل بیت ـ علیهم السلام ـ از مصادیق بارز آن است.[10] غیر از این راه کارهایی که ما ارائه نمودیم به مطالعه نیز بپردازید و با علمای اخلاق ارتباط داشته باشید و از جلسات اخلاق و موعظه نیز غفلت نورزید.
چگونگی تاثیر در مردم و دعوت آنان به ارزش‌های اخلاقی:
1. اگر شما مسائل اخلاقی را رعایت نمائید. تلاش و کوشش و صداقت و پرهیزگاری و نماز و نیکی های شما، مردم را به نیکی ها دعوت خواهد کرد. متن روایتی که شما نقل فرموده‌اید این است که: «امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: مردم را به غیر زبان‌هایتان، یعنی عمل، به خیر دعوت کنید، مردم پرهیزگاری و کوشش در عبادت و نماز و نیکی و صدق شما را ببینند، و این مردم را دعوت به خیر خواهد کرد.»[11] 2. برخی مسائل اخلاقی در رابطه با دیگران می باشد. مانند: نیکی به پدر و مادر، رفتار خوب با همسایگان، راستگویی، تواضع، عیب پوشی، و دوری از عیب‌جویی، سخن‌چینی، شماتت، تمسخر دیگران، غیبت، دورویی و… [12] حال شما اگر در برخورد با دیگران و در معاشرت خویش این رفتار و حالات را رعایت نمائید، موجب محبوبیت شما و باعث جذب عمیق دیگران خواهد شد. و آنان نیز دعوت به چنین ارزشهایی خواهند گردید.
3. در صورتی که شما خودتان اهل عمل باشید و مردم نیز شواهد صدق عملی را در شما مشاهده کنند، و شما را به فضیلت، صدق، امانت، علم و معرفت و… بشناسند، حرف ها و امر به معروف و نهی از منکر شما نیز در وجود آنان اثر خواهد گذاشت.[13] اعمال نیک ما بهترین مصداق عمل به این روایت است که شما ذکر فرموده‌اید.

پی نوشت ها:
[1] . دیلمی، احمد، آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، دفتر نشر و پخش معارف، 1380، ص266.
[2] . همان، ص274.
[3] . مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات صدرا، 1374، ص 411.
[4] . مطهری، آزادی معنوی، انتشارات صدرا، 1378، ص 204.
[5] . دیلمی و آذربایجانی، اخلاق اسلامی، ص 295.
[6] . نراقی، احمد، معراج السعاده، انتشارات کشف الغطاء، 1382، ص123، و موسوی خمینی، سید روح الله، چهل حدیث، انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره)، 1373، ص7.
[7] . دیلمی و آذربایجانی، اخلاق اسلامی، دفتر نشر و پخش معارف، 1380، ص301.
[8] . موسوی خمینی، رسید روح الله، چهل حدیث، انتشارات نشر آثار امام خمینی (ره)، 1373، ص9.
[9] . مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، انتشارات موسسه امام خمینی (ره)، 1377، ج اول، ص 163.
[10] . دیلمی و آذربایجانی، اخلاق اسلامی، دفتر نشر و پخش معارف، 1380، ص351.
[11] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365، ج2، ص 105 و ص78.
[12] . رجوع شود به کتاب های اخلاقی نراقی، احمد، معراج السعاده، و شبر، سید عبدالله، اخلاق شبّر.
[13] . دیلمی، آذربایجانی، اخلاق اسلامی، انتشارات نشر و پخش معارف، 1380، ص289. و شبر، سید عبدالله، اخلاق شبر، ترجمه محمد رضا جباران. انتشارات هجرت، 1377، ص 431.