انفاق و اطعام و صدقات، واژه های نورانی هستند که تندیس بلورین مددکاری و شمایل طلایی دلجویی را فریاد گرند. شکوفه های صدق و صفا و مهرورزی، سرسبزی، حق باوری و حلاوت کام فرشته خویی را در گلزار زیبای صدقه و انفاق باید جستجو کرد، چرا که در این فضای شکوه و محبت است که دستهای تهی و مضطرب چشمهای پر اشک، قلبهای آزرده و رنجور، پاهای ناتوان، بدن های خسته و بی رمق، اتاق های سرد و محله های تاریک، جان و حال دیگری پیدا می کنند و این مهم جز در صفای احسان و اطعام و صلای انفاق محقق نمی شود.
صدقه و احسان زیباترین آیه های روشن کتاب محبت و سوره های سبز دفتر مکتب خلقت و بهترین شیوه ی هم دردی و عالی ترین جلوه ی هم آوایی و هم نوایی با هم نوعان است.
جامعه ی روایی مکتب فیاض شیعه و سیره و روش بزرگان آن، لوحه های زرین زیبایی را پیرامون این سفره های آسمانی برای همگان به نمایش گذاشتند که توجه به آن می تواند بزرگترین گره های مالی و اقتصادی انسان های مستمند و محله های فقر و تاریک را باز کند.
هان ای قلم های گره گشا، ای قدم های گره گشا، ای زبان های گره گشا، ای دست های گره گشا، ای آبروهای گره گشا، ای نَفَس های گره گشا، ای ثروتمندان گره گشا و ای همه ی جامعه ولایی گره گشا چرا در کنار این همه گره های مادی افراد بی بضاعت و نیازمند سرد و خاموشید، مگر صدای دادخواهی قرآن را نسبت به یتیمان و فقیران و ضعیفان و شکستن هیمنه ی پول پرستان و زراندوزان را در سوره های تکاثر و ماعون و مطففین و مدثّر نمی شنوید. بیایید تا در کنار سفره های رنگارنگ خود جایی و در کنار ثروت های انبوه سهمی برای فقراء به ویژه برای آنهایی که با آبروی خود، آبروی فقر و قناعت را پاس داشتند، قرار دهید. به امید بسط و نشر فرهنگ صدقه در تمام لایه های جامعه دینی و اسلامی.
خداوند متعال انسان ها را دارای عواطف و احساسات آفرید و دل های آن ها را کانون محبت قرار داد تا آن ها را در کنار یکدیگر دارای یک زندگی سعادتمندانه گردند تاریخ اسلام پیوسته شاهد صحنه های بسیار زیبا و غرورانگیز از عشق و علاقه و احساسات و فداکاری مال و جان انسان ها نسبت به یکدیگر بوده است دوست داشتن انسان ها بویژه مؤمنان سبب می شود تا انسان مؤمن پیوسته به یاد برادران ایمانی خود باشد، خیر و سعادت دنیا و آخرت آن ها را مدنظر داشته باشد. در شادی و غم یارشان باشد، نیازهای آن ها را تأمین کند و نگذارد پشت آنها زیر بار مشکلات مادی زندگی خم شود.
در جامعه اسلامی هستند خانواده هایی که قدرت تأمین وسایل مورد نیاز خود را ندارند و از حداقل امکانات زندگی محرومند، قطعاً تأمین نیازهای آن ها زیباترین کار خداپسندانه و دارای آثار وبرکات مادی و معنوی فراوانی می باشد، این افراد در بین افراد یک فامیل و یک محله تعداد کمی را به خود اختصاص می دهند و در یک شهر تعداد آنها افزایش می یابد و در مجموعه یک کشور جمعیت قابل توجهی را تشکیل می دهند که اداره کردن آنها در یک سطح، بسیار مشکل و بودجه سنگینی را می طلبد اینجاست که فرهنگ دینی ما با طرح مساله صدقه و آثار و برکات آن و آداب و شرایط این سنت قدسی، از همه افراد کوچک و بزرگ می خواهد نسبت به دست گیری افراد نیازمند فامیل، همسایه، افراد محل، شهر و کشور به میدان مساعدت بشتابند و با اموالی که به تعبیر قرآن مالکیت اصلی آن، از آنِ خداست، بندگان خدا را یاری کنند و نمایش گر زیباترین صداقت ها و محبت ها و عواطف انسانی و اسلامی خود باشند.
برخلاف فهم رایج عامه مردم، انفاق و صدقه تنها کمک مالی به فقرا نیست، بلکه در فرهنگ اسلام هر کار خیر و معروفی صدقه معرفی شده، مواردی که به عنوان نماد صدقه در روایات اسلامی مطرح شده به عنوان نمونه ذکر می شود:
1. تَبَسمُکَ فی وجهِ اَخیک لَکَ صدقهٌ (1): لبخند تو به روی برادرت صدقه است.
2. و اماطَتُک الاَذی عنِ الطریق صَدقه (2): برداشتن مانع از مسیر مردم صدقه است.
3. افضَلُ الصدقه اِصلاحُ ذاتُ البَین (3): بهترین صدقه آشتی دادن و اصلاح کار مردم است.
4. و اِرشادُکَ الرجُل اِلی الطریقِ صَدقهٌ (4): هدایت و راهنمایی انسان گم شده صدقه است.
5. و عیادُتکَ المریض صَدقهٌ (5): عیادت مریض صدقه است.
6. عُونُکَ الضعیف مِن افضَلِ الصَّدقهٌ (6): کمک به انسان ضعیف بالاترین صدقه است.
7. افضَلُ الصَّدقه ابراد کَبَد حارَه (7): بالاترین صدقه آب رساندن به انسان تشنه است.
8. افضَلُ الصَّدقه صدقهُ اللِسان (8): بالاترین صدقات نگه داشتن زبان است از گناه.
اینها موارد غیرمالی بود که به عنوان نمونه ای از نماد صدقه مطرح شد، اما این کتاب بر آن است که با طرح محوری ترین و زیربنایی ترین مسائل صدقات مالی اعم از صدقه استحبابی، صدقه وجوبی (زکات) و اطعام، اسرار و آثار دنیوی و اخروی صدقه را تبیین کند.
بدیهی است چنانچه فرهنگ صدقه در جامعه اسلامی جایگاه و پایگاه اصلی خود را بیابد علاوه بر حل مشکل نیازمندان، فقر و تکدی و تنگ دستی که از موانع بزرگ رشد فرد و جامعه انسانی است، برطرف شده، شکوفایی بسیاری از معروف ها و صدقات و مبرات در جامعه اسلامی را به همراه دارد.
خداوند متعال جلوه هایی از زیبایی و عظمت را در صدقه و صدقه دهنده قرار داده که می توان در چند مرحله بیان کرد:
مرحله اولی که اوج عظمت صدقه را بیان می کند، این است که صدقه را مستقیماً و بدون واسطه خدا دریافت می کند. در سوره توبه آیه 104 می فرماید: الَم یَعلَموُا اَنَّ اللهَ هُوَ یَقبَلُ التّوبهَ عَن عِبادِه و یَاخُذُ الصَّدقات (9):(آیا نمی دانید خدای متعال توبه را قبول می کند و صدقات را دریافت می کند)در ذیل تفسیر این آیه روایات فراوانی از امامان معصوم (ع) رسیده که به چند مورد آن اشاره می کنیم:
امام سجاد (ع) می فرمایند: برای هر چیزی مَلَکی قرار داده شده اِلا برای صدقه که هیچ ملکی واسطه نیست و خداوند مستقیماً صدقه را اخذ می نماید. یا در روایت دیگری امام صادق (ع) می فرمایند: اِنّ الله یَقولُ ما من شیٍ اِلا و قَد وکَّلتُ به مَن یَقبِضَهُ غیری الا الصَّدَقه فَاِنّی اتلقفّها بیدی تلقَفاً حتی اَنَّ الرَّجُلَ یَتَصدَّق باالتمراَ و بشقِ تَمره فاربیها لَهُ کما یَربی الرَّجُلَ فلوُه و فصیلُه، فیاتی یوم القیامه و هوَ مثُل اُحُد اَو اعظَمُ مِن اُحد.(10)
خداوند متعال می فرماید: هیچ چیزی نیست مگر اینکه کسی غیر از خود را مسئول گرفتن آن قرار داده ام، مگر صدقه که من آن را به دست خود دریافت می کنم تا آنجا که اگر مردی خرما یا نصف خرما صدقه دهد من او را می گیرم و پرورش می دهم، همچنان که او فرزند خود را پرورش می دهد و هنگامی که او در روز قیامت حاضر می شود، آن صدقه را مثل کوه احد یا بزرگ تر از آن می یابد. امام صادق (ع) می فرماید: هیچ چیزی برای شیطان سنگین تر از صدقه دادن به مؤمن نیست. صدقه قبل از آنکه به دست بنده برسد، در دست پروردگار قرار می گیرد.(11)
دومین مرحله صدقه تمنیه است. یعنی خدای متعال صدقه را رشد می دهد.
قرآن می فرماید: یَمحَقُ الله الرِّبا و یُربی الصَّدَقات (12)، مال رِبایی را خدا از بین می برد، اما به صدقه رشد و برکت می دهد. پیامبر عزیز اسلام (ص) می فرماید: خدای قادر صدقه شما را رشد می دهد و بزرگ می کند و در روز قیامت به اندازه کوه احد تحویل شما می دهد (12). همچنین پیامبر اسلام (ص) فرمودند همانطوری که یکی از شما کره اسب یا شتر را می پروراند خداوند متعال نیز یک دانه خرما یا یک لقمه نانی را که عنوان صدقه داده شده پرورش می دهد چندان که به اندازه کوه احد بزرگ می شود.
آری سنت خدا بر این مسئله ی مهم استوار است که رباخوار و مال ربایی همیشه و در همه حال محکوم به نابودی است و صدقات محکوم به بقاء است. مگر نه این است که منافع مادی و معنوی مراکز عام المنفعه، مساجد، تکایا و معابر، مدارس، همه و همه تجلی گاه صدقات و انفاق و مُبرات است و همواره نقش اساسی پیرامون تعالی و ترقی مادی و معنوی جامعه داشته، اما ربا و رباخوار و سرمایه ی ربوی در طول تاریخ نه تنها منشأ رشد و تعالی و ترقی جامعه و انسان را فراهم نکرده، بلکه همواره جامعه را به سمت و سوی اختلاف طبقاتی، تخریب، فنا و زدودن آثار و برکات مادی و معنوی سوق داده و این سنت تغییرناپذیر الهی همیشه و همه جا جاری است.

پی‌نوشت‌ها:

1-نهج الفصاحه، ص 407.
2- بحارالانوار ج96، ص 182.
3- التحفه السنیه، ص 330.
4- بحارالانوار ج 96، ص 182.
5- همان.
6- وسائل الشیعه ج 1، ص 201.
7- کافی، ج 4، ص 57.
8- بحارالانوار، ج 73، ص 44، ذیل حدیث 2.
9- وسایل الشیعه، ج 6، باب 36.
10- توبه (9)/104.
11- وسایل الشیعه، ج 9، ص 381.
12- وسایل الشیعه، ج6، باب 18.

منبع:حسین پور، عبدالعلی؛ (1389) صدقه، گلریزان عرشیان، اصفهان، انتشارات حیات طیبه، چاپ اول.