در پاسخ به این سوال لازم است این نکته یادآوری شود که: در اسلام، داشتن چهار زن دایم جایز است بنابراین همه افراد می‌توانند با توجه به امکانات خود و شرایط شرعی، تا چهار زن به طور هم‌زمان داشته باشند. امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ با توجه به این حکم شرعی اسلام، حق داشتند که به طور هم‌زمان تا چهار زن دایم داشته باشند با این وجود ازدواج‌های متعدد معصومین ـ علیهم السلام ـ حتّی در همین گستره‌ای که شرع اجازه داده است، هیچ‌گاه از روی هوس نبوده و به خاطر برخی مصلحت‌هایی که به آنها اشاره می‌شود، به ازدواج دوّم و… اقدام می‌نمودند.
برخی از دلایل عمده ازدواج‌های متعدد برخی معصومین ـ علیهم السلام ـ عبارتند از:
1. ایجاد رابطه خویشاوندی با قبایل مختلف و گسترش اسلام
در آغاز که پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله ـ دعوت به اسلام را شروع نمود، تنها بود و تا مدت‌ها جز عده‌ای محدودی به او ایمان نیاوردند، او بر ضد تمامی باورها و عقاید خرافی عصر و محیط خود قیام کرد. طبیعی است که اقوام و قبایل بر علیه او بسیج شوند و دعوت او را نپذیرند، یکی از شیوه‌ها و راه‌های توسعه و گسترش اسلام و درهم شکستن اتحاد نامقدس دشمنان این بود که پیامبر اسلام با قبایل مختلف رابطه و خویشاوندی برقرار کند زیرا محکم‌ترین رابطه در میان عرب، رابطه خویشاوندی محسوب می‌شد و داماد قبیله را همواره از خود می‌دانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه می‌شمردند،[1] پیامبر اسلام با هوشمندی هرچه تمام از این روش و تاکتیک استفاده نمود تا با قبایل مختلف رابطه خویشاوندی برقرار نموده در توسعه و گسترش اسلام از آن بهره گیرد.
2. الگودهی برای دیگران
معصومین ـ علیهم السلام ـ برای دیگر مسلمانان الگو بودند. یکی از اهداف آنها در ازدواج‌های مکرّر بیان احکام اسلامی، و نهادینه کردن فرهنگ ازدواج در جامعه بود. در عصر معصومین ـ علیهم السلام ـ ، جامعه عرب به مفاسد و انحرافات اجتماعی و اخلاقی آلوده بودند، امامان ـ علیهم السلام ـ با ازدواج‌های متعدد و مکرّر الگوی عملی برای آنها بودند تا از انحرافات و مفاسد اخلاقی دست بردارند و از طریق ازدواج، نیاز خود را ارضا نمایند. و البته در ازدواج‌های معصومین ـ علیهم السلام ـ نکات بسیار قابل توجهی به نظر می‌رسد که همه جنبه الگویی دارند، برگذاری ازدواج‌های ساده و آسان و ازدواج با زنان بیوه از آن جمله می‌باشد.
3. حفظ شخصیت زنان و تربیت آنها
در عصر معصومین ـ علیهم السلام ـ در جنگ‌ها عده‌ای از زنان اسیر می‌شدند و برده می‌شدند و یا با کشته شدن شوهران‌شان بی‌سرپرست می‌شدند و در چنین شرایطی شخصیت اجتماعی آنها به شدت مورد تهدید واقع می‌شد، امامان ـ علیهم السلام ـ برای حفظ شخصیت آن بانوان و یا آزاد شدن اسیران و بردگان، با آنها ازدواج می‌کردند و آنها را تربیت نموده سپس آزاد می‌نمودند[2] به عنوان نمونه به یک مورد اشاره می‌کنم که ازدواج مجدد فقط برای حفظ شخصیت و آبروی خانمی که امام با آن ازدواج نمود، بوده است. در تاریخ آمده است که: عبدالله ابن عامر (بر اثر دسیسه معاویه برای این‌که همسر او با یزید ازدواج کند). همسرش ام‌خالد را طلاق داد، امام حسن ـ علیه السلام ـ وقتی از جریان مطلع شد و آبروی آن خانم را مورد خطر دید، قبل از آنکه معاویه اقدام کند، با امّ‌خالد ازدواج کرد،[3] و به این وسیله شخصیت و آبروی او را از دسترس هوسبازان مصون نگه داشت.
بنابراین با نگاهی به شرایط تاریخی و اجتماعی دوران معصومین ـ علیهم السلام ـ و نیز ماهیت ازدواج‌های آنان، به این نتیجه می‌رسیم که ازدواج‌های مکرّر و مجدد آنان هیچ‌گاه از روی هوس و بدون دلیل نبوده بلکه در طریق تبلیغ و گسترش اسلام صورت گرفته و کاملاً جنبه تربیتی و الگویی داشته است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. احمد آذری قمی، سیمای زن در نظام اسلامی، دار العلم، چاپ اول، 1372.
2. باقر ساروخانی، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، انتشارات سروش، اول، 1370.
3. محمد تقی عبدوس، فرازهای برجسته از زندگی امامان شیعه ـ علیهم السلام ـ ، دفتر تبلیغات اسلامی، ج 2، 1373.
پی نوشت ها:
[1] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، مدرسه امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ، چاپ دوازدهم، 1374، ج 17، ص 381.
[2] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، المکتبه الاسلامیه، ج 46، ص 139.
[3] . عبدوس، محمد تقی، فرازهایی برجسته از سیره امامان شیعه، دفتر تبلیغات اسلامی، 1372، ج 2، ص 10.
