خلاصه سؤال: مشکلی با پدر و مادرم دارم البته پدرم جانباز است و اخلاق وی تند شده و اکثراً با ما و به خصوص با مادرم درگیر می‌شود و…
الف) شناخت عوامل و ریشه های بد رفتاری پدر
هرجا نبض زندگی می‌زند وجود مشکل طبیعی است و دست و پنجه نرم کردن با آن مشکلات و گذر از مشکل ضامن ترقی و قدرت انسان است. خداوند هر نعمتی را در درون بسته‌ای از مشکلات اعطا می‌کند تا بندگان او با حل آن مسائل شایستگی خود را برای دست‌یابی به آن نعمت به ثبوت برسانند.[1] خشونت و بدرفتاری پدر شما، با این وضعیت که شما برشمردید، امری دور از انتظار نیست. اما مشاهده این امور نباید در احسان شما به والدین و احترام به آنان تأثیر داشته باشد. مرحوم سیدابن طاوس(قدس سره) دستور داد قبری که پس از مرگ برایش تهیه می‌کنند، طوری باشد که به لحاظ احترام به مقام پدر پایین قبر او قرار داشته باشد.[2]
پیشنهاد ما به شما خواهر گرامی این است که به دلایل رفتار پدر خود پی ببرید؛ چه زمانی ایشان، چنین رفتار می‌کنند؟ با مشاهده چه رفتاری عکس العمل نشان می‌دهند؟ آیا زمانی که به سخنان او توجه نمی‌شود؟ زمانی که اطرافشان پر سر و صدا و شلوغ است، بدرفتاری می‌کنند؟ اعضای خانواده، به ویژه همسر در برابر انتقادهای او چه عکلس‌العملی از خود نشان می‌دهند؟ آیا دلیل ناخشنودی او را از کار کردن مادرتان جویا شده‌اید؟ آیا پدر را از دلیل روی آوردن به کار در بیرون منزل توجیه نموده‌اید؟
با پی بردن به علت رفتار جهت اصلاح آن می‌توان اقدام کرد.
ب) روش های برخورد با بد رفتاری پدر
1. از نامه شما چنین برداشت می‌شود که علت بدرفتاری پدرتان در خانه احساس ناتوانی در ایفای نقش به عنوان پدر خانواده است، این احساس که او همانند گذشته نمی‌تواند به مدیریت منزل خود بپردازد و اعضای خانواده او را به چشم یک مدیر کارآمد نگاه نمی‌کنند، برای او بسیار دردآور و ناراحت کننده می‌باشد. به همین دلیل ممکن است به خشونت و بدرفتاری اقدام کند. پدر هر چند از کار افتاده باشد اما اعضای خانواده را به چشم کسانی می‌نگرد که به تجربیات او در زندگی نیازمندند. بنابراین به گونه‌ای با او برخورد کنید که پدر شما دریابد که او را باور دارید، به تجربه‌اش نیازمند هستید، بر این اساس پیش از خروج از منزل، چند دقیقه در کنار پدر بنشینید، از او بخواهید تا خاطرات خود را برای شما نقل کند.
2. به هنگام صحبت کردن پدر، به سخنان او گوش دهید و با لبخند و روی گشاده به او بفهمانید که به حرف‌های او توجه دارید. این یکی از راه‌های ایجاد ارتباط با دیگران است، رابطه‌ای که پیام مثبت و دلگرم کننده دارد، هر چند لبخندی غیرواقعی و بنا به مصلحت صورت گیرد.[3]
3. با هم فکر کنید و جایگاه هر یک از اعضاء را در خانواده مشخص نمایید و نقش پدر را در خانواده و وجود با برکت او را در بین اعضای خانواده برجسته کنید. هر از چند گاهی، برخی از مشکلات را به هنگام سرحال بودن پدر و مادر باهم بحث نموده و پدر را به عنوان سرپرست و رئیس این جلسه قرار داده، به نتیجه‌ای مشترک و یا نزدیک و هم افق با فکر پدر ـ هرچند تصنعی و مصلحتی ـ دست یابید. در صورتی که پدر شما به دلایل مشکلات جسمی و روانی، نتوانست خوب مشورت بدهد و درست راهنمایی کند، هرگز او را ـ خواه به صورت مستقیم و خواه غیرمستقیم ـ سرزنش نکنید. طوری وانمودکنید که به ارائه راهکارهای او توجه کرده و آن را به کار خواهید بست.
4. در صورت بدرفتاری پدر، همان موقع و در همان مکان به برخورد مستقیم اقدام ننمایید بلکه برخورد را به زمان و مکان مناسبی واگذارید.[4] وظایف و حد و مرز مسئولیت‌های افراد را در خانواده گوشزد کنید.[5] به ویژه خواهر و برادرهای خود را از جایگاه پدر در خانواده و درک وضعیت و موقعیت ایشان آگاه نمایید. گاه ترک محل تنش‌آمیز و بیرون رفتن از اتاق و سالن به هنگام خشم و ناراحتی پدر وجدایی از پدر می‌تواند، مشکل را حل کند.
5. اگر پدر از رفتار صحیح اعضای خانواده انتقاد کرد و بر این امر اصرار ورزید، تلاش کنید نخست با دلیل، بر صحت رفتار خود، او را قانع و راضی کنید و در غیر این صورت وانمود کنید که انتقادش وارد است، این مایه آرامش آنان و شما خواهد شد و اگر انتقادشان را وارد دانستید، با عذرخواهی، قضیه را تمام یافته تلقی نمایید؛ زیرا چشم‌پوشی از اشتباه افراد در پاره‌ای از موارد لازم است.
6. درباره کار مادر در بیرون منزل، به علت مخالفت پدر پی ببرید و از انگیزه مادر از این کار نیز جویا شوید. فرمودید که مادر به دلیل مشکلات معیشتی به کار رو آورده است اما سفارش ما به شما خواهر گرامی این است که با برگزاری یک نشست صمیمی تلاش نمایید در صورت امکان از پاره‌ای از مخارج در درون خانواده بکاهید و به جای آن صمیمیت و صلح و صفا را در زندگی با مقداری گذشت و مدارا به ارمغان بیاورید. حداقل یک هفته این شیوه را آزمایش کنید در صورت عملی بودن، آن را ادامه دهید و مادر را در رسیدگی بیشتر به پدر و مراعات حال او تشویق نمایید. البته در صورت نیاز به کار مادر، مسئله را به صورت منطقی با پدر در میان بگذارید؛ زیرا گاه ممکن است پدر شما بر اساس برخی از آموزه‌ها دچار سوء تفاهم شده و کار را برای زن ناروا بشمارد، در این صورت می‌توانید او را از اوضاع خانواده، آینده فرزندان و نیاز آنان به تحصیل و تأمین نیازمندی‌های ضروری زندگی آگاه نمایید. در این زمینه می‌توانید به صورت غیرمستقیم کتاب‌هایی را در این زمینه در اتاق ایشان بگذارید، تا آن را مطالعه نماید.
7. در برخوردها، هیجان از خود نشان ندهید، خونسرد و آرام باشد تا برخوردتان سازنده باشد و آزردگی پدید نیاورد.[6] در برابر مشکلات بردبار باشید و اگر توان حلم و بردباری ندارید خود را به بردباری بزنید تا به تدریج به صفت نیک حلم دست یابید.[7]
8. در صورتی که نتوانستید مشکل را حل نمایید از وجود وابستگان به ویژه افرادی که پدر شما آنان را قبول داشته و از آنان حرف شنوی دارد، کمک بگیرید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. احمد بهشتی، خانواده در قرآن
2. دان دینگ میر و گاری دی مکی، والدین مؤثر فرزند مسئول، ترجمه مجید رئیس دانا
3. علی‌اکبر حسینی، اخلاق در خانواده
پی نوشت ها:
[1] . نور من و ونیسنت پیل، معجزه اراده، مترجم: وجیهه آزرمی، تهران: انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران، ص27.
[2] . فقیه، محسن، حقوق متقابل در اسلام شرح رساله حقوق امام سجاد ـ علیه السّلام ـ ، انتشارات امامت، 1363، ص52.
[3] . پت پتری، شیوه برقراری ارتباط با کودکان و بزرگسالان، مترجمان، جواد شافعی مقدم و نیره ایجادی، ققنوس، 1376، ص19.
[4] . همان، ص127.
[5] . همان، ص127.
[6] . پتری، پیشین، ص118.
[7] . آمدی، غررالحکم، مترجم: هاشم رسولی محلاتی، نشر فرهنگ اسلامی، 1379، ص138و293.
