مشکلم این است که عادت کرده‌ام به دیگران (مردان) نگاه کنم گرچه خیلی اوقات غرضی هم ندارم ولی یکبار باعث دردسر هم برایم شده است (برای مدت سه ماه در دام یک شیاد افتادم) لطفاً مرا راهنمایی کنید؟
می‌دانید که از نظر اسلام برخی نگاه‌ها آلوده و مسموم است و از چنین نگاه‌هایی جداً باید بر حذر بود و فرقی هم نمی‌کند که نگاه کننده مرد باشد یا زن، پیر باشد یا جوان، و نگاه شونده هم همجنس نگاه کننده باشد یا غیر همجنس، مسلمان باشد یا کافر، با قصد لذت باشد یا با ریبه (درباره ریبه توضیح‌های لازم را خواهیم داد) محرم باشد یا نامحرم، همچنین تفاوتی نمی‌کند که موضع نگاه بدن باشد یا صورت، شخص باشد یا عکس و فیلم و …
علاوه بر اینکه حکم هر یک از این موارد در احکام دینی وجود دارد، هر یک از این احکام بر اساس علل و حکمت‌هایی از طرف شرع مقدّس اسلام تعیین شده است و بنابراین ابتدا نظر شما را به چند نکته مقدماتی جلب می‌نماییم:
1. نگاه و ارتباط از دیدگاه قرآن:
همان طور که زیبا و پسندیده نیست مردان بدون رعایت هر گونه حد و حدودی با زنان ارتباط کلامی و … ایجاد کنند همین طور بر زنان نیز زیبنده نیست که بدون رعایت اصول اخلاقی و شرعی به جنس مخالف نگاه کنند یا ارتباط برقرار سازند. هر دو طرف باید از هر گونه نگاه کردن یا ارتباطی که خارج از چهارچوب معین شده توسط عقل و شرع است اجتناب کنند.
قرآن کریم در سوره نور همان طور که به مردان می‌گوید به چهره نامحرمان نگاه نکنید به زنان نیز توصیه می‌کند هرگز به مردان نامحرم و جنس مخالف خیره نگاه نکنید: «قل للمؤمنینَ یَغضّوا مِنْ اَبصارِهِم و یَحْفظوا فروجهم …» «قل للمؤمنات یَغْضُضنَ مِنْ ابصارِهِنَّ و یَحفَظْنَ فروجهنَّ …»[1] به مؤمنان بگو چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند و عفاف خود را حفظ کنند … و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاههای هوس‌آلود) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند …
بنابراین در این مسائل هیچ تفاوتی میان زنان و مردان نیست و هر دو جنس باید اصول اخلاقی و شرعی را رعایت کنند و حریم پاکدامنی و عفّت را مورد توجّه قرار دهند و به خود اجازه ندهند که به بهانه‌های مختلف گرفتار لغزش شوند و به مهلکه‌هایی دچار شوند که بعضاً بیرون آمدن از آنها غیر ممکن خواهد بود.
2. انواع نگاه آلوده از نظر احکام فقهی:
فقها از نگاههای آلوده با دو تعبیر یاد می‌کنند، یکی نگاه شهوت آمیز با قصد «تلذذ» دوّم نگاه همراه با قصد «ریبه» و در حقیقت این دو، ملاک‌های آلودگی نگاه‌ها به حساب می‌آیند. توضیح و حکم هر یک از این ملاک‌ها به این صورت است:
الف: نگاه همراه با قصد «تلذذ»: طبق نظر همه فقهاء و مراجع تقلید نگاه همراه با قصد لذت چه از طرف مرد به زن و چه از طرف زن به مرد جایز نیست.[2]
ب: نگاه همراه با قصد «ریبه»: اصطلاح ریبه به سه معنی می‌باشد: 1) ترس از فتنه و در موضع فتنه قرار گرفتن. 2) فکر گناه در ذهن 3) خوف از ارتکاب گناه.[3]
از آنجایی که عامل اصلی «ریبه» ترس و خطر نسبت به ارتکاب گناه و نگرانی از قرار گرفتن در موقعیتی است که باعث تهمت می‌شود، می‌توان نتیجه گرفت که نگاه به نامحرم حتّی نه از روی قصد و غرض اگر باعث شود که خطری آبرو و حیثیت انسان را تهدید کند (مانند همین موردی که در سوال ذکر شده) جایز نیست. لذا باید به این نکته توجّه داشته باشیم: ممنوعیت نگاه در صورتی که کمترین احتمال هم برای وقوع گناه وجود داشته باشد مانند جلوگیری از هر اقدام دیگری که حیثیت و آبروی انسان را تهدید می‌کند، جنبه پیشگیری دارد. مثلاً زمانی که انسان از یک کودک 4 ـ 5 ساله می‌شنود در فلان محل ماری وجود دارد، عقل حکم می‌کند که کاملاً جنبه احتیاط را رعایت کنید و هر انسان عاقل حدّاقل به آن محل نزدیک نمی‌شود و یا با وسایل ایمنی کامل قدم در آن محل می‌گذارد. همچنین در مورد نگاه کردن به نامحرم باید جنبه احتیاط رعایت شود و این احتیاط از نوع واجب است. چه بسا مشکلات و گرفتاری‌ها که از یک نگاه شروع شده و به جاهایی ختم شده است که جبران آن غیر ممکن بوده است. زیرا همیشه در جامعه افرادی هستند که حتّی یک نگاه را از یک دختر جوان علامتی برای رسیدن به قصد و غرض شوم خود تلقّی می‌کنند.
3. احتیاط برای دختران و زنان ضروری‌تر است:
حفظ حدود و توجّه به ارزش‌های اخلاقی در رعایت برخی آداب عرفی و خانوادگی که زیربنای عفّت و عزّت نوجوانان و جوانان را تشکیل می‌دهد هم برای پسران و هم برای دختران ضروری است. البته این امور برای دختران ضروری‌تر به نظر می‌رسد به دلایلی از جمله اینکه: هر چه یک چیز لطیف‌تر و زیباتر باشد حفاظت از آن مهم‌تر است. لطافت روح زن و ویژگی‌های جسمی و روانی جنس مؤنث ایجاب می‌کند، به موضوع حفظ حریم و عفاف خود بیش از جنس مذکر توجه کند. بنابراین زنان و به ویژه دختران برای اینکه خود را تا سنّ ازدواج پاک نگه دارند باید به این نکته توجّه کنند که هر گونه رفتاری مانند یک نگاه می‌تواند مقدمه‌ای برای سوء استفاده کسانی باشد که هرگز به فکر حیثیت دیگران نیستند.
اسلام هم به عنوان یک دین کامل پیش از وقوع هر مشکلی زمینه‌های آن را مسدود می‌کند، و این پیشگیری‌ها صرفاً جنبه اخلاقی یا مذهبی ندارد بلکه جنبه‌های روانی هم در آن دخالت دارد. به عنوان مثال ممکن است یک نگاه باعث ایجاد عادتی ناشایست در انسان گردد که رهایی از آن بسیار مشکل می‌باشد.
4. توجّه به الگوها، بهترین راهنما:
امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: روزی نابینایی اجازه خواست تا وارد خانه شود، فاطمه ـ سلام الله علیها ـ خود را پوشاند و پشت پرده حجاب رفت، رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ که در آنجا حاضر بودند فرمودند: «فاطمه جان، او نابینا است و تو را نمی بیند.» فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ در پاسخ عرض کرد: «اگر او مرا نمی‌بیند من که او را می‌بینم، وانگهی او بو را استشمام می‌کند.» پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از پاسخ زهرا ـ سلام الله علیها ـ شاد شد و فرمود: «اشهد انّک بضعه منّی»[4] گواهی می‌دهم که تو پاره تن منی.
آری اینها درس‌هایی برای ما شیعیان هستند و گرنه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ معصوم و از هر گونه خطا و اشتباه به دور بودند.
چند توصیه:
1. قرآن کریم پس از آنکه به زنان دستور می‌دهد، نسبت به نامحرمان چشم پوشی کنند و دامن خود را از نگاه دیگران حفظ نمایند، می‌فرماید: «هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانی‌شان دانسته شود …»[5] اینها کنایه از این است که رعایت متانت و وقار در هنگام راه رفتن، پوشش ساده و مناسب، پرهیز از صحبت کردن بلند، خندیدن یا شوخی‌های دوستانه و پرهیز از نگاههای مستقیم راه را برای کسانی که در دلشان مرضی هست مسدود می‌کند.
2. برای اینکه بتوانید در ترک عادت نگاه کردن موفق شوید پیشنهاد می‌شود برای ترک برنامه مکتوب داشته باشید و تعداد خطاهای خود را در هر روز یادداشت نمایید، این کار سبب می‌شود برای ترک آن انگیزه بیشتری پیدا کنید.
3. با خود عهد و شرط کنید که نگاههای خود را به مدّت یک هفته کنترل کنید، اگر مرتکب شکستن عهد شدید خودتان را جریمه کنید، مثلاً مبلغی صدقه دهید و یا … و اگر موفق شدید خود را تشویق کنید مثلاً فلان لباس مناسب را برای خود بخرید. و در آخر هفته شرط خود را تمدید کنید.
4. برخورد با جنس مخالف بر اثر تکبّرورزی استوار شده است (همان طور که خودتان هم عمل می‌کنید) یعنی قانون برخورد با جنس مخالف، متکبرانه بودن، وقار و متانت همراه با پایین انداختن چشم‌هاست.
5. بهترین پاسخ درخواست‌های غیر منطقی و فریبنده بی‌اعتنایی محض است، پس سعی نمایید همیشه از موقعیت‌های این چنین فرار نمایید.
6. با افرادی که نگاههای خود را کنترل می‌کنند رابطه دوستانه داشته باشید.
7. توجّه داشته باشید هیچ جنس مذکری به وادی درخواست دوستی با جنس مؤنث قدم نگذاشته (در قالب نامشروع) مگر برای رسیدن به اهداف پلید و زشت خود و در نظر داشته باشید که قطعاً این موارد قربانی هم داشته آن هم از طرف جنس مؤنث. لذا از دادن هر گونه نشانی، شماره تلفن و یا علامتی دیگر اجتناب نمایید.
8. فهرستی از فواید کنترل نگاه و ضررهای نگاههای بی‌اختیاری را تهیه کنید و مرتّب آن را مرور کنید.
9. در آخر توصیه می‌شود اگر برخوردی یا مشکلی در هنگام رفت و آمد پیدا می‌کنید، حتماً جریان با خانواده خود در میان بگذارید تا هم از این ترس و اضطراب بیهوده رها شوید و هم سوء ظن خانواده را بر روی خود برطرف سازید و هم از کمک‌های آنها برای حلّ مشکل محروم نمانید.
10. در خارج از منزل مشغول ذکر باشید یا شعر حفظ کنید که بیشتر سرگرم کار خود باشید تا از غفلت در نگاه جلوگیری کنید. و با توسّلات و ادعیه و نماز اول وقت مأنوس باشید که اینها به صورت معجزه‌آسا مشکلات را حل می‌کند.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. مجله پیام زن، نشر شده از طرف دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، مقالاتی با عنوان نگاه، نگاهی دوباره و نو، نوشته آقای محمّد سروش به چاپ رسانده است. شماره‌های 94 الی 102.
پی نوشت ها:
[1] . نور/30 و 31.
[2] . رک: موسوی خمینی، سید روح الله، رساله توضیح المسائل، مسأله 2433، بحث احکام نگاه کردن.
[3] . نراقی، مستند الشیعه، ج2، ص 274، به نقل از سروش، محمّد نگاه، نگاهی دوباره و نو. ماهنامه پیام زن، شماره 101، مرداد 1379، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
[4] . مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چاپ بیروت، ج43، ص91، ج101، ص38.
[5] . نور/31.
